Q u i Pi<fta-
Infamem
fine bapcif-
nio defun-
flain fufcxxxiij
Vita S. Hilarii Epifeopi cxxxiv
hominibus, quia in loco(beIuæ incola tranfmigravit. À funeris gloria, quæ melior habeùtr quàm vita : quia
Sed revertamurad ordinem. quod terne fubripuit, in cælum tranfmifit ! Verè , ut
ego confidero, plus fu it, quàm refufeitari, fie mori.
Certaenim falus eft, non contaminaripeccatis. Quanti
cuperent, rebùscum vita traditis, talem tranfitum
h. Cùm de exfîlio regrefïus, introivit Pid a v is ,
fummo fâvore plaudebant omnes pariter, eo quod
ecckfia recepifïet pôntificem , grex paftorem : & ac
fi omnes cum ipfo tune rediffent ad patriam, ita fine
illo fe exfules fuifîedeflebant.
il.- Itaque beatum Martinum in vico * Locogeiaco
nomine dum præcepiflet confiftere, virtuté divina
meruit ibi beams Martinus mortuum fufeitare. Deinde
poil aliquot dies infans quidam finebaptifmi rege-
neratione defundus eft
præ (entern amilerat lncem, ôt poeni
carebat. Tune mater é xftindi,quæ jam mater non
erat dum filium non habebat, provoluta ad pedes fan-
d i Hilarii, præcedentfbus lacrymis, nati fui corpus
efFudit, exclamans, Martinus adhucincipiens, cate-
chumenum morfuum revocavit; tu pontifex redde,
ro g o , filium alit mihi aut baptifino : qui populi pater
agnofeeris, ut ego mater vocer, quæfo obtineas. Sic
illâ plusTacrymis petente quàm verbis, commotuseft
pietate vir Dei & ipedante populo, b ad confueta arma
recurrens, in terram profternitur. Mox paulatim
comparare , fi mcrcatorem forfitàninvenirent ? Quid
diftat inter vivificati infantis, & filiæ iportificata*
myfterium ? Ilium refufeitavit ad baptiftnum, hanc
« prædeftinavit ad regnum : nifi quöd in illo adhuc
fpes pecca'ndi reftabat, hæc imniaculata finierat. Quod :
cùm vidiifet mater beatæ Abræ, à pontifîce poftulat ,
iindus : duplici morte damnatus * ut & ipßi, fi mereretur, erepta de niundi crimine, :
ilerat lucem ,& poenâflitüri fæculi non cum filia præfentaretur ad regnum. Cujus vota confiderans,
aîTIdua oratione Ôdpfam ante fe tranfmifit ad
gloriam. Quis æftimaturus e f t , talem virüm ita dile-
xifïè Dominum, conjugis & filiæ affedu contemto ?
Tarnen in hoc magis illas amaffe cognofcitur, cùm
per ipfiim lumini perpetuo transferuntur.
14. Quis verb abundantiam rigantis ingènii con-
tendat evolvere, aut ejus verba verbis valeat exæqua- <
re? d Qiialiter illé indivifæ Trinitatis libros ftilo tu-
mente contexuit, aut feripta Dàvidici càrminis fer-
mone cothurnatoperfingula referavit? Quàm fuit in
defundi pallor in ruborem convertitur, frigidamem- ç differtione providus, in tradatu profiindus, per litbra
revocato fpiritu intepefeunt, oculi apertis palpebrarum
januis peregrinum lumen agnofcunt, vox ad-
dudo aère de pedoris domicilio conflata profertur,
greflùs fuis veftigiis redivivus extenditur, in anterio-
ris fundamenti ftatum totafabrica renovatur. Quid
plura? Tamdiu jacuit facerdos in pulvere , donee pariter
furgerent, fenex de oratione, infans de morte.
