1-*9'
Membra
abfeidenda,
propmqui
lcandali-
Fruftracor-
pus, & non
cor , exfet
- 3i.
«t
3 3 -
Jurandi
confuccado
us Chriftianis
lub-
laca.
L <äo fallendi afFedu , fimplicitatem loquendi
audiendique prxfcribens s ut quod erat eflet,
non eflet vero quod non erat: ( quia inter eft
Sc non, patens eflet materia fallendi, qttoA t
ultra eft , id omne de malo eft. Quod enim eft,
fuum eft ut Temper fit: quod vero non eft, na.
turaj eft ut non fit. Ergo in fidei fimpli^itate
viventibus 5 jurandi religione opus non eft
cum quibus Temper quod eft, eft j quod non,
non : Sc per h^c eorum Sc opus Sc fermo omnis
B in vero eft.
21. Quod ß oculus tuns dexter fcandali^at te ^ t
eruc eum3 & projice abs te3 8cc, Fit inriocenti«
gradus celfior^ 8c profedum fides fumit. Ca-
rere eriim non folùm propriis vitiis, fed 8c ex-
trinfecùs incidentibus admonemur. Non eriim
ex caufis peccantium membrorum , cofporis
damna præcepta funt : dextro enim oculo non
minùs finifter erraret. Certè pes fenfu concu-
pifeenti« carens damno inutilis eft , in quem
poenæ caufa * non incidet. Sed quia diverfa
invicem membra, corpus tarnen omnes urium
Turnus j abjicere à nobis, vel potiùs eruëre,
propinquitates b cariffimorum nominum admonemur,
fi in illis aliquid taie cernamus, ne in
24. Neque p e r ctelum jurabis, quia Jedes Dei t
eft, Sc reliqua. Nori folüm nos reddere Deo h
Tacramenta non patitur, quia omnis Dei veri- j
tas didi fadique noftri fimplicitate retinenda
eft: Ted fuperftitionem contumacia: veteris con.
demnat. His enim elementorum nominibusJu.
daeis erat religio jurare, Sc cxli, 6c terra:, &
Jerufalem, Ted 6c capitis fui, quibus in contu-
meliam Deih Tacramento venerationem defe.
C rebant. Quid enim momenti erat jurare per
caelum Dei federn , jurare per terram Tcabel.
lum pedum ejus, jurare per Jerufalem urbem
brevi ob infolefltiam Sc peccara inhabitantium
deftruendam: chm prefer tim in prxförmatio.
nem Ecclefiae, id eft, corporis Chrifti, qui
magni regis eft civitas, eflet conftituta ? Per
caput autem jurare cur vellent? Numquidvel
capilli unius mutandi facultas efle poterat ju.
ranti * cüm omnibus colorem natura d Deo
D profeda Tuggereret? Atque ita heec Tacratnen-
torum pignora plena apud eos piaculi fuifle de-
monftrat: cüm ignorato aut negledo opifice
fiio, religionem operibus impertirentur.
confortium criminis eörum de familiaritate ve-
niamus : rediùs utilibüs &c maximè neceflariis,
tamquam oculi 8c pedis membris carentes,
quam ufqüe iri focietatem gehennæ, vitiof«
propinquitatis teneâmur afFedu. Effet auteiri
abfeifio membrorurri utilis , fi Sc cordis efle
pofïèt exfedio. Cùrtt eriim e concupifccntia
efficienti« comparetur, damnum corporis otio-
fumeft, relido voluntatis iriftindu.
2 2 . Dittum eft autem 3 Qtdcumque dimiferit
uxorem fuam, det illi repudium, 8cc.Æquitatem
in omnes concilians, manere earn maximè in
conjugiorum pace præcépit : legi ädderis plu-
ra , nihil demens. Nec fané profedus argui
poteft. Nam cùm lex libertatem dandi repu-
dii ex libelli audoritate tribuiflet, nunc mari-
to fides evangelica non folüm voluntatem pads
indixit, verüm etiam reätum coadæin adul-
terium uxoris impofuit, fi alii ex difeeflionis
neceflitate nubenda fit : d nullam aliam càufam
defiriendi à conjugiö præfcnbens, quàm qu«
viriim proftitut« uxoris focietate pollueret.
