Apoftolus, Chriftum nobis fundanientum po- A fum poteft dicere. Et tu creaturam eum potiùs
nens fidei , dicti hujus quoque dominici non
n e fc iu s : Si quis diligit me} & verbum meum fe
vabit : & pater meus diliget eum 3 & ad
vc*
niemus 3 & manjïonem apud eum facicmu:
P e r id
e n im , Spiritu C h r if t i in nobis m a n en te , D e i
Spiritum in nobis manere teftatus e ft , nee di-
verfum a fe eilè Spiritum a mortuis e x c ita ti *
quam D e um dicens,dominum l ic e t nuncupans,
Domin um tarnen e fle n on d icis 5 qu ia t ib i * ex
communi gen ere po tifis 8c familiari nomine,
quam e x na tura fit Domin u s. S ed * a Paulo
difee n a tu ram ..
29. Sequitur enim : Divifiones autem donoruni,
funt, idem autem Spiritus eft j & divifiones mini.
He Spiritum à mortuis exc itan tis , V e n iu n t fteriorum funt ,& ' idem ipfe Dominus& divifio-
enim , a t que habitant in nobis ; 8c ro g o utrùm, nés opérâtionum funt 3 idem autem Deus , qui opéra-
' comitatu div erfitatum v en ie n t , manfionem- B tur omnia in omnibus. ‘Vnicuique autem datur
que fa c ie n t , an imitate n a ture ? Sed obnititur
D o & o r gentium , non duos lp i r i tu s ,D e ifc i lic e t
8c C h r i f t i , fed Spiritum C h r if t i, qui 8c Spiritus
D e i e f t , ineftè credentibus. N o n e ft coh ab ita-
t i o , fed habitatio e ft : fub facramento tarnen
cohabitationis h a b ita tio ,d um neque duo c hab
i ta n t , neque ab aliod iv erfiis h a b ita to re ft. E ft
enim in nobis Spiritus D e i , fed e ft in nobis Spiritus
C h r ifti : 8c cùm Spiritus Chrifti in eft, inert
1 manifeftatio Spiritus ad id quod utile eft, In pra:.
lèn ti fermone quadrimoda fign ificatio intellL
g i tu r , .cüm in d iv ifione donorum idem Spiritus
e f t , 6c in d iv ifione minifteriorum idem ipfe Do,
minus e ft , 6c in d iv ifione operationum idem
D e u s e f t , 6c in u tilita tis d atione manifeftatio
Sp iritus . A tq u e 11 td a t io utilita tis inmanifefta-
tio n e Spiritus no fee retu r j c on tin u o fubje&um
e f t , JHuic quidem per Spiritum daturfermo fapien-
S p ir itu sD e i. 1 ta cùm quod D e i e f t , 6c C h r if t i C tia > alii autem fermo feientia fecundàm eumdei
ni Chriftum
ganc, 8c taeft
j 8c dim quod Chrifti e f t , D e i e ft:non poteft
aliud quid d iv e r fum d Chriftu s e f l e , quam D eu s
eft. D eu s ig itu r C h r iftu s e ft e unus cum D e o
Spiritus.
28 E t illud evang elicum , Ego & Paterunum
fumus, d o c e t Ap oftolu s unitatem e fle n a tu r e ,
non folitudinem unionis , feribens C o r in th iis ,
Propter quod notum facio vobis 3 quia nemo in Spiritu
Dei { dicitanathema lefiim. Sc ifn e nunc ha;-
Spiritum salteri autem fides® in eodem Spiritu, alii
donum curationum in eodem Spiritu, alii operatio vir-
tutum, alii prophetia , alii diferetio Spirituum, alii
genera linguarum, alii intetpretatio lingua-rum.
30. E t quidem id , quod quartum e fle dixi- 5|
m u s , id e f t i n d atione u tilita tis n Spiritus ma-
n ife f ta tio n em , abfolutam ha b e t intelligentiam.