Ecce vita laudabilis, quæ de alterius corpore neeem
precibus effugavit, fpoliavit tartarum fpem habens in
Chrifto. Mors ibi jura non tenuit, ubi Hilarius vim
orationisingeffit. Sed tanta res non poteft noftris verteraturam
eloquens, pervirtutem mirabilis, mcom-
plexionibus multiplex, inrefolutionefubtilis, aftutus
juxta prophetam, immo prudens juxta Domini vo-
cem ut ferpens, columbæ fimplicis gratiam non amit-
tens. Ipfe conditi fai ingenii, fons loquendi, thefau-
rus feientiæ, lux dodrinæ, defenfor Ecclefiæ, hoftium
oppugnator. Cujus didaqui legerit, non credet dice-
r e , fed tonare. • Hoc fuit ultra hominem fapere,
tam cautè de religione cenfere.
i f Sed qui vult ipfum cognofceré, ejüs f exfiliâme-
^ I * moret, merità refpiciat, volumina relegât , didà
bis plus ornari, quàmipfius meritis. Nunc verb me- p) perpendat, figna quotidianapcrcenfeat. Qui dum fu-
morandum e f t , quod fuprà * prætermifîmus, qualiter pérîtes fiiit in hoc fæculo, aut fcripfit ecclefiafticæ fiprcviderct.
miracula reliqua hoc fubjedo miraculo cumulavit.
13. Denique cum beatiffimam Abram filiam fuam,
ad quam de exfilio deftinavit epiftolam, incolumem
invenillet; alloquitur earn, quomodo poterat dulce-
do patris & facundia oratoris. Quid dicam ? Alloquitur
illam Hilarius, cujus cloquentia: poll ipfum comparare
aliquem v ix audemus, nifi qui fuerit fpiritu
divino, ut ille, repletus: tentat ejus animum,u vel-
let attingere fponfum, quem p_atris gratia * provide-
rat. Tunc libenter deiideranterque, ut celeriter ei
dei documenta, aut pugnando cakavit hæretica cri-
mina, aut petenti tribuit miraculorum fuflragia; quæ
volente Domino ufque in hodiernum diem ^us ora-
tionibus perfeverant. Sed mea lingua non fufficit fin-
gulatim de fando-Spiritu, qui per eum & operatus eft
& locutus, ficut illi dignum e ft , cunda proferre.
16. Det mihipius veniam, quia multa præterii, qui
v ix paucaconfcripfi. 8 Ita beams Hilarius de præfentis
fæculi v ita, V alente & Valentiniano regnantibus, cum
gloria migravit ad Chriftum , terra plorante, cælo
jungeretur, optabat. Quam voluntatem pius pater £ gäudente, eodem Jefu Chrifto pradlante qüi cum Pa-
agnofeens, intentus oratiombus non cefla vit, donec tre & Spiritu-fando vivit & regnat Deus in fecula f*.
fine dolore, fine contagio, fe prsEfente, filia de mun- culorum. Amen,
di ludibrio migraret ad Chriftum; quam propriis ma-
nibus, ut deeuit, venerand» tradidit fepultur«. O •
3 Sulpicius luijus ir.onafterii fitum non lotigi ab opfido efle
tradie, led nomen ejus filet : nee in eo feribendo confcntiunc mil'.
Legere eft in vetere Colb. Locojaco , in alio non recentiore Ca-
falis Bcncd. Locoteiaco, in Compend. Loiodiaco, in pluribus aliis,
Legudiaco. Sic & apud Bollandum hic vicus aliis Legudiacus,
Tyttcus & Goteloicacus dicicur , & in Breviario Sarum Lugdu-
niacHs. Ipfe prafert cum edir. Gill. Ttgiaco. Ex duobus prioribus
mil. conficimus Locogeiaco : adco uc in primo cxciderir littera g.
quam antitjui voce non exprimentes , facilitas etiam in feriptis
omictebant. Ex altero autem fupplemus litceram t , concinence
Gallico nomine Ligugc. Non dilplicerec Legugeiaco.
b Edir. G il. ad converfata arma, quod deinde enunciatur de
defunfto ad vitam revocato , quamdam affinitatem habet cum
iis qua: de moribunda fanata ediflerit Vcnantiusin vita S. Gcr-
mani ,;it pofi funernm pallorem faciès in ruborem tranfiret.
e In mf. Colb. dejiinavit, in Comp, tranfmifit.
