nia eft. Propter quod 8 ^ ante Filium e ft, ficut A 15* Nam hoc eorum principale eft : Ffovi-
& a te didicimus tt media in ecclefia pradi-
cante. Secundum quod itaque a Deo efle ha-
> b e t , 8c b glorias, 8c vivere, 8c omnia ei funt
1 tradita,} fccundüm h o c , principium ejus eft
j Deus. Principatur autem e i , utpote Deus ejus,
. ci\m fit ante ipfum. Si enim quod e x ipfo, 8c
1 quod ex utero, Sc quod ex Patre ex iv i & veni,
c velut: partem ejus unius fiubftantia: 8c quafi
prolationem extendens intelligitur 5 compofi.
mus y inquiunt, mum foliim Deum 3 Moyfe dicen* f
te , Audi Jfrael 3 Dominus Deus tuus unus eft. Sed J
numquid hinç quilquam fuit aufus ambigere? f
aut umquam aliter à quoquam eorum pradica- ,(
turn e lle ,,qui Deum crederent,cognitum eft}
nifi unum Deum elle ex quo omnia , unaiji
virtutem innalcibilem, 8c unam hanc eflè fine
initio poteftatem ? Sed uon per id , quod Deus
unus eft, Dei filio accidit negari pofle quôd
tuseritPater,8cdivifibilis, Scconvertibilis,8c B Deus eft. Moyfes namque, vel potids Deus
Quia divide
fe diCtis J
cx his refel-
lends; funt
corpus fecundum illos, 8c, quantum in ipfis
e f t , confequentia corporis fuftinens fine corpore
D eus. d~
14. Hie eorum error e f t , hasc mortifera in-
ftitutio : ad cujus confirmationem corrupto in-
telligentia: fenlu , divinorum di&orum tefti-
monia ulurpant, 8c de his fub occafione hu-
manje ignorantia: mentiuntur. Nemirii autem
dubium efle oportet, ad divinarum rerum cogper
Moyfen , populo 8c in ^Egypto 8c in defer-
to idolis 8c deorum , ut putabant, religioni.
bus occupato , hoc conftituit principale man-
datum, ut unum Deum crederet : 8c verè ac
meriró conftituit. Unus eft enim Deus cx quo
omnia. Sed videamus, an idem Moyfes eum
quoque ,per quern omnia funt, Deum efle con-
feflus fit. Non enim Patri adimitur quod Deus
ynus e f t , quia 8c Filius Deus fit. Eft enim Deus
aflcrcioncs. ninonem divinis utendum efle dodlrinis. N e- C cx Deo, unus ex uno : ob id unus D eu s , quia ex
que enim feienriam cæleftium per femet huma-
na imbecillitas confequetur , neque invifibi-
lium intelligentiam ipfe fibi corporalium fenfus
aflumet. Non-enim vel id quod creatum in
nobis atque carnale e f t , vel id quod in ulum
vitæ noftræ ex D eo datum e f t , fuomet judi-
cio naturam Creatoris lui opufque difcernit.
N on lubeunt ingénia noftra in cæleftem fcien-
tiam, neque incomprehenfibilem virtutem lenfe
Deus. Contra verb non minus per id Filius
D eu s , quia Pater Deus unus fit j eft enim uni,
genitus filius Dei : non innafeibilis, ut Patri
adimat quod Deus unus fit $ neque aliud ipfe
quàm D eu s , quia ex D eo natus eft. D e quo
quamvis ambigi non oporteat, quin nafeendo
ex D eo Deus f it , per quod fidei noftræ Deus
unus eft j tamdn videamus an Moyfes, qui ad
Ifrael dixerit, Dominu<r Deus tuus unus efi , Dei
fualiquoinfirmitas noftra concipiet. Ipfi d e f e D filium Deum prædicaverit. Uti enim nos ad
pendenda.
D eo credendum eft : 8c iis , quæ cogmtioni
noftræ de fe tribuit, obfequendum. Aut enim
more gentilium denegandus e ft , fi teftimonia
ejus improbabuntur : aut fi ut eft Deus credi-
tu r , non poteft aliter de e o , quàm ut iplè eft
de le teftatus , intelligi. Ceflent itaque pro-
priæ hominum opiniones, neque le ultra divi-
nam conftitutionem humana judicia exten-
dant. Sequimur ergo, adversùs irreligiofas 8c
confitendam Domini noftri Jefii Chrifti divi-
nitatem teftimonio illius oportebit, cujus auc-
toritate hæretici unumtantùm Deum confiten-
te s , Filio putent negandum eflè quôd Deus fit.
