Unde fit. falutem exfpeÛanti & ex lege-, quàm u t in A nofcertdum e f t, tertiaautem hora ad Abraham
. æ , - n - - P n 1 ... o. BHSVS «J A/f,. nÀ n xr\ A SLr _ crucis fcandalo legiflatio, & teftamentum , 6c
adoprio, 6c hereditas * negligacur? Q u id autem
D e i virtuti tarn poflibile eftR quam uc per fidem
Talvet, ut per aquam regeneret , ut per crucem
v in ca t, ut per Evangelia adoptet , u t per fe*
furre&iojiem ex morte vivificet?
4 . Quibus auditis Apoftoli cit6 credunt,
fefeque omnia reliquifle profitentur. Sed hanc
eorum obedientiam citdDomitius muneratur,
fexta ad Moyfen , nonà ad David 6c prophe-
tas. Totidem eninv teftamenta humano ge.
neri conftituta per fingulos reperiuntur,d quoc.
idem ad forum enumerantur egreffus. I n e undecima
autem hora , corporei adventus Do-
mini tempus oftendit. Nam ex omlii numero, Mg
qui fpatio eft præfentis fæculi cohftitutus, in “ tnct»
eam rationem convenir ortus ejus e x Maria,
in quam undecimæ horæ tempus ex dié eft
omnem difficultatem fuperioris quæftionis ab- B Divifione ehim per quingentenum numerum
folvens , cftm d ic it , Vos qui fecuti eJHs me
regeneratione 3 judicabitis duodecim tribus JfraeL
Kegenera- Secuti in regeneratione fun t , in lavacro bap-
tio quid. tifmi, in fidei fan&ificatione, in adoptione he*
fa d â , in omni feX millium annorum fumma
tempüs côrporei ortus ejus f undecimo divifio. (
nis totius calculo fupputatur,
y . Et quidem diverfus ad ulidecimà: horas
qperarios fermo eft. Primis enim, fed 6c ceteris
reditatis > in refurredione ex mortuis. Ha:c
enim ilia regeneratio e f t , quam Apoftoli funt
fecuti 3 quam lex indulgere non potuit, quai
eos fuper duodecim thronos , in judicandis
duodecim tribubus Ifrael , in duodecim pa*
triarcharum o-Ioria copulavit. Ceteris quoque C Ifrael lata lex fuera t, voluntas tamen gentium
didiim e ft, Ite ad vine am : mertes tamen
denarii cum primo conftituta eft * nam ceteris,
juftæ fblutionis promifTa fpes e f t , noviffimis ve-
ro dicitur , Quid htc fta tis ? quia quamvis ad j.<,
c r a e
Centefimus contemtu fæculi fe fequentibus, centefimi frii*
fruftus. & Us copiam pollicetur. Hie centefimus frudus
eft , qui in, centefima ove cum cfclefti lætitia
expletur. H ic centefimus fxudUs e ft , quern per*
fedæ terræ ubertas confequittir. Q u i Ècclefiæ
*v . cAf.it honor jam in Saræ * cognomento eft deftina*
»■ *• ■ tus, & jaduira legis ac fide evangelica prome*
* [*b*nd. rendus eft : atque ita * ex noviffimis primbs effi-
poliicetur. ciendos, quia noviffimi efficiantur ex primis.
non e'Xcludebatur à lege. Qui refpoftderUnt
Nemo nos conduxit. Debitum namque erat per f. j,
orbem terrârüm Evangelium prædicari , & gen.
te s fidei jüftificatione falvari. H i igitur mit-
tuntur ad vineam. Et cùm ferô effe ccepiffet, ÿ.i.
donum conftitiltæ in totiüS diei labore mer. Jatii
cedis primi operarii 6 horæ vefpéris confe-^’
quuntur. Merces quidem ex dono nulla e f t ,^
quia debetur ex opere ; fed gratuitam gratiam
Matth, to. j . Simile eft regnum ca lorum homini patri-fa- B Deus omnibus ** ex fidei jüftificatione dona*
fnilias} qui ex ivit primo mant conducere opefarios 3
& reliqua. Comparatio omnis per fe abfoluta
eft : fed perfonis diftinguenda, & difeernenda
^«er-fami- tempotibus eft. Patrenufamiliäs hunc, D omi-
lia*‘ num noftrum Jefum Chriftum exiftimari ne-
cefle eft : qui totius humani generis curam
habens, omni tempore univerfos ad culturam
legis vocaverit. Vineam verb , legis ipfius opus
& obedientiam 5 denarium autem, obedienti«e
Vinca.