23. Iterum audiftis quia dittum eft antiquis,
Nonperjurabis, Scc. Lex poénam pofüerat perju-
rio, ut fraiidülentiame mentientium facramenti
religio contirieret * fimulque plebs rudis atque
infolens frequentem de Deo fuo mentionem
haberet familiaritate jurandi. Fides vero fa-
cramenti confuetudinem removet, vitæ no-
ftnfc negotia in veritate conftitueris, Sc abje-
* In mff. nonnullis omittitur particula negans. Poteft retineri,
ut fic raciocinetur Hilarius : Caufa poenæ eft peccarum : pecca-
tum autem non eft, ubi non eft malse appetitionis affe&us : neque
igitur in ijlam corporis partem poenæ caufa cadet, cùm iff,» abfque
aliquo appetitionis afftelu folum in re ha beat m'mifterium necejfaru
fervitutis, ut loquitur in P fkl.n o. n. 7. Itaquequia pesaut hu-
iufmodi membrum non eft caufk culpse, adeoque nec poenæ, inu-
.tili damno abfcindetur , remanente interim concupifcentiâ. Poteft
& expungi prædidta particula, àcpesdici fana caufa, quomodo
fuperiùs membra peccantia, hoc nimirum fènfii : Pes, in quem poe-
na infligetur, cùm concupifccnciæ fenfu careac, adeoque hæc cum.
illo non refècetur f damno inutili abfcindetur.
*> Editi cum mff. non paucis, carijfimorumhominum. Vernis Va-
ticanus codex cum Rom. & Colb. cariffimorum nominum. Undc
infra cap. 18. n. 4. hic ipfe locus notatur his verbis : Superiùs
in abfcindendis manu vel fede profinquitatum confineri nomma expo-
fuimut : & cap. 10. n. 14. damnanrur quidomeßieat nominum
cantates dileSioni Dei prttulermt. Ilia autem nomina cariflïma fie
reccnfentur in Pfàl. 118. lit. i j . n. J. lra/ci hic carijfimn nobis
nomina, pater fcilicet ac mater , uxor & filii non pojfunt, qtùd tos
fricipimùr odijfe 8cc. Quo loquendi modo cùm Hieronymus ep.
29. de morte dicat, qùbd fratres dividat, & cariffima inter fe nomma
crudelis & dira dijfociet, hæc verba fc ex prophetali vatici-
nio mutuatum elle fubjicir.
c hoc eft i cùm delîderium fnalum haud fecus damnetur at*
que opus. Hic de concupifcentiæ motibus , quos primo primos'
Vocant, non eft ferriio.
<1 In tribus mît nullam malitii caufam■ Qui ex hoc loco volunt 1
Hilarium non modo uxorem adulterii ream diraittendi , fed &
25. Audiftis quia dittum e ft, Oculum pro ocu- f
lo , dentem pro dente, 6c reliqua. Extenfam fidei ö
noftra: in sternum fpem rebus ipfis Dominus J
vult probari: ut ipfa diflimuland^ injuria to-
lerantia teftisjudicii fit futuri. Lex infidelem
ITrael intra metum 5 metu continebat, Sc in.
E jurix voluntatem injuriae viciflitudine coerce-
bat. Fides autem nullius tarn gravem dolorem
efle patitur injuria;, ut ultionem expetat, Sc
illata: fibi quifquam vindex fit contumelia:
alteram duccndi licentiam tribucre , aliud ei attribuunc, quam
quod dicit aut fentit , cum maritum uxoris adulters ab illids focietate
dumtaxat abfolvat.
c Editi, fraudulentiam mentium: caftigantur ope mfl.
r Apud Par. qui: quod in modum particulx interrogantis non-
nullis forte placuerit: ät videtur potius Hilarius prstdicare, inter
duo ilia fcxerema eft non pacere materiam fallendi, qux a Chri-
fto hie amputetur.
% In aliquot ihff. jttrandum de religione. Non difpliett quod m
.Colb. jurandi religio: ut vocabulum opus per modum nominis ad-
jetfti pro necejfaria efferatur. Jurandi neccftitatem hie, fuperius
confuetudinem, infra fuperftitionem , nufquam licentiam Chti-
ftianis auferri docet Hilarius. Immo lib. $. de Trin. n. 16. fc
29. hanc Efkix prophetiara , Ef qui jurant fuper terram, )***'
bunt in Dettm verum , evangelieis temporibus convenire demon-
ftrans, juramentum etiam Chriftianis aliquando pium ac bu*
dandum probat: quodampliiis liquet ex his Traft. Pf. 61. n. w*
Quifquis in to jurabit, facramenti hujus religione laudabitur. Hint
ubi (iibjicit , nos reddere Deo facramenta non patitut, intelligire eft
citra nectffitatem. Fruftra igitur Scultetus hoc uno in Mattliarum
loco fretus inter lingula res Hilarii opinioncs rccenfet, juramentum
onrnino Chriftianis ejft mttrdiclum. Quamquam gravilBmorum
virorum hsec opinio quondam fuic.
