Pfalmi hu- fed partes partibus explicates: ut per id quod I
jus fcopus. jßngula cognofcuntur, proficiatur ad multa. In
hoc autem pfalmo, quia fingulis ejufdem rei
aroumenta diverfa funt, id continetur,ut cau-
lam univerfitatis hujus, id eft, cur cxlum,
cur terra, cur homines, cur cetera fint, ex
bonitate ac mifericordia Dei profe&am intel-
y. i, ligamus per id quod dicitur , Confitemini Domino
: quoniam bonus, quoniam in ftecula mifericordia
ejus.
Confeffio 3. Ac primum in eo quod ita ccep turn eft, ]
duplex. Confitemini Domino, duplicis intelligentix lignin
ficatio affertur : ut aut Deum in confeffipne
laudemus , quia bonus, quia mifericordia ejus
in fxcula fit ; aut peccata noftra confiteamur
a a ei, ab eo indulgenda quia bonus eft, 6c cujus
indeficiens mifericordia fit. Utrumque nature
noftra conveniens eft * ut 6c eum ad cujus,
cognitionem nafcimur laudemus, 6c ei, qui
bonus 6c mifericors in fiecula fit, confiteamur
b peccata fub agnitione peccati. b Non enim 1
confeffio eft, Deo qui nihil ignorat ea qua:
gefleris confiteri : qüia confeffione ifta Deus
non eget, cujus cognitioni nihil occultum eft,
c cujus c aditui nihil invium eft, cujus virtuti
nihil reliquum eft, extra quern locus nullus
a eft. Sed confeffio eft, rei fcilicet ejus d qua:
Confeffio ignorabatur profella cognitio, ex alterius ju-
quid.atl dicii opinione in alterius intelligentix profi-
ciens fententiam. Utile enim fibi ac jucundum
quifque efle antea exiftimaverat, rapere, cx-
dere, furari, fuperbire , potare , fcortari: fed
Profcffio- ubi hxc omnia xternx damnationi obnoxia
nem habet COgnovic coffnitis his confitetur errorem.
* ita infra * Confeffio autem erroris, prorellio eit deli-
in pf. 1)7. nendj. Definendum ergo a peccato eft, oh
n y quod peccati ccepta confeffio eft. Ceterfim
extra veniam eft , qui peccatum cognovit,
nec cognitum confitetur.
intermic- 4. Confitendum autem femper eft : non
cft'tdim1 peccandum femper fit, ut femper fit
jaffificads. confitendum 3 fed quia peccati veteris 8c an-
e tiqui e utilis fit indefelfa confeffio. Docet autem
Spiritus-faniftus femper confitendum, cum
Pm . 18. ait per Prophetam , Juftus ipfe fibi accufator
eft in primo fermone fuo. Juftus non le ex
prxfentibus , fed ex prxteritis accufat : cui
enim adeft pfxfentium accufatio, jufti nomen
a Vocabulum ei dceft in vulgaris : poft quod in Reg. mf. ac
Turon. fcquitur quia bonus eft, omiffis verbis ab eo indulgenda.
b In vulgaris , non enim neceffiaria eft confeffio Deo qui nihil ignores,
ut ea qua gejferis confitearis. Quia frofeffione Ifta Deus non eget,
& c. le&io interpolara & corrupta. Ncc mclior eft qua in Reg,
inf. exhibetur, non enim confeffio eft a Deo qui nihil igneret, fed
proprie hominis eft ea qua gejferis confiteri. Intermedia ilia verba ,
fed proprie hominis eft, exftant quoque in mf. Turon. cetera confen-
‘rientc cum Miciacenfi, cujus leftionem uti finceriorem pneferi-
mus. Gerte Hilarius hie non confeffionis neceffitatem explicat,
fed naturam : quam-nbn in eo fitam docet , ut Deonota quis facial
peccata fua , fed ut ipfe agnofeat peccata ca eile, & fugienda
qua prius fcftabatur. Unde Sc proxime aiebat, ut confiteamur pec-
cata, non quomodocumque, fed fub agnitione peccati:
c J,ipf & Par. Erafmum fecuti, quditui: contra veterum li-
jjrorum fidem Sc Hilarianam phrafim. Tum in Reg. mf. cujus
virtuti nihil inreliquum eft. ;
d Apud Par. qua ignoratur, confenticntibus mlT. ex quibus pro-
ximi adjecimus particulam fcilicet. Hie rurfum declarat Hilarius
confeffionem efle prxconcepti de re aliqua falfi judicii profeffam
mutationem. Nemo enim, inquit in Pf. 137. n. i . quod agit, ad id
agendum non aut fructu oblectationis alicujus, aut judicio bona in eo
opinionis aggreditur: dum aut reäumputat, auteogaudet. Confeffio-
. aufertur. Et audiamus le apoftolum Paulum ex
prxteritis arguentem, cüm ait, Quia non fum i. C(r
dignus vocari Apoftolus, propter quod perfe.