Denarius.
vit .* verbm fecundvim infolentiam populi jam
fub Moyfe contumacis, hinc murmur operan-
tium eft , hint gratuitse mercedis invidia eft,
qubd fine lbngi laboris difficultate ^ & fub
a*ftus nomine no'n longo in eos diabolici in*
Hindus calore flagrante, idem premium red.
hibeatur operantibus. Sed ideo quod apud homines
impoffibile e f t , poflibile eft apud Deum:
ut mercedem legis optimb & inculpabiliter cuipfius
premium fignificari intelligimus. E t de E ftoditie, 1 donum g ra t is per fidem credentibus
denario jam fuperiüs * tradavimus. D e vinea primis ex noviffimis largiätur.
v e rb , opportuniüs in confequentibus rationem
afleremus. Förum autem pro fieculo accipi res
ipfa admonet, xquabiliter turbis hominum ,
calumniarum, injuriarumque contentionibus,
& diverforum negotiorum difficultatibus femper
tumuituofum.
Quinquc 6. In prima igitur hora, tempus, conftituti
teftamen». teftamcnti ad N o e ex matutini fignificatione
* Verbum negligatar omittit prima edicio Par. Hpc fibi vult, !
Judsco ftultütn videri , ut crucis fcandalum prstferawr rcligioni
pat rum , quorum, fccundùm Apoftolum Rom. 9. 4. pft legiflatio,
teftamentum &c.
b Voces in regeneratione in priùs vulgaris cum fubfequenti ver-
b© judicabitis male conncfti, liquet cx fubjeftis.
« puta cap. 17. n. lx. ubi Hilarius denarium diftrtè exponitl
Evangelium, minus clarè autem evangelica; fpei gloriam. At in |
pijl. 119. n. 11. denarium bujus parabola; baud obfcurè vocat
evangelies mercedisJyem.
* Edici, tjHot ejufdem : refragantibus mff.
* gad. Er. & Lipf- cum omnibus mlT. In duodecima rur-
fumquc inferiùs , inqaamduodecimo hors: St poftpauca, ad duodecimo
hors of cranes : qua leftiones his locis an aliqua auftori-
tate apud Par. mutata fint, valde ambigimus. Hxc tamen muta-
tio cotifitmari poteft ex Tra£t. Pfai. tap. ubi ad eamdem parabo*
km refpiçitur, St in uno numero xr.quinquics memoratur hora
undectma, numquam duodecimo.
f in hoc uno loco editi cum feriptis confentientes exhibent un-
dtcimo, non duodecimo. Quod confirmare licet his Hicronymi in
8. E t adfeendens lejus Ierofolymam ajjumftt f i/I
duo de dm difdpulos k , & a it illis , * Ecce ad fan-
dimus Ierofolymam 3 & reliqua. Jam fine fcandalo
audituris Apoftolis facramentum crucis
Dominus exponit : ( denique nulla hunc fer>
moneiii mæftitia confèquitur. ) confirmatis fei-
licet fuperiore fermone, per fidem crucis no-
viffimos primos futuros $ divitibus autem , id
Michaa cap. 4. verbis : In confummatione [seniorurn Salvator no-
fier affaruit : & in undecima her a ad conducendos oferarios ve Hit !
& , compléta illius tajjlone Johannes dicit, Vilii novifiima hora tfi.
Ham ft in [ex millions amis qumgenti anni fer horas diei finguUs
dividantur ; novifiima hora confiequenter eft temfus fidei gentium.
Ex quibus conficitur , Chrifti orrum circa annum mundi ƒ ƒ 00.
contigifle. Sed jam monuimus pag. 69 4. nor. b. non ad licteram
exigendum , quod de mundi hujus (patio, SC perinde quod de
annis ortus Chrifti htc feribitur. Quia porro Hilarius Scripturam
fpiritalibus fenfibus fetam credebat, non in eo uno haret, led in
Plal. 1x9. a. n . undecima hora operarios iutelligit eos, qui tn
extrema feneâute falutcm fuam operari incipiunt.
t In vulgatis, hora. Rcftiùs in mfT. hors : quod totum ita intcl-
ligendum , ut operarii hora undecima mercedem i is , qui totatn
diem laboraftent, coudiAam primi 'confequantur.
b MIT. Rom. Colb. Varie. Carn.jW« juftifitationem.
* In iifilem mff. dono gratis : non malè , fi verbum largiutur ad
Deum rctuleris. Minùs bcne apud Par. cXmf. uutieColb. fubjici-
tur frimis & noviffimisk
Sex mil. hie adjiciunt[ccrotb , kero wextu confeatiente.