* Vetuftiof è miT. Colb. qualiter Ule in divifa ( forcé , in di- ■
'derfa } libros ftilo tumente contexuit. Compendienfis vero , Qualiter
ille libros contra Arii perfidiam promulgavit , quomodo librum
Pfalmortim per finguln cothurnato fermant refervavit ( leg. referavit ),
in hymnorum etiam fueritdijfertione, (ubi mendose excufum erat,
in diferetione ) parafas. ;
« In exemplari Compendicnii hic fubjicitur , Obiitautem profitas
pontifex Hilarius dte Iduum Januartarum. Reliquie ejus Piäa-
vis funt condita ; in quo loco hadenus divina bénéficia oferantur,
ipfo prlslante, qui vivit Sc c.
f Apud Gillociutn ,auxilia memoret,
S In thU Ottobon. German. Colb. ac nonnullis aliis diffufiot
eft hic Über in hunc modum : Ne ergo pagina cum ftili ruflicitate
neenon & loquendi nimietate prolixiUs extenfa vileftat, feribendi jam
debemus conftruere mttas; eil tarnen dignum,juveritque hocunumtan-
tum referre, quomodo hujut fanßi viri anima divini luminis julgo-
re migravit excepta. Tantum namque Inmen Ecclefia dum infir-
mando obfeurari coepijfet, venerabtlem virum Leen item ejufdem civitatis
prefbyterum quadam die fecretiits fibi accerfiri mandavir. Ei
autem idem facerdos creditlus & dileßijjtmus hxbebatur. Giernque
imminentibus nodis tenebris eum exire,& ß quid foris audiret, fibi
renuntiari jujfiffet: ipfe voces tumultuantis adhuc populi civitatis
fe audiffe revertens expofuit. Perfiftebat itaque vigilans , juftiqne
filtern exfpedans, animutn novijftmts ejus & carifiimis exhortationi-
bus reficiens. Deinde rempefta jam node rurfus a fando rogatur
exire ,quidque auditu percipere pojfetfibi jacenti ad ledum referre.
Qui dum nullius fonitum vel mufiltationem fe fenfilfe renuntiat,
mox fplendor ineftimabilis claritatts , quem Leonius fe non potuif-
fe ferre fatebatur, per feneftram d parte altaris ejufdem bafilia,
in qua fanijftmu* decubabat infirmus ingreditur. Secundttm namque.
Afoftolum infirmatus carne, fpiritu potentior erat ; cujus ani-
ma ,non qualifeumque , fed beatifiima , corporalibus folnta vincu-
lit jjpw/» eo ipfo, ut credimus, dtvmt claritatis lumine fufeepta, & in
paradifi migrando perpetui fplendoris amaenitatem intravit. ibi nunc &
femper pretiofi lapidis diademate coronatus in fimpiterna eilt arce
felici perfufus luce exfultantibus fandit litatnr. Ita beatut ponti-
fex Hilarius & c.
Igofanis 8c
Enriftianis
cxxxv feripta à Fortunàto, Liber IL cxxxvj
A compendia fanitatiS, fubitb membrörum fluentem
1 " fàbricam verbo opérante erexit, & in ftatum prifti-i
IN L IB R U M S E C U N D U M F O R T U NATI num , tamquam fi nihil in ea fuiftet folutum, refor-
* P r o r o g u s. mavit : moxque parentum lacrymas lætitiæ mole fuperveniente
ficcavit, gemitus voto fuccedente præ-
Domino fandfco & meritis beatiffimo patri, Pafcerttio cLifit : ubi jam per dolorem non erat, fed prar gaii-
papæ , & in Chrifto florigerä perenniter caritate > <lu°d plorarent. Quas poenas f quæ tormentà
vernantibus ecclefiæ Pidavenfis habitatoribus For- P*ors. tunc pertulit, quando illu d , quod crede-
tunatüs. bat invadere, fic amifit.1 Profedö quando alterum
v id r ix ferire non#potuit, fèfe ipfam v id a percullit.
i. Z " 1 U m veteres infidelium conditores volumi- Qui tarnen Probianus poftea apicem prömeruit obti-
V^/num, eloquentiæ fuæpompam cundis often- g ncr e c pontificis, & ufque in hodiernum diern ad lu- c
dere, caufa provocaverit opinionis inflatæ : dum inter minaria fiii medici fingulis annis vitæ debitor tributa
regum vota feu funera, id eft, profpera vel adverfà, perfblvit.