cutus fum Ecclefiam Dei. Gratia autem Dei
fum id quod fum. Hxc eft ilia jufti viri vera
confeffio, qux juftitiam prxfentem ex prxteri.
torum confcientia 6c confeffione commen.
dat. Ad quam 6c alibi per prophetam mone.
mur : Conlitere , inquit, peccata tua prior, e/«.
ut juftificetis. Ad hanc ergo confeffionem in
| pfalmo vocamur ; quoniam bonus , quoniam in
f e c u lum mifericordia ejus : confeffionis noftra:
hunc impenfiore maxim e * fide invocantes, * 4
quia cui confitemür, 6c bonus eft, 6c nefeit fi(luti
milericors eile definere.
y. Confitemini D e o d e o rum q u o n iam in fcciila f s
mifericordia ejus, Ut in Evangeliis refponfione Deus
Domini ad Sadducxos docemur, non eft Deus rum>
mortuorum, fed vivorum : per quern 6c didum ^
eft, Ego dixi, dii eftis, 6c filii Excelfi omnes. u.
: Non dignatur Deus corruptibilium 8c f mor^. ft\
tuorum Deus eile : fed eorüm qui in cxleftem +
gloriam transfprmandi, exuti vetere homine
terreno, novum qui in cxlis induerunt, qui
conformes erunt corpori glorix Dei. Et ß deos
hos effici , licöt 6c ut ndei eorum meritum
exigat, tarnen ea maxima caufa eft, quoniam Gior
in f e c u lum mifericordia ejus. Non file eguit deo-tcrn*
mm Deus nuncupari: fed bonitatis 8c miferi- ^
cordix fux eft, ut deos faciat, honorem no- ricor
D minis fui ex affedu mifericordix 6c bonitatis
impertiens.
6. Confitemini Dom in o dominorum .* quoniam in f j,
f c c u la mifericordia ejus. Deos plures nuncupari
five in cxlo five in terra, Apoftolus docuit}
ut non foium humanx naturx iftud, led * fpi- * M
ritali competere videretur, cüm ait, Sed 6c fi lxT[
funt dii qui nominantur in cxlo 6c in terra}
per cxli 6c terrx fignificationem utrique na- i c»
turx nomen hoc competens efle demonftrans.
Idem quoque Apoftolus Dominum dominorum
efle fignifipat, cum ait, Rex regum 8c Domi-l Ti
nus dominantium. Dominatus in viles 8c in
degeneres indignus Deo eft. Rex file regum
eft, 6cDominus dominorum, ut eft Deus deorum.
Et deos quidem quos fignificet, non am-
biguum eft : de quibus dixit, Deus ftetit in ^
fynagpga deoriun. Reges autem idem Apoftone
autem agnofeit quifque ac profitetur id,quod rciliim aut jucundum
& utile opinabaturiniquum effe, malum ac perniciofum:
adeoque priorem fententiam mutat & emendat.
* In Regio codice ac Turon. tuta fibi fit. Hujufmodi confef-
fio vera nuncupatur in Pf. 118. litt. 17. n. 13. quia verd peccati
confeffio eft, fine inttrmiffione temporis pinitcre. Quo cx loco necnon
ex Traä- P f I44-n. 18. confi matiir, quod pag. 81. not. b- ob-
fervavimus , plcrumquc apud Hilarium confeffionis nomine pini-
tentiam totam & non partem ipfius fignificari.
f In vulgatis, mortalium: falfa leCtio.
8 T uron. codex, & ut deos hot effici at. T um poft licet, ex Reg'o
adfeivimus p a r ticu la sut, qux in ceteris defiderantur. Tria hie
Hilarius docet, i° ad gloriam xternam dari meritum, i° gloriam
illam fidci merit© commenfurari, prout Ceil, fidei meritum exigat,
demum hujus promerendx prxeipuam ac maximam caufam efle
peimife^icqbdiarn: c«wnimirum, uti tradit Aoguftinus epift.
ad Sixtumh. I9. omne bonum meritum non in nobis faciat nifi ffe-
tia, & cicm Deus coronat merit a noftra, nihil aliud coronet qitdm W
nerafua. Hinc Hilarius in P(al. 6t. n. 7. & in Pfal. 118. lit. ro.