•> Plures mfl. facramenti venerationem. At pociores cum vulga-
tis facramento: quibus favet illud Hieronymi in eumdem locum,
■ fudii per ahgelos & urbem ferufalem o- templum & elementa jure*'
tet, ere at nr as refque camales venerabatitur honored obftquioDn-
i Abcft metu, a Bad. £r. Lipf. Sc pluribus mfl.
quia in judicio D e i, Sc perpeflls injuriam plus A religionis orationis publics copii , Ted intra
eft confolationis, 8c poena feverior injuriofis.. confcientiam fidei frutftum boni operis conti-
Atque ita non folfim ab iniquitatibus nos abefle nendum: quia human« laudis conle&atio earn
r -
Evangelia prascipiunt, verum etiam ulcifcen- tantüm,quam ab hominibus expetit, mercedem
A x injnri* exigunt diflimulationem. Nam ac- fit receptura j ceterüm promerendi Dei exfpe-
ceptä alapä maxillam alteram jubemur offerre, dfcatio, premium fit long« patienti« confecu-
& inille pafllisonus yehentes , progredi in Tpa- tura. Siniftra quoque manüs ut ignoret opus f . 3.
tium paffuum duum millium, injuri« augmen- dexter« *. Sed numquid iftud natura corporis * [»baud.
to profedum ultionis habituri , ipfb virtutum finit ? aut intelligenti« fenfum manuum mini- ,ubct‘
c«leftium Domino ad incrementum glori« Sc fteria fortiuntur ? Verüm * ut in Dei Tcientia * fubaud.
maxillas palmis, Sc flagris fcapulas offerente. B opera noftra confiftant: cüm Tub nuncupatione ,l0C vult'
16 . Non folüm autem judicii humani refu- membrorum, in his qu« geramus , eorum qu«
gienda efle arbitria pr«cipit, verüm etiam cum noftra funt atque nobifeum fünt confcientia.
damni voluntate vitanda j ut tunicam nobis vo* arceaturi
lend judicio * exuere, remittamus 5 c pallium :
6c per fpem bonorum futurorum f«cularem fu- — r-— -----— ---------- :— -------:— ------
pelledilem contemnentes, inanem gentium cu-
piditatem Sc vanitatem infruduof« avariti« ar-
C A P U T V.
guamus. Omnibus etiam dari qu« popofeerint
jubec, Sc ä precibus volentium mutuari os ar-
que animum non referre 5 ut his, quibus indi- C
gent, per noftram munificentiam expleantur,.
Sc eorum vel fitim potu, vel famem cibo, vel
nuditatem veftitu indulto arceamus: ac fic bor:
norum eorum, quibus a Deo indigemus, digni,
reperiamur 5 cüm obtinendi meritum indulgen-
diconfuetudo conciliet. Inoflicio quoque bdif-
penfand« ejus quam accepimus grati«, pronos,
efle oportere demonftrat j ut boni gratuiti fit
difpehfatio gratuita, Sc mutuari volentibus non
De oratione & jejunio, de thefauro in c<eloy
de lucerna corporis, de duobus dominis,
de cibo (ftß weßitu , de *üolatilibus (dß
liliis agri fg) foeno, de follicitudine diei,
de feftuca (JJjß trabe in oculo.
1. L a u s o quoqüe cubiculi oftio jube- f
Ä mur .orare, atque in omni loco pre- Orationis
cem fundere edocemur : Sc fando- locus *
rum oratio inter feras, carceres, flammas, Sc
negemus qimd mutuainur à D e o , Temper fine D de profundo maris ac beftiæ ventre fufeepta 2.
habendi damno inipertiendi minifterio c fun-
eft. Ergo non occulta domus, fed cordis noftri
duri.
cubiculum ingredi, Sc claufo mentis noftr«
27. A u d iftis q u ia d ittum eft 3 D ilig e sp r o x im um
tuum 3 & odies inimicum tuum 3 6c reliqua. Con-
clufit omnia bonitate perfeda. Amarienim lex
proximum exigebat, 6c in inimicum licentiam
odii dabat. Duigi verô inimicos fides præcipit,
6c pétulantes humanarum mentium motus,
public« caritatis frangit afFedu j non fblùm
fecreto orare ad Deum, non multiloquio , fed
confcientia admonemur, quia didorum verbis
opus omne pr«cellat.e De orationis autem fa- e
cramento neceflitate nos commentandi Cy— Cyprianu».
prianus vir fand« memori« liberavit. Quamr
quam 6c Tertullianus hiric volumen aptifli- Tertullia-
mum feripferit: fed confequens error hominis, aus; 7
iram ab ultione depellens , fed etiam in amo- E detraxit feriptis probabilibus audoritatem.
rem mitigans injuriofi : quia gentium fit amantes
amare, 6c commune fit diligere diligentes.