Commemoratum enim è f t , per quas dationum
utilita tes hasc e flet Sp iritus manifeftatio. In
r e t i c e , in quo fpiritu dicas Ch r iftum crea tu- D bis namque divifionum virtutibus non incerta
‘V '5‘ ram ? C um enim in an athemate fint , qu i fer-
* ?] 1s- v ie ru n t c r e a tu r e 6 potius quam C rea tor] j Chri-
8 Hum creaturam confitens , q u id fis intellige
q u i non igno res quin in maledicto fit religio
or. ii .j. c r e a tu r e . E t quid fe q u a tu r , ad v erted Et nemo
poteft dicere Dominum ffefirm s nifi in Spiritu-fanclo.
h Sentifne qu id tibi d e f i t , h C h r ifto ne g an d o
B B quod fuum eft ? Si per naturam D e i Chriftu s
an!.’ tib i Domin u s e f t , habes Spiritum-fanctum : fi
doni hujus o ften fio e ft , d e quo Dominus ad
Apoftolos d ix e r a t , p re c ip ien s h i s , n e abjero-
folymis d ife e d e r e n t : 0 fed e x fp e c la te , inquit,
promiflionem P atris ,q u am audiftis d eo re meo,
Q u on iam joh an n e s b a p tiz a v it aq u a , vos autem
Sp iritu-fan& o tin gemini , qu em 6c accipietis
non po ft multos hos dies. E t ru r fum , S e a accip
ie tis v irtu tem fupervenrente Spiritu-fanfto
in vos , 6c eritis mihi teftes in J e ru la lem , 8c omv
e r o pe r adoptivum nomen h ic dominus eft, E ni Judæa , 8c S am a r ia , 6c ufque ad ultimum ter-«
Sp iritu-fan& o c a r e n s , fpiritu erroris animaris: r e . Promiflionem P a t r is , quæ d e o re ejus audita
q u ia nemo nifi in Spiritu-fàndto Dominum J e - e ft , e x lp e& a r i ju b e t. C e r t c etiam nunc ejus
’ * Hinc voccm lefu, neenon lefum poft verbum excitantis, fiiftur
limus auäoritate potiorum mfl.
b Martinianus codex , comitatu diverfi. Amplius nefcio quid
habet comitatu diverfitatum, puta, an racio fimul veniendi fita
fit in quadam diveïfitatum congcric, an in unitate natura; ?
c fupple , Spiritus : alias cohabitationis (àcraraentum non d it,
nifi duo habitent perfonis diftinäi. T um in mf. Vat. baf. neque ab
alio diverfus eo habitator : pollet ferri diver fus cohabitator, quod habet
Martinianus.
d Vat. bal’, codex 8c Martin. Chrifii ejfe quam Dei efi : non funt
recipiendi.
c In mlT. Martin. Carn. Corb. Prat. & aliquot aliis, unius.
f Verbum loquens hîc addunt editi, quod non habent lib. i . n.
34. neque hîc reperimus nifi in uno recentiorc mf. Colb. Mox in
Martin. & aliis nonnullis, lefu, non lefum.
B Simili ratione Ambrofius lib. i.de fide c. 16. a. 104. Ipfe Paulus
creature, fervire nos prohibet : quemadmodum trgo Chrifto ipfe fer-
viret ,fi creaturam Chriftum putaret i Ex quo concludit : Aut igitur
defin.mt colere quem creaturam appellant, aut definant. . . dicere crea-
turam ?8c cap. 11. n. 69. Si alienumputant Deum > cur adorant euml
cttm feriptum fit, Neque adorabisDeum alienum. Idem argumentum
adversùs Arianos ut creaturæ cultores conficiunt Athanafius, Ba-
filius , Gregorius NylT & c.
b MIT. Cam. Coin. Germ. Chriftum negando. Planum eft pro-
xima Apoftoli verba fie ab Hilario intellefta : Nemo poteft dicere
8c connteri lefum ejfe Dominum, nifi & c.
* Optimx norte mff. Cam. Germ cum tribus Colbertinis , ex
communi potiùs & familiari nomine. Unus Sorbon. ex communi, generali
potiùs & c. Vat. bal. & Martin, ex communient gentris &fa-
miliari nomine.
) k Apud Er. & in uno mf. Vatic, d Paulo & Dei fpiritu ineodifu
naturam. Apud Lipf. & Par. neenon inmf. Corb. 8c aliquot aliis,
d Paulo Dei & Spiritus in eo difee naturam. In tribus Colb. &
uno Sorbon. d Paulo Dei Spiritum in eo Dei difee naturam. Simplicius
8c , ut putamus, fincerius Bad. optimus codex Colb. cum
I Carn. Martin. Germ. Vind. Silv. ac duobus Vatic, d Paulo difee ne-
1 turam, hoc e ft, quse ipfius fit natura , & quam non ex nuncupation
folum,fcd vcrè & ex natura fit Dominus : quod fufiifimè pro-
batur. Namque abhinc ulqueadnum. 3j. demonftrat Hilarius,
alium quidem efle Deum Patrem, alium Dominum Jefum Chriftum,
fed unum tarnen utriulque Spiritum, unam efle divinitatem,
cujus virtusac natura donis luis manifefta fiat. Poftca vero aper-
tius oftendit Chriftum natura elfe Dominum.