709 Commentarius in Matthæum. 710
eft confidentibus a legis in eamdem crucem A apparuit cüm gloriæ fuæ hâbitu, Moyfe & Elia
Hei fifcandalizantibus,
invium iter regni cidorum
futurum.
o. Tune acceßitad eum mater filiorum Zebedai
cumfilüs ft fis 3&C reliqua. N on fine aliquo mo-
mento rerum ita effe&um fuifle. exiftiman-
dum e f t , ut mater filiorum Zeb edx i Dominum
deprecaretur. Numquid & filiis petendi
familiaritas non erat ? Sed erat geftorum effe-
£tibus prophetandum. Apoftoli quidem jam
in monte comitantibus. Et hos quidem eof.
dem prophetas duos pnevenientes adventum
ejus efle intelligimus, quos Apocalypfis Johan- ■
nis ab antichrifto perimendos efle d ic it : licèt
varice vel de Enoch , vel de Jeremia , pluri*
mórum exftiterint opiniones, qubd alterum eorum
ficut Eliam mori oporteat. Sed non po(Turnus
veritatis fidem, quam Dominus tribus fii*
perioribus teftibus revelavit, fenfus nóftri opiex
lege crediderant, quæ eos in fidem evan- B nione corrumpere : neque alios venturos exifti.
aelicam nutriverat. Itaque in matre filiorum
Zebedxi lex intelligitur: q u x confidentiä pri-
vilegii fui pro credentibus ex fe populis depre-
catur. Qua: quia fiiperiüs audierat primös no-
viflimos, 6c noviflimos primos futuros j deferri
filiis fuis. o r a t , nt in Domini regno unus ad
dexteram ejus fede a t, alius ad finiftram. Cui
Dominus refpondit , nefcire eam quid oret.
Nihil quidem de gloria Apoftolorum ambigebatur,
mare , quàm qui ad fponfionem fidei venifïe
confpedi funt. Et quamquam ultra evangeli-
cam veritatem non necefîe fit opinari : tamen
fi quis conditionem ôc mortis d & fepulturæ
6c lepnlcri Moyfi diligenter ad verterit, 6c fe-
cretarum Scripturarum , fecundùm Apoftoli
auékoritatem, cognitionem adeptus f it ; intel-
liget omnia ita eflè t ra d a ta , ut Moyfes po-
tuerit jam videri. Et hæc quidem inftruendi
& judicaturos eos fermo fuperior expo- C causä fint dicta.
fuit. Denique in medio fermone an calicem
fuum poflent bibere interrogat. N on utique
de communis poculi genere loquebatur ; neque
B, pif- enim labor eft bibere de calice : fed ille de calice
facramenti pafliopis interrogat. A t illi, qui
jam martyrii libertatem conftantiamque reti-
nebant, bibituros fe pollicentur. Dominus col-
laudans eorum fidem a it, martyrio quidem eos
fecum compati pofle ; fed b lævæ ejus ac dex-
teræ affidere ’ " ~
fitum/
10. Et quidem , quantum arbitrarpur , ita
honor ifte aiiis eft refervatus, qubd tamen nec
Apoftoli ab eo erunt alieni : c qui in duodecim
patriarcharum fede confidentes, Ifraelem ju-
dicabunt. Et quantum fentire ex ipfis Evan-
geliis lice t, in regno cælorum Moyfes 6c Elias
afîidebunt. Nam cùm fpopondiflèt Dominus,
vifuros quofdam de Apoftolis, ante quàm mor-
11. Ceterùm ut ratio fpiritalis intelligentiæ
plena effet, pro duobus Dominum mater ora-
vit. Duæ enim funt vocatiônes ex Ifrael : una
difcipulorum Johannis, e altera per Apoftolos
Pharifæorum. Namque poft paffionem Johannis
fupëriùs legimus difcipulos ejus ad Domi.
nùm tranfiflè. Ideo igitur pro duobus oratur,
quia Evangelio Ghrifti hæ vocationes geminæ
crediderunt. Poft hæc igitur decem difcipuli
aiiis à D eo pâtre fuifle difpo- Dcontriftati funt de fratribus duobus : verùm
ipfbrum duorum difcipulorum nulla mæftitia
eft. H o c ratio non pa titur, ut alterius f con-
tumeliâ alius fiat mæftus. C e r tè etiam pro fe
decem mæfti effe potuiffent ; fub duorum enim
nominibus negatum hoc omnibus videbatur:
fed typicus ordo fervatus eft. Apoftoli de fe
certi erant : ideo lôlùm mæfti funt de duobus}
quia etiam his duabus vocationibus, quæ ex
lege fun t, confortium gloriæ hujus optabant,
Vocationes
dux cx Ju-
dæis.
