cxxx
ft ti bonus in ftru do r, adjidendo aliquid, culmen fabric* A fèquaces currant ad gloriam, divertentes ad poenam;
Hoc opus
fuperare
vires repo-
nit Fortucontinuare
feftinas , non fine timoré divino. Cujus
operis amore præyentus, me dignatus es perurgere,
quô de adfciBus lacratiftïjni viri Hilarii confeiloris,
qui te ab ipfis cunabulis ante fua veftigia , quafi pe-
culiarem vernulam, familiariter enutrivit, ut impen-
fi muneris vel verba a rependerem, & fi non plenè,
vel quadatn ex parte complexa perftringerem : qua-
tenus dum gregis auribus vox quodam modo & vi-
ta Paftoris antiquifllmi refonaret, & ille probaret
minifterium, & ipie tuum non celares aflè&um.
Sed ciim mei ingenii brevitatem menfuro, adeo
edenti fuccedunt pr*mia, reeufanti tormenta ! Qui
omnes de pio religioms opéré commonens, nunc alios
de confefîïone inæftimabilis fanébe Trinitatis infor-
mans, mine reliquos promiflione regni cæleftis invi-
tans, non ceiTabat inplebem verba veritatis frudum
fidei redundantia feminare.
4. Quo cognito de S. Hilario , quoniam tantum
lumen, etfi voluiflet, latere non potuit, quippe * ne-
ceflàrius , ut aliénas tenebras in lucem transferret,
concordante favore populi, aut potiiis Dei Spiritu
proclamante, v ir olim myfteriis deputatus, aliquando
Fidei do*
ârinâoj*.
nés irabuit, I
beati Hilarii immenfitatem fortem cognofco , ut pas ® facris altaribtis facerdos eledus eft. Cl-efcebat
nè mihi videatur *quale , tum iftud polie dicere,
quàm digito cjcliim tangere : præfertim quöd etiam
beati, ut audio , Hieronymi torrens illua eloquitim
reculàverit attentare , qui huic materiæ fe imparem
eatenus judicaverit, ut taceret. Ego verb , eui nullius
fcientiæ irrigua fluenta fuccurrunt, quem v ix
ftillicidii pauperis attenuata .gutta perfundit, nihil
proprio de fonte refpirans , qua temeritate inter in-
gentia flumina , Euphratem beati Hilarii, & Nilum
Hieronymi, ficcos velim curfus extendere, cùm de
quotidie opinio famulatrix virtutum : nec erat fama
ejus contenta circumjedas tantum Gallias illuftrare,
fed exteras nationes & regiones implebat meritorum
gratiâ percurrente : ficque adum e ft , ut in toto orbe
velociter beati pontifias gloria militaret.
f . . Igitur Conftantii Imperatoris tempore , cîim
Arianahærefis, venenata de radice * flore toxicopul-
lularet ; tuncvirlàndiflîmus timoré nudus , fidei fer-
vqre yeftitus, quafi fignifer belligerator per médias
acies inter hoftiles fremitus , inter hæreticos gladios
Phrygish-
S. Hilari
patria,
dotales vir-
Judaeos &
fiaticticos
illo etiam dodiflimi viri quidquid dicere potuerunt, q fe ingerebat intrepidus. Chrifti caritate fecurus, nihil
" " " " " ä - ä :«; de fua morte fbrmidans, illud foiumf metuens, quod
ab fît, præjudicio religionis, in lato ne viveret. Hinc
à Valente & Urlàcio epilcopis , qui prava creduli-
tate Ecclefiam Dei turbare pertinaciter infiftebant,
Imperatori perfuafum e f t , ut virum eruditiffimum,
de. quo loquimur, & Dionyfium Mediolanenfem, &
Eufebium Vercellenfem exfilio * condemnaret. N ihil
enim poterat ante infuperabilem fandi Hilarii facun-
diam hæreticus obtinere. Sperabat enim hoftis-fidei,
aliquas fe nebulas fplendori cathplico polfe prætende-
r e , fi retrufus exfilio Yir talis à certamine defuiffet :
D quoniam fiquis perverfus voluit cum illo confligere,
ac fi mutus & claudus, nec verba poterat proferre,
nec refponfîonibus currere : fed quafi natans in pela-
g o,an te flud um ejus eloquenti* mergebatur. Itaque
* in Phrygiam A fi* regionem miifus exfilio ad aug-
mentum virtutis , gratias egit Deo : quia quantum
pro nomine Chrifti longiùs difeedebat de folo proprio
, tantum merebatur fieri vicinior cælo.