16. Igitur cùm abfoluta hæc de Deo 8c per-'ii
fed a confelfio fit , fecundùm Apoftolum ita
loquij { ‘Vwts Deus pater ex quo omnia 3 &mtu fo
Dominus nofier Jefets Cbriftus per quern omnia : $
videamus originem mundi, quid de ea Moyfes It
impias de Deo inftitutiones , ipfas illas divino- E loquatur. A it namque , Et dixit Deu s, Fiai
rum di&orum audoritates : 8c unumquodque firmamentum in medio aqua, & f t dividens inter
eo ip fo , de quo qujeritnr, audore tradabi.
mus, non ad fallendam 8c mafe imbuendam
audientium imperitiam quafdam verborum e-
nuntiationes fubtradis eorum caufis coaptan-
vide fipri tes. Intelligentia enim didorum ex caufis eft
1. aflumenda dicendi: quia non fermoni res, led
rei eft fermo fubjedus. Veriim omnia editis fi_
mul 8c dicendi caufis 8c didorum virtutibus
aquam & aquam : & faHum efi fic, & fecit Deus
firmamentum, & divifit Deus per medium aqua.
Habes ergo Deum ex q u o , babes Deum per
quern. Aut fi id negabis, necefle eft id quod fa-
dum eft per quern fadum fit doceas : aut certè
naturam ipfam creandorum Deo obedientem
elle 8 demonftres, quæ ad id quod didum eft,
Fiat firmamentum, fe ipfam D ei verbo jufla firprofequemur.
Igitur lingula fecundùm propo- F maverit. Sed hæc divinæ Scripturæ ratio non
fitionis ordinem e retradentur. recipit. Omnia enim , fecundùm prophetain,
* Vocem papa hie expunximus, cum non exftet in mff. ncc in
b Rurfum hie plcrique ac potiorcs mff. glorians, cx quibus ut
ftpri confic.mus glorias, id manifcflb poftulantc orationis nexu &
grteco vocabulo tws Si^OA , cujus poteftas non fatis exprimicur
verbo latino gtqnam, quod habent pauci alii mff. Pcflimi autem
Erafmus repofuie gloriari, quod nunc primum mutamus.
c Grated, at jMZf? Voftov<r,v x, ds «boSoa» Xan'titar lofirtq , id eft,
velut d quibufdam intelligitur, pars efi alicujus qui unius fubfiantitt
fit, & quafi prolntio. Pacet autem Hilarium cx mendofo codice
legiffe ds o&So/i» ^nvrtiiut, noil ds -aesSoAii \sao Tttai.
d Apud Epiphanium lia; fubncCkuutur 1’ubfcriptionos : Bene valere
te opramus in Domino , beatijfime papa , Arias , Kthales, Achilles,
Carpones, Sarmatas , Arms P.nfiyteri: diactmi Euzoius , Lucius,
ftdius, Menas, Hdladius, Gains.- epifeopi Secundus Pentapolis, Theo-
nas Afrlcanus { gr. AtCtf, } Pifius qui Alexandria ab Arianis tollo-
* In mf. Cam. & uno Colb. hie infertum eft, de uno Deo .■ quod
fane cx margine in textum irrepfit, cum ad fubfequencia indicaa-
da in limbo non maid locum haberet.
f Ex hoc Apoftoli loco Patrcm a Filio difeernere folcbant luere-
tici, ut liquet ex his num. 1$. Hilarii ad Arianum diltis, Dixifti
enim, Ex Patre omnia , fid per Tritium omnia. Ncc repugnabanc
Catholici; adeo ut Hilario nihil familiarius, quam ut Pater D"*
ex quo, is ex quo, ex quo omnia , Filius verb Deus per quern,fi
per quern, per quern omnia cognominetur. Quod oblcrvandum fuit,
turn ad intclligenciam vocabulorum, turn nc ignoraretur inftitutuin
Hilarii Arianos ex fuis ipforum arniis confodientis.