. confufo vocis ordinc, quodam modo* vifi funt can- 4 - Illud quoque nobis eft tarn üngulare mii'acu- Leprofidiiö
tare pariter & plorare : ut hi qui dixerunt, vel de qui- km > pro gloria collatoris, ad memoriam populi re- muntiancur
busloquutifunt, falteminlibris viverent, etfivacuis vocandum. Nam cùm à Cadurcis veniffent duo hoadibus
inaniter defeciffcnt. Cur ergo melioris fpei mines lepræ maculis immutati, fpem fiiæ falutis in cpu cru
follicitatus inftindu, patiar reticeri defummi Con- fandiHilariiinterceffione fundantesperfiftebant, &
fefîbris viventibus meritis & v id oriis , non fine, quod pulvere, qui ab ejus fepulcro a b fterg e b a tu r , fua
abfit, vindidæ cæleftis incurfu ; cùm v ix débita fbl- cum aquâ lavantes capita, & membra reliqua perun-
verem, fi de beati Hilarii indeficientis lampadis fplen- gentes, tam diu fibi talem curam fideliter impendéd
ore , infatigabili voce , die continuata cum node runt, donee infirmitatis ipfius ukerofa varietas de
pariter decantarcm ? Qua verb vel irretitus infeitia, C corPore > quod eaptivaverat, captiva migraret : ut
velimpulfus offensa, in eavoluntatefubgravi torpo- decepta fuis folatiis colorem , quem invaferat, inviolatum
relinqueret, & quam fecum attulerat, tur-
pitudinis fpeciem non teneret. Poft innumerabilia
itaque vulnera, membris omnibus inftatirata eft cut is
una : vultus ille diuturna deletus * forde, fua ccepit in * Mf for*
ambobus repingi -imagine, nec agnofei qualis ftierat dincre
periifterem ,* ut cùm illi decepti plurlmo tradatu
de refbluta umbrarum imagine noimulla conficerent,
& in ptilverem redada cadavera falfis quafi laudibus
animarent, ego de fandis permanentibus, & quod
eft felici us, in regno Chrifti quotidie florentibus,
nihil referrem prafertim ubi diverfa diverfarurn.par- p e r infirmita tem. Per fideliffimum namque lavacruni
tium videtur efle caufa m ercedum: quod gentiles f r a - pulveris, Pidavis purificus illis inventus eft Jo rda-
d um laboris fuiin inani tantiim favo re voluerunt cort- n i s : & non ipfi ad fluvium, fed ipfis fluvius hic occurfifterc;
nos autem oporteat ilium in beatorum viro- rit. Ex quo tam prsedicabilis patuit miferatio Confef
rum interceffione plantare, quibus hic verba fi folvi- t-x k r i s , quod & Iaborem eis longinqui itineris abftulit,
mus , illic gaudia comparamus? u & falutis vota porrexit. O quam inxftimabilium cla-
Idcirco reddat illi mobilis lingua prseconium,. a ruerunt documenta virtutum, ubi fepulcri immurtquo
priùs pedora hunc conceperimt affedum. Nam
bonis ejus apertè credeturinvideri, fi quæ de illo cog-
novimus, filentio videantur abfeondi. Meritb itaque
cum ceteris & me de fe loqui compellit, qui etiam
ditiæmundaverunt maculas lepræ! Cujus hoc facere
curapotuifletartificis, qui de tali pulvere ferret beneficia
medicinæ? Ex quibus Caftorius diaconus &
* Crifpus fubdiaconus inftitutus, ad ejus obfèquiunl * Mf. Cri-
mutosutloquantur abfolyit. Sed quàm plura fuper- nique infinem fuum, per quemfanati funt, adhæfe- fpi°-
fies in corpore fecerit, vel quanta operatus fît poft rufit : & merito illius elegerunt fuftinere juga Domi-
quàm æternam in requiem plaudentibus de fè Angelis n i, à quo à poena liberi fùnt effedi.