1 In mf. Garn. Spiritus illuminatio ad utilitatem. Ita quidem
habetur lib. 2.. n. 34. confentientibus feriptis fimul 8c excufis: at
hic alitcr legendum liquet ex fubnexis.
m Sic grseco textu fuftragante legitur lib. a. n. 34. & hic in
exemplari Carn. übi in Martin, in uno fpiritu, in aliis autem , i»
eumdem Spiritum. Poft pauca rurfum vulgati hic pra- fe ferentes
interpretdtioJermonum, non linguarum : refutantur ex mit. tcxui
grzco, & fubjeda interpretatioue.
° Apud Par. fpiritus manifeftationum: mendosè. Magis placeret
manifeftatio .- léd manifeftationem ad proximum verbum dtxi>/»‘!
° Editi, fed exfpeHarent. Tum Lipf. 8c Par. quam audif i'., fa:
quit. At in omnibus mlT. exfpellate: cui verbo in tribus tantum pro-
ximè fubjicitur inquit, cum neque hic, neque poftcxftet in aliis.
Mox in Colb. Cam- Martin. Germ, baptizabimini , non fingtp
a c em i
pacernie promiffionis e loquimn e ft. P e r h a s ig i- A t u s opere tu r , dividens unieuique^prout v e lit
cur v irtu cum efficientia s manife fta tio Sp ir itus e B mmm B J'
eft. N e q ue in o cculco e ft Spiritüs d o num
ubi fermo fapientia: e ft , & v erba vita;
audiuntur : v e l ubi divina; c o gn itio n is fe ien tia
eft n e pecudum modo p e r ign o ra tio-
nem D e i , vita; n o ftr e ignoremus audorem^
vel per fidem Dei> ne n on credences E va n g e lio
D e i , e x tra E vangelium D e i fimus : v e l p e r d o num
curationum > u t gratiam e ju s , qu i ha;c tr is
u trùm pe r qu em , au t in quo donorum d i-
v ifio e ft. h Q u o d fi ipfum fignificatum e fle
loq ui aliquis a u d e b i t , c on tra d ic e t Ap oftolu s ,
cu r fe vitio sè ‘ le d o r in ce llig at : a it enim fu -
p e r iù s , Et divifioncs operatiorturh funt , idem au-
iem Deus qui operaturomnia in omnibus. A liu s eft
e rg o q u id iv id i t , & alius e ft in q u o in d u lta d i-
v ifio e ft.E t in tellig e operantem hæ c omnia fem-
p e rD e um , i t a tamen , k u t C h r iftu s o pere tu r ,
buit infirmitatum cù ratione te ftém ü r : v e l per B u t paterno opere operans Filius fun g a tu r . E t f i
* . ______ ___________^ T \ , ; in C n ifirn f in A n Ip fiim operationem v irtutum , u t quod a g im u s , D e i F lnm im im rn n fi rp r i« .
efle * v irtu s in te llig a tu r : v e l per prophetiam,
ut per dodrina : in tellig en tiam in telligamur ex
D e o e ru d it i: v e l pver d ife retionem fpirituum, ne
ignari fimus , fa n d o an pe rv e r fb fpiritu quis
io q u a tu r : v e l per g en e ra lingu arum , u t b in fi-
o-num d a ti Sp ir itu s -lan d i linguarum fermo do-
netur : v el in in terpre tatione linguarum , ne
ignoratione fides audientium p e r ic lite tu r, cAm
S p ir itu -fa n d o Jefum Dominum con fite is j
in tellig e tripertitae fignificationis in * A p o f to lo
v ir tu tem , e fim in d ivifionibus donorum id em
Spiritus e f t , 8c in divifionibus minifteriorum
idem Dom in u s e f t , & in divifionibus opera tio num
idem D eu s e ft : 8c rurfum omnia in ope-
rans unus S p ir itu s , unicuique ficut v u lt d iv idens.