6. Qui dum ad locum perveniflet optabilem, no-
bis tacendum non e ft, quod illi divinitùs conceflum
eft. Nam eo tempore , iàndo fibi Spiritu révélante.
minus eft quam meretur ? Et cum virum fandifli-
mum conluitius mihi lit mirari, quam loqui; xqua-
bilius fuerat h*c beato Ambrofio de fratre feribenda
mandare , cui verba virtutibus conjunda florebant.
Tarnen etfi cum mea verecundia vobis quidem obe-
dientiam, & illi impendo, de quo non digne loquor,
fortafle injuriam: fed concedi per veniam credimus,
quod devotione peccätur. Et ne protrada pagina fa-
ftidium potiüs generet, quam provocet auditorem;
nunc de ejus vita proponamus.
L I B E R P RI MV S.
3. T Gitur beatus Hilarius Pidavorum urbis epilco-
X. pus , b regionis Aquitaniar oriundus fu i t : qua:
ob Oceano Britannico fere millibus c nonaginca
fejungitur : apud Gallicanas verö familias nobilitatis
lampade non oblcurus, immo magis prs ceteris gratia
generofitatis ornatus, nitore pedoris addito quafi
refulgens Lucifer inter aftra , procelfit. Cujus ä
cunabulis tanta fapientiäprimitivaladabaturinfantia,
' t jam tunc potuiflet intelligiChriftuminluiscaufis
pro obtinenda v id oria , necelfarium fibi juflilfe mi- E cognovit quöd beatiflimam e Abram filiam fuam*
litem propagari. Deniqueconjugem habens & filiam.
ita plenitudine Domini venerabiles animos ecclefia-
ftica regular tradidit informandos, ut adhuc inlaica-
li propofito conftitutus, divino nutu, pontificis gra-
tiam poflideret; ita fe ipfum propria dilciplina coer-
cebat A intonlus, quafi futuram fpeciemindicans,ut
irreprehenfibilis in templo Chrifti przpararetur facerdos.
Nam quod inter mortales adhuc valde vide-
tur difficile , tarn cautum efle quemquam , qui fe a
Judaris vel hxreticis cibo fufpendat: aaeo v ir landifliquam
cum matre Pidavis reliquerat, quidam juve-
nis nobililfimus, p rxdives, pulcherrimus , conjugii
vinculo fibi quareret adnedendam. Sed iple interven-
tu orationis afiidiue, cadeftem illi fponfum fine con-
taminatione providerat. Mox opportunitate reperta,
manu propria fubferiptam h filiae direxit epiftolam,
fiiflScienti fale conditam, & velut aromaticis traguen-
tis infufam , qua: tenetur Pidavis pro munere con-
fervata: indicans e i,qu od talem fponfum anxius pater
illi providiflet, cujus nobilitas cados alfcenderer,
* Vetus tide
X Colt.
in frigid»
Alic rc-
Epiftola
ejus ad filiam
, cui
virginit»-
tem/permus
holies catholics religionis abhorruit, ut non di- p pulcritudo rolarum & lilii comparationem præcedcret,
/--r» ,.jg jg j| jj| , o o ili gemmarum * lumen obnubilarent, veftis candorem
nivis opprimeret, ornamenta inæftimabili ful-
gore vernarent, divitis intra fe régna concluderent :
ejus fapientia incomprehenfibilis emanaret , dulcedo
favi mellapoftponeret, pudicitia incontaminata per-
fifteret, odor fuavitate fragraret, thefauri fine defe-
dione conftarent. Addit ergo monitis,utfilia nulli
cam convivium, fed neque lalutatio ei fucrit cum his
prartereunti communis. Vitabat hsc Davidico fufful-
tus exemplo , ne cum harreticis menfam participan-
d o , fieret illi in fcandalum. O quam perrediflimum
laicum , cujus imitatores ipfi etiam efle defiderant
facerdotes; cui non fuit aliud v iv ere , nifi Chriftum
cumdiledionetimere, & cumtimore diligere 5 cujus
* Aliquot mff. rependeres, feu, rependeris. Turn,«//? non plan,
•vel ex parte perflringerem•
b In veteri codicc Colb. regime jtquitanie.: In folis edit, regions
A quit ante, partibus. Hie Pidavenfis civitatis jam expreffie
videtur audlor vitare voluillc rcpetitioncm.