n. i f . vitam xternam vocat mifericordiam. Quod rurfum illu-
ftranchxc Auguftini lib. de corrcpt. Sc grat. c. if.Sine ulladabi-
tatione confitendum eft, ideo gratiam vitam item am vocari, quia hit
mentis redditur, qua gratia contulit homini.
lus abfolntè oftendit, dicens, Jam fine nobis
reloads, 6c utinam regnaretis. Reges funt in
quos non regnat peccatum, qui dominantur
corporibus fuis, quibus eft a in jus fubditx 6c
fubjeebe fibi carnis imperium. Hi ergo reges
funt, 6c horum Deus rex eft. Hi etiam do-
mini funt, qui non erunt fervi peccati : quia
qui facit peccatum, fervus eft peccati. Do-
minandum ergo peccato eft, non fervienduim
Domini autem funt, qui hxc peccati corpora
dominationi fux per fubjeétionem vitiorum
fuorum peccatorumque lubdunt. Novit le elle
Apoftoliis corporis fui dominum, cùm ait,
Subjicio enim mihi corpus meum, 6c in fervi-
tutem redigo. Qui in lervitutem redigit, do-,
mini necefle eft jure in fervitutem eum qui
ferviturus eft redigat. Horum ergo talium
dominorum Deus dominus eft, vocans eos per
fpem xternitatis, ut domini fint, ut in his do-
minis Deus dominus fit : 6c hoc non ob aliam
caufam , nifi ob id, quia in fiecula mifericordia
ejus : donans nobis b per xternx mifericordix
fux benignitatem, ut effedis nobis dominis,
digni fimus quorum ipfe fit dominus.
7. Qui. fecit mirabilia magna folus. In pluri-
mis quidem humanorum operum geftis multa
magna 6c mirabilia exftiterunt : fed quidquid
in nis geftum eft, ad eum refertur, cujus virais
ilia geffit. Multa mirabilia Moyfes in Æ-
gvpto egit : fed teftimoninm magi incantato-
refque perhibent, quia in operibus illis digitus
Dei eft : ficut feriptum I eft, Dixerunt ergo
incantatores Pharaoni, Digitus Dei eft hoc.
Ex quo oftenditur virtutem Dei per Moyfen
operatam fuilfe, cujus tum ilia minifterio ge-
rebantur. Magni quoque miraculi illud £uit
tum, cùm dicente Jefu Nave fol ftetit contra
Gabaon , 6c luna contra vallem c Haylon.
Nefcio quid hoc mirabilius effici poffit : cùm
in vèrbo hominis loi 6c luna in diei unius mo-
ram ex curfus fui lege detenti funt. Sed vir-
tutis hujus auefcorem Scriptura mox addidit,
dicens, Non fuit dies talis, nequeprias neque
poftea, ut lie exaudiret Dominus hominem :
quia Dominus pugnavit pro Ifrael. In eo enim
quod Jefus exauditus eft, 8c pugnabat Deus
in Ifrael 5 virtus ejus in geftis1, qui 8c pugnabat
6c exaudivit, oftenditur.
8. Q uf fecit c te los in intelleßu : quoniam in. f e culum
mifericordia ejus. Faciendorüm d fola mifericordix
fux caula eft j neque e,nim eguit ut
fièrent. Sed qui bonus eft, in id univerfa fe*
cit, ut plures bönitatis fux copiis uterentur.
Fecit autem cxlos in intelledu, non e irratio-
nabiles, neque informes, neque confufos 6c
inordinatos. Sed cùm regionem ( cognitioni
lux qui infinitus eft collocaret 3 cxlo fuperiore
atque primo eodemque in orbem collocato,
terminum quemdam Virtutibus, ß qux primx
ad cognofcendum fe gignerentur,inclufit. Ne*
que enim gignendx creationes virtutem in-
confpicabilis Dei ferre potuillènt, nifi naturx
temperatioris ob je 6t u federn hanc moderatx
ad infirmitatem habitationis incolerent. Aquis
etenim elevatis ipfam illam primi cxli natiiram
tempera vit, qux h circumfufi Dei.accenla vir-
tute, nequaquam ab inferioribus eilet patienda
naturis.
9. Cxlum verè inferius,non uniforme, fed
multiplex tetendit : quod totum firmamentum
nuncupans, valida ad fuftentationem aquarum
fuperiorum temperationemque aëris noftri fir*
mitate lolidavit. Et idcirco plures cxlos do6trk
na prophetica prodidit : quia necellarium natura
noftrx fuit, per momenta quxdam 6c
profe6tus rationabilium moderationum, regio*
nem hanc indulti nobis ad prxfens habitaculi
temperari.