E t ap p r e h en d e , fi p o t e s , Dominum in
d iv ifione m inifterio rum, 8c D e um in divifione
* id eft, A-
poftoli lolinguam
ignorantibus linguae in te rp re ta to r ab - C o p e ra tio n um , hunc eumdem unum ^elife Spirifolvit.
In h is ig itu r omnibus ad u tilita tem u n L 1 *T ..............
cuique d ivifis m anifefta tio Spiritus e f t , pe r has
fcilice t d a r e unicuique u tilita tis * admiratio -
nes dono S p ir itu s non latente.
31. T e n u it au tem beatus apoftolus Paulus
in h o c difficillimo a d humanam intelligeritiam
d c^le ftium fa cramen torum m y fte r io , & abfolutam
d emonftra tionem & fo llicitam cau te lam ,
ut pe r Sp iritum in Sp ir itu dari h x c d iv ifionum
d im , & 1 in o p e ran tem , & p rou t v u lt d iv id en-
tem : qu ia in divifionibus donorum unus eft
Sp ir itus , 8c idem Spiritus o pere tu r a c d iv id a t.
32. A u t fi d ifp lic et in D e o & D om in o unus
h ic e jufdem, pe r n a tiv ita t is fa c ram en tum ,01 di-
v in ita tis S p ir itu s : oftende quis fp ir itu s ,8 c nin
quo fp iritu has nobis d iv ifione s 6c in ope retu r
6c d iv id a t. Sed nihil a l iu d , quam quod ndei nof
t r e e f t , ortendes 5 q u ia A p o fto lu s qu i • e fle t in-
C h r i f t u s charifnuta
d i v i d i t .
doaa. monftra ret : « | non enim idipfum e ll pe r D te lligend us o f te n d i t , dicens , Simt enim corpus s.cu.
S p ir itu a l, Sc in Sp ir itu d a r i: ) quia d a tio doni,
quæobtinetur in Sp iritu , hæc tamen in du lta
per Spiritum fit. C on fum m a t au tem has d a tio .
num divifiones h o c m odo : Mac autem omnia operatur
unus & idem Spiritus } f dividens unicuique
ftcut vult, N u n c ig itu r quæro , quis hæ c Spiriunum
eft, membra autem habet multa 5 omnia au- 1
tem membra ex uno corpore, cum fint multa, unum
efi corpus: fic& Chriftus. D iv ifio n e s e rg o cha rif-
ma tum e x uno D om in o J e fu C h r i f to , q u i co r pus
e ft omnium , e fle * f ig n if ic a t : quia efim
o ften diflet D om in um in minifterio , oftendif-
» In vulvitis, virtutis inteUigamut, turn apud Bad. & Er. vel
per prophetiam, ut per doHrinam intelligamus.
b Abeft in -a infl. Colb. Martin. & Germ. Turn in edicis, dati
Spiritus, üncfancH.
< Editi, utilitatis adminiftrationes. Rcttms mil. famnio conlcn-
fu, utilitatis admirationes, vel utilitates admirationü : quia nimirum
utilitas modo non humano przftita admirationcm excicat, ac Spiritus
, cujus fubfidio confcrtur, divinam virtutem palam declarat.
Sic lib. 7 ,n. ƒ. Sabellius Dei in Chrifto naturam per geftorum admira-
tiontm agnoviffe dicitur: & lib. in Conftantiumn. 8. przdican-
tut admirationum opera coram venerandis Martyrum oflibus con-
fpedta. Deniqne in Pfal. 91. n- 4. his verbis , ut Creatoris poteftat
per creature admirationem poffet intelligi , ifta habentur lynony-
ma, ut per hanc confpicabtltum operum magnitudinem virtus ejus
qui lucoperatus eftcognojceretur. V. lib. J. n. y. & 6.
d In codice Carnut. edeftium myfteriorum facramento. h
e Qui exemplar bafilic* Vaticanz feculo fexto contulit, c re-
gione verbi monftraret, adjecit , ne forte non per Chriftum & in
Chrifto omnia crederentur. qua: adjedio dcindc in Martin, ac plu-
ribns aliis mlf. ( in quorum tribus crearentur pro crederentur fubfti-
turumeft,) ut & in vulgaris obtinuit : quamvis manifefti pugnet
cum fubfequentibus , in quibus verba per Spiritum 8c in Spiritu
non ad unum Chriftum, fed ad duasdiftinftas perfonasreferuntur.