* Gcmeticenfis codex cum Compend. oBuaginta.
d Ita meliores mlT. quo verbo id fignificatur tempus , quo non-
f “m Pcr tonfuram Clcro adjumäus erat Hilarius. Inaliis libris,
intentui.
* Quidam mlT. floris toxici. Magis placeret cuju Compend.
dir a tontagia pitllhlartt f ü 8c altes furfragarctur.
f In vulgatis , illud foium mctucb.it • ne prejudicium religioni,
'quod ab f i t , illatttmpr&valeret. Elegantior eft lciftio , quam exhi-
bemus ex potioribus mlT. Horum in uno exftat illate , non in
lato. Mox ex iildem reftituimus, prava credulitate; ubi obtinue-
rat crudelitate.
6 'Jn pluribus mff. conftanter feribitur, Apram.
b ^tdditum hlc erat , infrd poft librum fecundum : quod ex
margine irrepfit iu textum-
1 Gillotiana editio , lumint laminarent. Compend. mff. lumina
J inlummarent.
a fe priüs ä matre divifa conjungeret , a quamutpatris
exfpedaret pollicitum, & fponfum pariter cum pro-
milfione venturum. Quod Abra dulciter excipiens,
& quafi Ipönfum futurum in epiftola patris ample-
dens , admonitionem fecuta eft , nulli in conjugio
fe relblvens. Sed qualiter ad ilium fponlum pervene-
rit,locus in fequenti fervatür.
Sinter eun- ^ 7* Interea cum toto orbe Arians hsrefis perver-
dum Sclcu- fitas pullularet ,• dato generaliter Imperatoris edido,
ciam, Flo- ut omnes Orientales epifcopi apud Seleuciam llau-
rentiam T[x oppidum convenirent, difeeptaturi quid fentirent
baptizat. fidgj yeritate , tunc inter reliquos , quarto jam
exfilii anno , de Phrygia fandus Hilarius in prsdi-
b d o loco b data fibi pergendi evedione , ad lyno-
dum venire compellitur. Qui quoddam caftellum
dum adifiet , die Dominico ingrefiiis eft templum:
moxque Florentia puella gentilis, irrumpens multi-
tudinem populi, voce magna lervum Dei illuc ädve-
nille teftata e ft: & ad pedes ejus accurrens, non cef-
J* quo cate- firvit petere, nifi lignum crucis * ab ipfo fibi fieri fi-
[chumena deliter impetraflet. Quam Florentius pater fecutus
eva er«. eß. ^ cunda familia in nomine Domini meruerunt
pariter baptizari. Qua: Florentia, relidis parentibus,
veftigiis ejus inhsrens , ufque Pidavos perduda eft:
patrem verö fe habere, non ä quo generäta eft , led
per quem regeneräta e ft, prsdicabat.
jSeleuci* s. Cum verö Seleuciam perveniflet, magno favo-
iconftanti' re ^ cundis exceptus e f t , eö quöd divinamiferi-
Inopob ab” cordia talem virum prudentilfimum, & fingulari eru-
fcogcfta. .ditione compertum , in fpedaculum mundi produ-
x e r it , ubi erat de fide cenlendum. Hinc poll exami-
nationem agnitis hoftibus & opprelfis , decretis in
feripto conditis , prolpera gerens lynodi ad Impera-
torem dirigitur legatiö: cum qua perrexit landus Hilarius,
quamvis ei nonfuiflet injundum, metuens ne
adhuc contra religionis dogmata reljpiraret damnata]
perfidia. Sed diflerere longum eft , qualiter in Ari-
c minenfi lynodo, compofita c mentione aliud ex alio
referens , fraus hxretiea lerpentino laplu fubre-
ple r it, & quomodo poftea legatis Seleucenlibus per
Imperatoris iniquitatem iplä eft illata calumnia. Quod
tarnen athleta Chrifti beatus Hilarius agnofeens ,gra-
viter dolet apud Ariminum diaboli prsevaluilTe men-
i • dacium , in tantum ut & Orientales partes fimiliter
compofito pravitatis fuco inficeret. Imperatori autem
¥ susulptc. * tribus libellis oblatis, preces elfudit: ut in ejus con-
f.Tis'i 1.1‘ fte d u colledis adverfariis elfet ei contra hareticos !