» 10. De numéro verô cxlorum nihil fibi hünianx
do6trinx temeritas prxfumat. Apoftolus
ufque ad tertium tantum cxlum fefe raptum
intelligit. Plures quidem Thronos, Dominatus
, Poteftates, Principatus connumerat : quibus
necefle eft proprias lèdes habitationis con-
grux * deputari. Sed 8c alia, quorum cognitionem
futuris temporibus promittit, efle fi-
gnificat, cùm ait, Et fuper omne k nomen
quod nominatur, non Iblùm in hoc Ixculo,
led etiam in futuro. Sed de numéro Apoftolus
nihil docuit : 6c nefcio an tacuerit, an
ignoraverit. Nunc enim 6c profellùs eftTe ex
parte cognofcere : 6c tarnen cùm raptus ad
cxlos eft, audifle fe qux non fint Ioquenda
teftatur. Nobis fufficit plures cxlos feire eile:
quippe cùm 6c cxli cxlorum, 8c aqux qux fuper
cxlos fiint laudent Dominum.
a Bad. in hujus. Erafmus deindc expunxit particulam in : qute
poitea apud Par. rcfticuta eft. Reg. mf. in his. Ex Turon. repoiii-
mus/» jus, quo nomine dominantis audoritas fignifieatur. Vide
race. Pfal. a. n. 41. ubi inter alia Chriftus prxdicatur in nobis
gnarc, cum per eilm ipfi dominorum in nos jure regnamus. Paulo
ant m eodem mf Reges funt in quibus, non in quos.- & fuperius,
0>\,mf tus. ,n vMhns degeneribus indignus Deo eft & c.
Regius codex cum Turon. per atemitatem See. quorum fpei
l non ipfe ) fit dominus.
c Poftrema edicio Par. jiix'ta Vulgatam, Ajalon. M f Mic. Hel-
0,,>i\r Turon. ut apud Origencm, Elom. Grxc. o(\m.
.. ,.y ° c;'bulum calorum hie in vulgatis fubjicitur, quod videtur
mclms .belle a m l Reg. St Tilton, ut ad univcrlas ICS faftaspet-
tmeat hxc propofitio.
1 oc ■ 11011 irraiionabiliter, fed (apientia arque ratione mo-
ntc Pldlnatos > vcl, ut habes inferius, per profcftus rationabilium
mperatos. Quod notandum fuit, neHUarius cum
Ah t V ’" ^C'ue veceribus) cxlos animatos fenfiffe exiftimaretur.
ac «nten^ia alienum eum fuiffe fatis liquet cx Traft. Pfal.
pccl _n' ,L‘ 3- Neque verb hie dicit cxlos cognitione prxditos,
VocarCf 0- - eorum effe qui Deum client cognituri: neque illos
ut 1 hronos, aut Dominatus 8cc. fed corum fedcs.
f In vulgatis , cognitionis fua. Rcftius mlT. Reg. ac Turon.
cognitioni fua, hoc eft, velin qua fe cognofcendum praffieret, vel
deftinatam Virtutibus qux ad cognofcendum fe gignerentur. Non
autem fruftra hie infinitus prxdicatur Deus : nevidcl. locoexifti-
metur includi, dum locus, in quo fe cognofcendum prxbeat, fini-
tus affignatur.
8 Bad. Er. & Lipfi cum mlT. Reg. Sc Turon. qua primum Angelos
abHilario Virtutes appellari jam obfervatum eft. Et cx fub-
jedkis manifeftum eft hic generali Virtutum nomine Thronos . Dominatus
, Poteftates Sec. comprehends Ex quibus facile confice-
retur eum fenfiffe primum illud ac ffiperius cxlum ante Angelos
fuiffe conditum, nifi lib. adversus Auxentium a. j . dilercis verbis
affirmarec Angelos ante omnia omnino (xcula Sc tempora condi-
tos. Quo in loco commodius forfitan illius ea de re Icncentiaex-
pendetur.
b Editi, fuperni. Concinnids mff. .Reg. Sc T uron. circumfufi.
Ab hoc igne cx prxfentia Dei circumfufi primum illud cxlum
empyreum forfitan cognominarunt.
* Regius codex folus, demutari. Turn accedente etiam Turon.
fed & ah quorum cognitionem. Poftea ante verbum effe in Turon.
fuperferipta eft particula
k Abeft nomen d mff. Reg. Sc Turon. '
Hh ij
t-f.
Cxlum prU
lorum fe1
f
g
h
Cxlum iii-
tiplex , fir-
vocacur.
De numéro
cxlorum
ftat.
ti.Cor. 11.1.'
Ephefx.tt. k
i. Cor. 13.5.