m
Qdnqua-
genaria
quid delïv
id , Abe (Talon filio fuo a eum perfequente ,
fignificac : & tarnen virtus ac (acramentum nu
meri perfide, hunc 8c illuna fic pro competen-
tibus. 8c fibi congruis numeris collocari,
10. Infcriptio verb quinquagefimi pfalmi |
fecundùm hiftoriaïn , quinquagefimi 8c primi
pfalrni inferiptione pofterior eft. Sed quinquagefimi
numeri virtus 6c perfeefcio * exigebat,
8c D o e c Idumæi impænitens in David odium
poftulabat, anteriorem poftponi, ôc pofteriô-
rem anteferri : ut remiflio peccatorum in numero
quinquagefimo collocaretur, 6c poena
perfidiæ numerum conftitutæ remilfionis exce-
dens careret veniâ, cùm 6c tempus 6c nume-
xum pænitentiæ perdidifïèt. Nam cùm in quinquagefimo,
in quo eft fabbata fabbatorum, fecundùm
Jubilei anni præformationem, peccatorum
remiflio fit conftituta: competenter hic
pfalmus , in quo pænitentiâ antelatâ peccatorum
remiflio poftulatur, in ordine eft hujus
numeri collocatus.
11. Tribus verb quinquagefimis pfiilmorum
liber continetur : 6c hoc ex ratione ac numero
beat* illius noftræ exfpeétationis exfiftit. Nam-
que qui 6c primæ quinquagefimæ, 6c fecundæ
deinde quinquagefimæ b pfalmum, 6c tertiæ
rurfum quinquagefimæ, in qua finis eft libri,
confummationem diligenter advertat : provi-
dentiam difpofitorum in hunc ordinem pfal-
morum cum di(pen(atione falutis noftræ intel-
Jiget convenire. Cùm enim primus gradus fit
ad falutem , in novum hominem poft peccatorum
remiflionem renafei, fitque poft pænitentiæ
confeflîonem regnum illud Domini in
-fancfcæ illius civitatis 6c cæleftis Jerufalem tempora
refervatum, 6cpoftea coniummatâ in nos
cælefti gloria in Dei Patris regnum per regnum
Filii proficiamus, in quo débitas Deo laudes
univerfitas fpirituum prædicabit : facilè in-
telligimus in fingulis pfalmorum virtutibus
fub c quinquagenariæ numero collocatis fa-
cramentum difpenfationis hujus quinquagenariæ
contineri.
12. Eflè autem hæc fabbata fabbatorum, fèp_
1 tenarius numerus per feptem in feptuplum connumeratusoftendit:
quem tarnen ogdoas, quia
dies eadem prima quæ oftava, fecundùm evaiv
a Pro olim, fiibftituimus turn ex codice Tell, ex quo mox p^r-
ticulam tamen, & paulo port fic hue rcvocavimus. Abefalm au-
~tem, non Abfalon leribimus, confenticntibus cum grzco manu-
feriptis.
b Abeft pfalmum a mf. Tell. In Vatic, aucem ante vocem
pfalmum , legitur centepmum: mal.'emus poflremum. Porro hac tri-
plici quinquagefima triplex fecundum Hilarium adumbratur vita
juftorum : prima in mottali corpore, altera in regno Chrifti exuto
corpore, poftrema in regno Dei Patris refumto corpore. Triplicis
hujus vicz rurfum mcminir in Pfal. 62. n. 7. Quemadmodum autem
in Pfal. 118. lit. 12, n. 14. docet eos,qui in regno Chrifti
lunt, ex hoc regno in regnum Patris transferri; ita & hie in-
nuere videtur , in tempora czleftis Jerufalem relervatos efle j
proindeque nondum in eaefle. V. Przfat. §. 6.
* In mf. Tell, quinquagenario.
d Tcllerianuscodex , i regime: nicndose. Notauda funt verba
Hilarii docentis feftivirarem przdiftis obfervantjis impedin’.
Hoc etiam nefas Yocat Terrullianus de Corona n. 3. DieDomi-
minico, inquit, jejttnium nefas ducimus, 1tel de geniculis adorare:!
eadem immunitate a die Pafch&in Pentecoften ufque gaudemus: ubi
& hunc morem traditioni acceptum refert.' Sic Hieronymus
epift. ƒ4. ad Marccllam contra Montanum negans ires in anno1
Quadragcfimas neceflitare obfervandas , concedit fubinde per
totum annum licere jejunarc , txceptd tamcn Pentecofte, hoc eft,
quinquagefima poft Palcha.
A gelicam plenitudinem in ultimo fabbato adje.
d a confummat. Et h x c quidem fabbata (abba_
torum ea ab Apoftolisd religione celebrata funt
ut.his quinquagefimi diebus nullus neque in
terrain ftrato corpore adoraret, neque jejunio
feftivitatem fpiritaiis hujus beatituainis Impe-
diret : quod id ipfum extrinfècüs etiam in diebus
dominicis eft conftitutum, qui ultra fabba-
ti numerum * per plenitudinem evangelic^ p r i-
dicationis accedunt. Namque cum in feptimo
B die fabbati fit 6c nomen 6c obfervantia con.
ftituta; tarnen nos in o&ava die, qua: 6c ipfa
prima eft , perfedi fabbati feftivitate h c-
tamur.