S ut obedientia vi talis exfifieret, quemadmodum habes in Plal-
148. n. 4. cujus loci leCtionem redteb nobis cmendatam liquet ex
prafenti, ficut Sc ex fubnexis > nec natura aliqua manens ( id eft,
jam exfiftens ) demutata in aliud efi See. patcc camdcm non
nial$ a.uobis incelledlam.
fada
fa&aexnihilo funt: nec natura aliqua manens A fibi, fed ad alterum exftitifle ; Si (ôlum fuiflè
demutata in aliud eft, fed id quod non erat crea.
turn eft, & abfolutuni eft. Per quem ? Audi E-
vangelilhm : Omnia per ipfum fa tta funt. Si
qu*ris per quemj audies eumdem Evangeliftam
dicentem , In principio erat Verbum , & Verbum
erat apud Deum, & Deus erat Verbum, hoc erat
in principio apud Deum. Omnia per ipfum fatta
dicis j ejus ipfius voce argueris dicentis , Fa-
ciamus hominem ad imayfinem & fimilitudinem no-
firam. D e u s enim per * legiflatorem fecun- 1
durn intelligentiam noftram locutus e f t , verbis
videlicet, quibus uti ipfe nos volu it, cognitio-
nem eorum nobis qu«e geflit impertiens. Signi-
ficato namque D ei filio per quern fa<3 :a lunt
Moyfen,
funt. Qu od fi negare voles a Patre didum vi- omnia, in eo quod d didum e f le t , E t dixit
deri Fiat firmamentum j audies rurfum prophe- Deus, Fiat firmamentum j 8c * rurfum ita didum
tam dicentem , Ipfe d ix it, & faHa funt > ipfe B eA > Et fecit Deus firmamentum: ne tamen e hie
' mandavit, & mala fmt. Quod ergo didum eft
p a t firmamentum; in eo quod Pater fit locutus
' oftenditur. Quod autem adjicitur, Et factum
efi f i c , & qudd feciffe Deus dicitur j in eo
periona efficientis eft intelligenda qui faciat.
Dixit enim, & fa&a funt, non utique folum
voluit, 8c fe c it : mandavit, & creata fun t, non
utique quia complacitum ei eft exftiteruntj
* ut Mediatoris officium inter fe 8c ea q u z
idem inanis ac luperfluus fermo exiftimaretur,
fi fibi ipfe dixiflèt ut fieret, 8c rurlum ipfe fe-
ciflet j ( quid enim tam alienum ab eo qui folus
e f lè t , ut fibi faciendum dicere t, cüm volun-
tate tantfim opus eflèt ut fieret ? ) abfolutiüs
voluit intelligi lignificationem hanc non ad fe
tantüm efle referendam. D ic en d o , Faciamus
hominem ad imazinem & fimilitudinem noftram,
fuftulit lingulads intelligentiam profeflione
eflent creanda ceflaret. Dic it ergo fieri Deus C confortii. Confortium autem eflè aliquod To
ex quo omnia funt , 8c facit Deus per quehi
omnia, eodem parique nomine 8c in dicentis
fignificatione 8c in efficientis operationea con-
feflo. Si autem loqui audebis, non de Filio
d id , Et fecit Deus i 8c ubi erit quod didum
eft, Omnia per ipfum fa l l a funt ? 8c illud apo-
ftolicum, Et unus Dominus nofier lefts Chrifius
per quern omnia : 8c illud, Ipfe d ix it , & fa l l a
funt? Qu6d fi impudentiam tuam ha:c divinilitario
lOr. S. 6.
ĥ
ipfe fibi non poteft. Neque rurfum recipit
fblitarii folitudo fatiamus j neque quif-
quam alieno à fe noftram loquitur. Uterque
lenno , 8c faciamus 8c noftram, ut folitarium
eumdemque non patitur j ita neque diverfum
à fe alienumque fignificat. Aut quæro, fi cùm
audias folitarium, utrùm non ipfum eumdemque
eflè exiftimes ? aut cùm audias non ipfiim
neque eumdem , anne quôd folitarius tantùm
tusdi&a convincenti non adimitur D e i filio D f i t intelligas } In folitario ergo folitarius , in
qu6d Deus f it , per id quod didum e ft , Audi
Jfrjcl, Dominus Deus tuus unus efi : cum ab eo
ipfo, qui hæc eft locutus , in ipfa conftiru-
tione mundi Deus fùerit prædicatus & Filius.
Sed videamus , in quern profedum hæc diftin,.
dio jubentis D e i , Sc fecientis D e i b augeatur.
Nam tametfi fenfus communis intefligentiæ
* nonrecipiat, u tin eo quod didum e f t, lujjit,
& faHa fm t , folitarius atque idem fignifica.
non eodem verb neque ip io , non folitarius
reperietur. Solitario ergo convenic, faciam,
Sc meam j non folitario verb , faciamus, 8c
noftram.