Yocat igitur nos in Dei ut hereditatem , ita
6c imitationem 5 bonis 8c injuftis , .Chrifti fui
adventu, in baptifmi Sc Spiritusd facramentis
6c folem tribuentis & pluviam. Ita nos ad per-
fedam vitam , per hanc public« bonitatis con-
cordiam, quia nobis in c«lo pater fit perfedus
imitandus, inftituit.
2. C ùm autem je ju n a tis 3 nolite f ie r i f ic u t hypo- f . 16. &
c r ita trifles : ex terminant enim fa c ie s J ù a s 3 u t p a - 17 ■
reant hominibus je ju n a n te s3 &c. Jejuniornm pro- Jejunantis
fedum docet extra jadantiam confedi corpo- [cienth pu-
ris efle oportere , neque de f injuri« oftenta- ra, & bona
tione favorem gentium confedandum j fed om- °Pcr^
ne jejunium in fand« operationis decore , po-
nëndum. Oleum enim frudum mifericordiæ
elle, cæleftis 6c propheticus fermo eft. Ergo
28. Aitendite 3 ju f t it i am veftramnefaciatis co- F bonitatis operibus caput noftrum, id eft, vit«
“ noftr« fenlus ornandus eft y quia intelligentia
omnis in capite eft: fordefque in facie abluen-
d«, ne quid fit horroris ex vitiis , fed magis
gratia candoris fit in 8 occurfu: atque ita nos;
d» fpiritUs , lupetius num. t o . aqua ignifqtu
i hominibus ,8cc. Omnem curam rerum pr«-
fentium amovet, 8c attentos tantixm effe in
fpem futuri jubet, neque fedari vel hominum
favorem oftentatione bonitatis, vel jadantiam
* Bad. cum mfT. truere. Mox in vulgacis, per fpem bonamubi
reftituimus per fpem bonorum futurorum, ex potioribus mfli Ita cap.
S- n. 6. habcmiis , nos in fpem bonorum itemorum confirmari.
b Aliquot mfl". cum Bad. & Er. difpmdendi.
. c Beccenfis codex, fruituri. . .
d Bad. Er. Lipf. 8c aliquot niff, facramento. Retinendum puta-
mus cum Par. Sc melioribus mff facramentis. Hie enim duo di-
ftingui videntur Sactamenta , quorum alcerum pluvi* , alterum
foli comparetur ; hoc bonis contcratur ad fidei & caritatis aug-
mentum, illud injuftis in remilfionem pcccatorum & fecundita-
tern bonorum. operum. In hanc opinipnem confirmamur ex verbis
in Pfal. II8, lit.'3. n. 5. Eft ergo, quantum licet exiftimart
ptrfelh illius emundatio pnritatis etiam.poft baptifmi aquas repofita
5«* nos [anili spiritus fanitificet adventu &c. Qux hie baptifn,
e lacramenra vocan •
opinamur.
e Inmff. hie dumtaxat fit initium capitis7 . Ut hie Hilarius, ita
Ambrofius Lucam exponendo dominicam orationem prxcermific.
Bad. Er. & Lipf. media. At Par. cum omnibus mff. injuria .-
quod mendose feriptum putamus loco incurii.
g Hie fupplc Dei vocabulum. Jam enim legimus cap.4. n. 7. tot
vifui occur fui Dei effe patentee, quibus per aninu nitorem ac viti pnr
it at cm poteftas fit contuendi. Utroque in loco videtur refpici parabola
virginum, quibus dicitur, Ecce fponfts venit, exite obviamei.
Rurfum liuie lucem confert illud ex Tradb. Pf. 140. n. 9. J»
abltienda facie nitorem furi-confcientia exegit, ne quid in nobis
fordidum, ne quid oblitum adhireret : in capite verb tingendo, do-
ftrinis nos atque operibus fpiritalis inftitutionis perfcBot effe pracepit.