13. Et dignum eft hanc ogdoadis perfedam
facramentis cadeftibus virtutem, in eo plalmo
quiodavo.in numero difpofitus e f t , f contue-
r i, cui pro torcularibus titulus adjedus e f t , vaf-
culis in novos frudus p rxparatis, 6c adferven-
ris 8 mufti calorem continendum innovatis. Et
C numerus if te , ad percipiendos frudus evange-
licos, caducis his corporum noftrorum vafcu_
lis reformatis, fecundüm ogdoadem eft ,evan-
gelicam deftinatus. Et hoc pfalmi iftius textus
6c fermo teftatur. Ogdoadis quoqueiftiss virtus
, etiam in virtute fexti pfalmi 6c numeri
quo pro oftavo oratio e f t , continetur-: 6c hoc
numeri ratio perficit, ut 6c in fexto pro od a -
vo eflet oratio, 6c. in odavo titulus pro torcularibus
adderetur. T ribus autem in numeris h x c
D torcularium fuperferiptio reperitur. Nam 6c
odavus 6c odogefimus' 6c odogefimus-tertius
pfalmus hunc habent titulum : ut in numeris
perfedis perfeda: hujus beatitudinis ordo con-
fifteret 5 ita tarnen, ut fimplicem ogdoadem,
6c ogdoadis decadem , (acramentum triadis
,(qua: a noftris Trinitas eft nuncupata) h con-
cluderet.
14. Et hanc quidem ogdoadis perfedionem
etiam in centefimo atque decimo oda vo pfal-
E mo cognofcere poflumus. Namque in odonum
. numerum per odonos verfus fecundtim H e broos
fingularum litterarum initia colleda
funt: fed 6c ipfa virtus pfalmi (acramentum ogdoadis
edocet. Sunt autem in eo ogdoades vi-
ginti.dujE. Nam odoni verfiis finguiarum litterarum
initiis deputantur: 1 6c hoc ea ratione
* 1" MS. Tell, juxta, non per; rjec malèj fic cnim paulo
ante, fecundttm evangelicam plenitudinem.
* In duobus mff. contineri.
f mf. Vatic, cum Tel. Alii vero libti, mufti liquorem.
Mf. Tel. h lc, in fe contineret, 8c c regionc ad marginem,
decies oclo tribus additis octoginta tres faciunt , & fignificant per-
fectam beatitudinem d fantla Trinitate, qua urns Deus eft ,-fide-
libus dandam.
* Fragmentum Origenis in i. Plalmum , quod in editionc prae-
ditla p. 41. infertum eft , alterum cxcmplum fuppeditat corum
quit ex Origcne mutuatus eft nofter Hilarius. Illc autem h*c ibi
habet: [ Neque ignorandum e ft, veteris Teftamenti libros , ut
Hebrxi tradun: , viginti & duo , quibus scqualis eft numerus
clementorum Hebraiorum , non abs re efle. Ut enim duje & viginti
litter* introdmftio ad fapientiam & divinam doftrinam his
formis impreflam hominibus clTe videntur ; fic ad fapientiam -Dei
& rerum notitiam fundamentum funt atque introdudio libri Scripture
duo & viginti. ] Turn attexitur feries librorum veteris T eftamenti
co ordine quo hie rcccnfentur, addito unicuique libro
0 nomine quo apud Hcbraros infignitur cum nominis ejufdem in-
irpretatione : Sunt autem viginti duo libri juxta Hebrtos h i : prims
qui a nobis Genefis dicitur, ab Hebrais autem ex ipfius libri ini-
..0 defumta appellatione vocatur Breftth, quod idem eft ac in principio.
Exodus deinde, Htbrtis Vellefmoth, id eft, hac funt nomina. Tertit
Leviticus, 8cc.
QS9 cJ
ApcfJ
,i$ «VxJ
Do.-n-J
fabbai.ij I
pciftdj
OgdojiJ
perfeân.1
efficicur, ut quia pfalmus ifte perfeàum virum A 16. Cónfêqüens autem eft.fecu'ndàm 'óftonai' cannea il
rSumlmnc Viginti Stdiiarum ögeteadumname-fecundum dodrinam evangelicam confummat,' gra*™>- ’
peromnes viginti 6c duas Hebrad (ermonis lit-
teras, fub (acramento ogdoadis erudiremur.
Teftamcmi it . Et ea caufii e f t , ut in viginti duos li-
Mtens li- bros * lex Teftamenti veteris deputetur: ut cum
to, n. aut jlttcrarurn numero convenirent. Qui ita fccun-
■ a dumtraditiones veterum deputantur^ ut Movfi
fint libri quinque ,Jefu N ave fextus, Judicum
6c Ruth feptimus, primus 6c fecundus Regnoruip,
eum qui fubjedus e f t , in quindecim can^
ticis graduum pfalmorum numerum e contueri.