18. Cum itaque legimus, Faciamus hominem
ad imaginem & fimilitudinem noftram S quia fermo
u terqu e, ut non folitarium tantiim, ita
neque differentem efle fignificat} nobis quoque
nec folitarius tantum , nec diverfus eft
Ncc fblitu*
do eft nec
divinitatis
diverfuas.
tus eflfe credatur • tamen ne quid ambigi poffit, E confitendus 1 cognita per id , quod noftram ima-
’ 1 • - r zinem d ic it , non etiam imagines noftras, unius
in utroque proprietate natura. Non fufficit autem
folam verborum attuliflè rationem, nifi di_
dorum intelligentiam etiam rerum operatio
confequatur : feriptum enim ita e ft ; Et fecit '
Deus hominem, ad imaginem Dei fecit eum. Qua:-
ro , fi folitario atque ipfi ad fe eumdem fuit
fermo, quid hie fentiendum exiftimes ? Video
enim nunc tripertitam fignificationem , 8c faoportet
e a , qu«e mundi creationem conftcuta
funt, explicari.
1 17. Cüm igitur perfe&o mundo ejus incola
-0. formandus e ile t , c talis de eo fermo eft : Et
dixit Deus , Faciamus hominem ad imaginem &
fimilitudinem noftram. [ Et rurlum, Et fecit Deus
.6. hominem 5 ad imaginem Dei fecit eum. ] Q u *ro
nunCjfolumne fibi Deum locutum exiftimes,
an veró fermonem hunc ejus intelligas non
* Editi, confejfio efi : cmendantur cx mff. Hac autem conclufio
Aon ad proximum cx pfalmis locum pertinct , fed ad memorata
Gcncfis verba, in, quibus habetur, Et dixit Deus . ..E t fecit Deus.
b In Corb. mf. strgsscbatur. In quibufdam ut Sc in vulgatis,
stgatur. Rcftius in vetuftioiibus Colb. Carn. Sec. augeatur: hoc
eft, an hacdiftinftionc fignificetur audtus perfonatum numerus,
quod fine Cunfitationc aiSrmat Tcrtullianus adversüs Praxcam. n.
i t . Etfi ubique tenco unam fubftantiam in tribus cohtrentibus; tarnen
ahum dicam oportet ex necejfitate fenstss cum qui jubet, & ««»
qui facit. Verbi augcri vim rcpciere licet cx lib. i. n. n . ubi Chri-
ftum recipient es in filios Dei auili prardicantur. Hate diftin&io jubentis
Dei Sc facientis Dei aliis etiam Patribus follcmnis fuit, Irc-
nxo lib. j. c. 8. Sc 1. 4. c.7J.Tertulliano, uti proximè vidimus,
OrigeniTom. t . in Johan, edit. Huet. p. 6i. Antiochcno concilio
cpift. ad Paulum Samofat. Hippolyto lib. cone. Noütum, Atha-
liafiodc decretisNic. fyn. Baulio 1. de Spiritu-fanAo , Cyrillo
1. 19. thefauri p. t/y. Auguftinusautem Scrm. 140. n. 6.probat
! Filium ipfum effc Patris mandatum , non a tempore datum , fed
mandatum natum. Gjuomodo enim , inquit, non efi mmdatum Pattk
, quod efi Verbum Patriot Et lib. contra Seim. Arian. c. J. rcprehendit
cos , qui formant fill
phantafmate cordis fui quafi
duos aliquos , etfi juxta invicem, in fu
tamen locis confiitutos,
ff, alterum obtemperantem : nec intelligunt ip fain
fierent omnia, non ejfe nifi Verbum Patris per quod
unum jttbentem
jufiionem
fall* funt .......... . ~
« Aliquot mff. talis Deo fermo efi. Mox qua uncinis inclula
funt, nec habet vetus Colb. nec videntur multum ad rem faccrc.
Simile eft argumentum Concilii Antioch, cpift. ad Paulum : <g«»
autem mandat, alters mandat, quern non alium tfie perfuafum ho-
bemus, quam unigenitum filium Deum, cui dixit, Faciamus hominem,
See. '
4 Particulam cum hie omiffam aliquando putavimusj ut ex
pofteriore tantum loco Filii fignificatio oftenderetur. Sed Filii ex-
fiftentia cx utroque conficitur , Sc cum ei nimirum mandatur
ut faciat; Sc cum feciffe fignificatur quod mandatum erat. 111c
enim, cui dicitur Fiat, quique feciffepradicatur quod juffum eft,
alius eft ab eo qui juffit ac dixit Fiat. Ut autem habet Concilium
Antioch, cpift. ad Paulum Samofat. Filium, qui femper —
efi, credimus implevifie voluntatempaternan
11 univerfi.
* Editi, hit quidam manss: caftigantur sa
H hn