ad Chriftum v id or de mundi certamine transmigra- f- Quædam puella in hanc vitam veniens, dexte- Manus con-
v i t , etfî non potui annorum vetuftate fubripiente rafn mortuam traxerat naturâ formante, & debilem craâ:a tacontingere;
attamen vel quæ præfenti tempore mira- £ manum in fpeciemd glomi collegerant nervorum fila natur-
cula mifericors præbuit, cupio indigenti memoriæ contrada : fluxa fuo flamine digitorum tela c marce- c
non fraudare : ut quifquis hæc fîdeli, ficut decet, au- bat. Tunc occurrens ad beatiffimi Hilarii fepulturam,
ditu perceperit, & præterita fe cognofcere gaudeat, interceffione ejus vivacibus eft officiis ordinata : paulatim
mobilis vigor articulos ftupentes & * ungues al. unguen*
irrepfit. Poft longa tempora manus illi tunc nata e f t , tes : an. ri-
cùm fenfit mimera Confefïoris. Exftinda manus ve- gcntes -1
nit àb utero : viva rediit de Sandi fèpulcro. Ecce
quàm Iarga rèmuneratoris eft pietas, ut quæ natura
5- T Gitur b Probianus cùm dubio jam vitæ penderet non genuit, hic membra fupplerec.
X in fine, & fpem convalcfcendæ infantiæ mors in- . 6- Nec illud quidem præterire convenît, quod cæ- Cxco vifu#
vida parentibus fubriperefeftinaret,nec parvuli fimus co felici poft vota fucceffir. Nam cùm ad beati Marti- rcdduur.
acerbum confiderans, nec defideria ingemifeentis fe- F ni limina pro recipiendo lumine intentùs properaret,
nedutis fpedans, avida quidquid invenit extra fortem in fandi Hilarii præteriens templum ingreffus eft. Quo
^ dum vigilias officio folito celebrarent C lerici, mane vigîlî*.
fa d o , apertis oculis, ipfe diem coepit aliis hunriare *
qui hoc ièmper egebat audire. Apud quem una femper
n o x e ra t, tenebras illi S. Hilarius ea node purgavit.
Qui numquam yiderat ornamenta d ie i, coepit illi no-
vus fbl miræ claritatis nafei. Tunc illi fabricata funt
omnia, quando eorum videre meruit faduram : & ut
ita dicam, quodam modo poft fc illi mundus eft natus,
& fimilia fieri virtute Confefforis in futurum confi-
dat.
l i b e r s e c v n d v s ,
cjsii eft de miraculis S. Hilarii.
cunda concludens, fola tarnen interceffione beati Hilarii
reftiterat moribundo falutis occafîo. Qiiem Franco
finis genitor, & Periculofà mater, quæ magis con-
verfo nomine, filii periclitabatur in nece, jam quail
oefundi præmeditantes exfequias, cumingentiludu
& fletu in Confefforis tabernaculum detuierynt. Tunc
fiindus Hilarius ab audore fùofecretæ artis exhibens
medicinam, confuetus de difpendio funeris reddere
3 In uno mf. Colb. additur 8c hîc , tunepreflyteri, poftea autem >
Pidavenfit epifeopi.
b Bouchctus c. iy & Claudius Robercus hunc aiunt cfle Pro-
bianum (eu Probatianum epifeopum Bituriccnfem x x i v. qui
anno Pelagii Papa: z. Childeberci ++. Chrifti fff- fubfcriplit
Concilio Parificnfi 1 1. & biennio pôft piifuit Parificnfi I I I .
adeoque atcigic tempora Venantüfotcunaci. B o l l an d o s J
c Otcobon. mf. pontificatut Bituricenfis : Sc mox , ad limina ;
ubi in aliis , ad luminarta. Similis eft locus Venantii Fortunati
in vita S. Germanin, xi. ubi de moribunda (ànara ait, Qui fingulis
annis vite tributum fohit pro pretio.
d Ita codex Ottob. In aliis, glebi.
e Apud Gill, marc eb ant. Hue (peftat illud Fortunati in vita
S. Gcrmani n. 14. nervorum tela retexitur.