f difeeptandi de religione licentia, ne veritatem falfitas
obumbraret, ne xquitati iniquitas pr*valeret,ne'
d Imperator Deo refifteret , 4 ne fidei perfidia rebel-
laret. Unde Valens & Urlacius confcientix reatu per-
territi,quoniam, fi daretur facultas certandi , mox
fe recognofcebant Hilarii contentioneprofterni :löl-
c • licitant Imperatoris animum , e tarn maligna parte
llu Gallias captivum, ut ipfum Dei virum ad Gallias redire periled
«. urgeret, dicentes , illo präfente hseretica non pofle
a Ita codex Compend. Alii verb, ut patrem exfpeclaret fibi pollicitum.
Antea in quatuor mff. prius male divifa, non, prilts d mab
Aliquot mff. data veiiione , vel , eveStione. Salpicius Sev. ,
data eveäionis copia. Habetur 1. xz. Cod. de curfu public© ,Eve-
ftionum copiam, chm proficifccndi ad not necejjitas fuerit, ferenitas nofirn
largita eft.
c Legendum haud dubie mentitione. Hoc enim diftum eft de
mendacip Aiianorum ,quo voccm fubftantise ab Otientalibus om-
ninorefpui impudenter mentiti funt. Inmf. Compend. compofitum
tncndacium.
I» vulgatis , ne Trinitatis fidei iniquitatis perfidia: interpolators
opera.
e Sic potiorcs mff. Vetuftior i "Colb. tarn maligna re per arum
captivum. Ccteri verb libri , jam magna ex parte captivum.
Editi, mul tor um ; renitentibus plerifque in ff quibus fufftaga-
tur illud Sulpicii pag. i6 z. Optimum faclu arbitratus revocare cun-
£tos ad p&nitentiam ,frequentibus intra Gallias Conciliis & e. "
6 In vulgatis , vel fi. In pluribus mff. vel fe. Magis placet cum '
potioribus , vel fibi, hoc eft , quod fibi uni profuiffet.
■ _ Antiquior mf' Colb. non obfeurus. Tum Compend. qui ab
Hilario dejenfore fancto exorcifia &c. omiffa voce poftea , quam
l machinamenta proficere. Quo obtentu , ad Gallias
compulfiis revertitur, piitans amplius fe pati exfilium,
quod illic perturbationem Eçclefia: relinquebat, ter-
mino difceptationis non confecuto. O beatum pon- Martyc
tificem, qui in fiimmo diferimine, inimico etiam fibi
jiidice, adiit tribunal Imperii, fine timoré tormentil
Verè totis vilceribus diiigebat Chrifti regnum , qui
non formidabat in principatu Conftantium. Nam
qubd fe pro Domino lie ingerebat aperto periculo,
optabat martyrium, fi non defuiflet percuflfor : &
tamen animus fiimfit gloriam, etfi tempus non intu-
lit poenam. Sedhunc ipfum divino nutu fervatum tc- Cunflo-
ftiheor pro corredione f cundorum. Nam pænè fo_ r“m lalu’ti
turn mundum gravi errore confufum, fadis fæpius in fcrva£ur*
Gallia lynodis, per Hilarium fuiflTe ad viam veritatis
addudum, confitetur lingua multorum. Quid autem
intereft, e vel fibi pro æterna Vita fadum fuiflTe martyr g
rem j velampliùs v ix ifle , reliqui ne périrent ? Igitur
fandiflimam animam etfi gladius perfecutoris non
abftulit, palmam tamen martyrii non amifit.