Unde apparet finceriores efle mfl. Colb. Carn. Germ, a quibus ab-
funt prtcdifta verba. Turn apud Bad. 8c Er. omittitur quod intra
parenthefim inclufimus.
f Exemplar Carnuc. dividens fe unicuique, faventc grzco textu
J& m ‘iS-.u ( vel ilia.) itdrv : ex quo Auguftinus epift. 187.0.
to . vertit, dividens propria unicuique. Hilarii mentem fe non af-
lecuium efle indicavit Erafmus, cum hic in limbo adfcriplit, Nota
hic multa de Spilitu-fancto, non videns hic Spiritusvocabulo Patrem
& Filium plcrumque fignificari. Ncc tamen in fcquentibus
edit, cotredus fuit. . ••.- ' • ... •
* Et hanc leftionem ab intespolationc puram debemus laudatis
mlT Colb. Carn. Germ, cum in aliis ,necnon apud Bad. & Er. hic
habtatur , utrum fifus Chriftus Deus Spiritus. Lipfius autem ,ac
poft cum Par. addito «»,exhibuit utrum fefts Chriftus Deus, an Spi-
ritns. Poftea editi omnes, per quern,& in quo. Redtius mff. per quem,
aut in quo. Poftulat fanftus Dodtor quis Spiritus omnia operetur,
utrùm Spiritus per quem, an Spiritus in quo eft donorumjplivifio.
b Editi ac plures mff. qtibdfi non idipfum: pugnantia loquümur
cum fuperioribus | Non enim idipfum eft per Spiritum , & in Spiritu
dari, neenon cum fubjedtis, Alius eft trgo qui dtvtdit, altus tnquo
8cc. Caftigantur ex mff. Vat. baf. Colb. Carn. Germ.
* Abed/efforà vetufto codiceColb. Et quidem fulficit przmifla
vox aliquis. Non lat is apparet Apoftoli contradiâio in verbis pro-
Ximè fubjediis ; fedeis j ungenda func cohzrcntia, Divifiones minifteriorum
funt, & idem ipfe Domintu ; ut alius fit Deus, alius Dominas
; ac Pattem quidem fignificet Deus , Filium autem Dommw :
qui quafnvis non unus 8c idem fint, unus tamen unius divinim-
tis lint Spiritus. Quem fenfura confirmant prima numeri fubie-
quentis verba. . ;;
k Vetus codex Colb. ut fpiritus operetur. Magis placet cum aliis,
ut Chriftus. Refponfum hîc habeturad fuperius quzfitum , quis
fpiritus operetur. _
1 1 In vulgatis, & hu. Abeft hu a mff.
m Èditi,& divinitatis. Mff. Vat. baf. 8c Martin. & divinitafu
Spiritus ( Mart. Spiritum, ) divifionis. A lii duo , & divmttatis sptrt-
tus ó> divifionis. In Corb. tribus Vatic. aliifquc non paucis , &
divinitatisSpiritum divifionis spiritus. Nitidior vifa eft ledtio pr«-
ftantilfimorum codicum Colb. Carn. & Germ. quam fequimur Et
. Deus Pater & Dominus Filius unus eft Spiritus, unus Deus , fed,
per nativitatis facramentum ; adeoque fubfiftendi rationc funt difcre-
ti. Si cui placet voccm divifionis poft verbum Spirituszd)\cctc, eo
fenfu liceat, ut spiritus divifionis id fit, quod Spiritus audtor donorum
, minifteriorum, operationum. . ; .
» Tres mff. Colb. cum Germ. in quo Spiritus. Tum in codice
Vat. baf hos in nobu in Domino & Deo divifiones : in Martin, hos
in Dco& Domino nobis &c. in aliis nonnullis , hos in Deo & Domino
eiufdem nobis divifiones : gloffema. Ex inde infolis vulgatis ,&
operetur non & inoperetur. H ic provocat Hilarms advcrianos, utu
ad fuperius quxfitum non placeat luumipfiusrclponfum ,dcntipli
aliud. Tum confirmât non effe aliud. . . .
« fupple, Spiritus : quafi dicerct, Quia vocabulum Spiritus la-
tiùs pater, & ad Patrem , Filium, & Spiritum-^nftum pronjif-
cuè refertur} quis donorum IpiritaliumUtgitor effet mtelligendus,
Apoftolus dcclaravit.
p In mS.fignificans.