His Apo-
lloli optant
tem guftarent, filium hominis venientem in E Ita enim rationem 6c futuri 6c præfentis fer-
regno fuo ; afliimtis Petro 6cJacobo 6cJohanne, mo moderatur , ut non de fe neque decem
1 Sola cdicio Par. legi. Aliquot mff. in lege. Tum Colb. & Carn. .
tjfe [candalizantibus. Ex effe quis cönficicndum putajcc fe [e , nifi 1
verbum fcandalizantibus, ctfi aCHvè Conans, paffivè tamen ab Hi-
lario intellcftum conflaret vel ex hoc capitis 5o. n. 3. Petrus pro |
fidei fas calore refipondit , ceteris licit fcandalizantibus , numquam [e
Jcandahzaturum. Sollemnis autem ei eft idem hujus verbi ufus.
b Par. cum tribus mff ut Isvs ejus ac dexters affiderent.
c I11 mff Rom. Colb. & Carn. quin duodecim; ac deinde confident
& , pro confidentes.
d Vocabulum fepulturs htc adjecimus au&oritate quatuor mff
Dubitant nonnulli propter hunc locum an Hilarius Moyfen vcrè
niortuum crediderit. Indubitanter Scultetüs inter illius nxvos point:
M offen mortuum negat contra ipfiffimaScripturs neri/t.Legiflato-
ris ejurdem'mortcm dilertioribus verbis negaffe videtur Ambrofius
üb. i. de Cain & Abel 0. i . n. 8. ubi a it, Non legimus de eo, ficut
de ceteris , quia deficient mortuus eft , fed, per verbum Dei mortuus
eft. . . . 'Unde & addidit Scriftura , Quia nemo [cit [epulturam ejus
ufque in hodiernum diem : ut tranflationem magis , quam interitum
ejus intelligas. . . . Mortuus igitur eft per verbum Dei, ut ait Scriftura
, non fecundism verbum. . . . Quis enim in terrenis reliquias ejus
potuit deprehendere, quern [ecum effe Dei filius in Evangelio demon-
ftravit ? Ubi in noviflima Ambrofii editionc animadverfum eft,
ilium Philonis fententiam exprimere voluifle , quem de Möyfi
morte fenfu fpiritali differuiffe conflat, de litterali minus folli-
cicum. Longè facilius a prstdiCba opinione purgatur Hilarius ex
diftis capitis 17. n. x. ubi cum quxfiffet, cur cx omnibus fanftis
foli Moyfes & Elias cum Chrifto transfigurato ad ft iterunr, refpon-
det primo hoc ita fadtum, ut docerctChriftus legis, cujus Moyfes
cra' *at°r > necnon prophetarum , quorum typum getebat Elias',
teltimoniis Ifraelem effe judicandum. Turn alteram fafti cjufdcm
rationem reddit, nimirum ut & humanis corporibus decreta effe r>
furreßionis gloria doerretur , cum qnando Moyfes confpicabilis qdfii
tiffet. Quid ,qiue(i>, Moyfes confpettusad refurreftionis veritatem
demonftrandam prodeft , nifi mors ipfius tamquam reS nota &
compcrta ponatur ? Cur in hac altera racione fokim Hilarius Moy-
non Eliam memorat , cum de utroque pariter quxftionem
ni Act, nifi quia hunc tranflatum , ilium autem verè mortuum
crcdcret ? Neque veto htc illius aut mortem aut (epulturam
fed mortis & fepulturs conditionem fingulari confideratione ■
im obfervat : eaque ita in Scripturis cradtata, quafi nos prx-
parare voluiffent, ut eum jam videri potuiffe crcderçmus. Ex eo
autem quod Moyfen unum opinatur ex duobus teftibus effe.,
quos Tohannes ab antichrifto perimendos dicic ; non (equitur ilium
Moyfi mortem negafle, fed tantum eam illi refurredbionerfi non-
dum indultam, quæ morti ampliùs obnoxia non eflet. Quod ctiam
de Jeremia fenferint ncceffc eft, qui ilium cx illis teftibus altcrum
effe volunt. Nemo enim eft,qui de illius morte umquam dubiravit.
Denique his verbis, licit varie vel de Enoch vel de feremia plurimo- ■
rum exftiterint opiniones, quod alterum eorum ficus Eliam mori oporteat
; laris indicat fe lolos Enoch Sc Eliam à nobis fine morte
tranflatos exiftimaffe.
e Ita omnes mff. Editi verô, altera Apoftolorum & Pharif.forum:
cui ledtioni répugnât quod poft pauca fubjicitur , Apoftoli do [e
certi erant ; ideo Jolitm mefti [unt de duobus : quia etiam his duabus
vocationibus qus ex lege funt, confortium gloria hujus optabant;
necnon hoc cap. xi. n.. 1. Duabus enim vocationibus ifrael vel per
Apoftolos vel per fohannem ex lege[alvatur.
f Beccenfis codex, msftitia: pravè. Non enim Me , quod diligenter
advertendum , mæftos vult Hilarius Apoftolos -, quod qusc-
dam privilégia fibi arrogaverint Zebedæi filii, fed quod poftulata
non impetraverint. Mæftos dicit ob contumeliam, qua duo ip forum
frafres aftedti funt per repulfam ; neque ob repulfam quam
illi in fe Sc fuo nomine,fed quam nomine duarum vocationum
genfis fuæ perpefti fuut.
Y y ij