9- Itaque dum regrederetur ad propria, tunc bea- RcdeuntE
tus Martinus, *què meritorum lumine |non abfeon- fur fjTàus
fu s , qui ab eodem S. Hilario exorcifta eft poftea con- Mirtinus.S
, flitutus, cognito adventu éjus, Romam feftinanter h
' occurrit. Quem cum jam præterifle cognolceret, uf-
quead Gallias conlecutus eft. Neque enim Martinus,
* qui adhuc catechumenus Chriftum chlamyde fua * lta Su^‘
tedum videre meruit, illi deVotus occurreret, nifi ^Martini
per omnia myfteriis plenum in eo Ipiritum pra:vidif- p. »$o.
let. Nec mirum, fi ille , qui Deum priùs vidit in pau-
pere, poftea illiim habitare cognofceret in dodore.
io. Illud etiam nobis non convenit tarn nobile præ- Ex infula
terire miraculum. Nam cum Qirca Gallinariam infu- Gallinaria
lam propinquaret, relatione agnovit vicinorüm, ibi- f^p jDtcs
dem ingentia ferpentium volumina fine numéro per- UgaCi
vagari : & o b hoc quamvis illis hsec infiila videretur
vicina, propter inacceflibilem tamen locum iongiùs
illis videbatur efle, quàm Africa. Quo audito, v ir Dei
fentiens fibi de beftiali pugna venire v id oriam, in nomine
Domini, præcedente crucis auxilio, defcendic
in in lulam : eoque v ifo , ferpentes in fiigàm converli
flin t, non tolérantes ejus adfpedum* Tune baculum
figens in terram, quafi metam, qub ufque deberent
excurrere, virtutis * potentiâ defignavit : nec ampliùs * I» duobas
libertas eft illis occupare, quod vetu it, k tanquam fi potca-
reliqua pars infill* non fit terra, fed pelagus -, quia Ciam'jc
dum femper illam partem verentur attingere, facilius
erat illis mare tranfire, 1 quàm vocem. O immutabilem *
terminum, dc fermone plantatum ! Apparet, quantum
eft melior Adam fecundus antiquo. Ille fërpenti
paruit : iftefervos habet qui poffunt ferpentibus impe-
rare. Ille per beftiam de fede paradifi projedus eft : ifte
de fuis cubiliBus ferpentes exclufit. Depofiiit anguis
“ antiqui mendacium, qui didicit implere mandatum-. m
O Hilarii dulcedo, medicamentum &meracum, ante
quem fine mora Yenena.fugatafunt! Addidit terram
per gloffema hue irrepfifle cenfet Bollandus. Aliàscertà pugna.
ret hîc Fortunatus cum Sulpicio, qui Martinum ab Hilario, ante
quàm exfularct, exorciftam ordinatum efle fcribic.
* PlureS mff* circa Dives Galliarum infulam : ficque Bouçhetus
legic, ac putac hanc infulam ad riipcs Primalienfes fitam. Haud
procul Rupcllâ, uci Bollandus obfervavit, vicum Yves 8c pontem
d’Y-Hes exhibent tabu lx in Alnefio. Valefius autem in notit. Gal-
lic. p. 350. ü notât, infulam Divam proximam effe turn oftio Sc-
paris, tum alteri infula:, quee latinè Oia vel Ogia, vulgô , I’ifle-
Dieu nuncupatur. Quamvis mff vetuftiorum auftoritate retinea-
mus, Gallinariam infulam; cam tamen arbitramur aliam fuifle ab
infula cjufdem nominis in mari Tufco fita, quam Martinus in-
coluit. Alias Martinus in ca Hilarium exfpeâaffet, nec Romae
tentaffet ei occurrerc, fi hac illius iter fuiffet. Falso etiam in-
habitabilis diceretur, qua: à Martino fuiffet habitata.
k In vulgatis , <$> tamquam f i hec infula. In duobus probx
not® mff tamquam pars terra non fitterra. In ceteris, ut in textu.
1 Vetuftior è mff Colb .quam hue effe.
m Ita vetus codex Colb. Alii vero, antiquum mendacium. Mox
aliquot mff b Hilarii dulcedo : ac deinde cum edit. Gil. medico*
mtntum O mtritum.