Poft perfedam enim illain præcedentium og_ 1
doadum dodrinam^ hoc canticum graduumf in
quindecim pfalmos ex duobus perfedis numeris :
opórtuit conVenire, hebdomade fcilicet 6c og-
doade ^ id e f t , feptimo 6c odavo numero. Nam
per obfervantiam leg is, quæ in hebdomade eft
Paralipomenon duo in decimiim f in t ,b ferinö
nes di^rum Efdra: in undecimum , liber Pfäl-
morum in duodecimum , Salomonis Prover-
b ia , Ecclefiaftes, Canticum canticorum inter-
tium-decimum, 6c quartum^decimum, 6c quin-
tum-decimum , duodecim 6 aütem Prophet* in
fextum-decimum , Efaias deinde 8c Jeremias
eum Iamentatione 6c epiftola, fed 6c Daniel,
6c E ze ch ie l, 6cJob, 6c H e fte r , viginti 6cduüm
Joht
rum in oda vum, tertius 6cquartusin nonum, B conftituta, 6c evangelicumprofedum, quiog-
Porylir.^rnpr.r.r. /l^irnUrrt doadis 6c præfenti religione 6c g fpèrata exfpedatïône
perficitur, ifto Cantico o-raduum in
cæleftia 6c æterna confcenditur. Nam 6c in
templo per hunc numerüm graduum principes
facerdotum in fandorum fanda confeen-
debant : ut quia neque ** hebdomada Jegis fine
Evangeliorum ogdoade , neque oo-doas Evan_
geliorum fine legis hebdomade virum poffet
. . ^ præftare perfed um, ’ quô ufque ilia perfedè
librorum numerum confummenti d Quibufdâm C credidifTet-, in his perfedis 6c beatis fandis
autem vifum e f t , additis T ob ia 6c Judith, v i. fandorum perfedus in hoc ütroque, qui in
" quindecim graduum cantico eft I hebdomadis
6c ogdoadis numero locaretur.
17. Quamquarn verô hæc à nobis fecundùm :
numéros in legis obfervatione k completos , 6c r
in facramento e /angelico diftributos ita d id a r
funt ; tamen abfblutiùs uniufcüjufqiie numeri
Virtutem éx fiiperfcriptionibus pfalmorum 6c
didorum ipfôrum intelligentia confequemur,
) 1 Sunt autem fuperferiptionum omnium tituli
diverfi. Nampræter eos qui audorüm fuorum
nominibüs, aut caufarum âut temporum fio-ni.
ficationibus prænotantur, fimt alii quibus ti-
tuliis in finem eft-, alii quibus tantùm pfalmus
cantici, vel canticum pfalmi : 6c necefle eft dL
m
ginti quatuor libros fccundiim numerum Græ
^ e s lin- carumlitterarum connumerare, Romanaquo-
^ r‘IC*' que lingua mediâ inter Hebræos Græcolque
colledâ. Quia his maxime tribus Unguis facra-
mentum voluntatis D e i , 6c beati regniexfpe^.
datio prædicatur: ex quo illud Pilati fuit, ut
in his tribus linguis regem Judæorüm Dominum
Jcfum Chriftum efle præfcriberet. Nam
quamvis mulræ barbaræ gentes D e i cognitio-
nem fecundùm Apoftoloriun prædicationem,
6c manentium hodie illic ecclefiarum fideni
adept* fint t tamcn fpccialirer evàngelica do-
drina in Romani Imperii, fub quo Hebrad 6c
Græci continentur, fede confiftit.
* Tcllerianus codex , Lex & vêtus Teftamentum. Fa Hunt ui ple-
xicuie ex hoc loco , exiftimantes Hilarium nullos alios libros,
quam qui hîc recenfentur, pro canonicis habuille. Ac primo quidem
librum Judith ut librum Legis commémorât in Pfal. n y .n. ƒ.
Tobixqucque liber occurrit citatus in Pfâl. it8. lit. i.n . 6. &
in Pfal. rip. n. 7. Pmerca Sapientiam Salomoni tribuit Trad.
Pfal. 117. n. 8. Immo I. 1. de Trin. n. 7.8c in Plal.ii8.litt.i.n.8.
necnon in Pfal. ijf . n. 11. ex eadem profère teftimonia tamquam à
Propheta. Prophcticum igiturhunc librum agnovit. Idem d:cen-
dum de libro Ecclefiaftici, quem Salomoni & adferibit iple in
Pfiil. 66,11. 9. 8c à Larinis vulgo adferibi teftatur in Pfal. 140.
n. 4. Denique Prophetiam Baruch Jercmia: nomine citât iu Pfal'.
68. n. 19. 8c circa finem libri 4. de Trinit. Neque locum ex hi-
ftoria Suûnnæ Dan. 13. 4. ab Arianis tamquam ex Scriptura alla-
tumlib. 4.dcTrinit. n. 8. refpuit. Immo'n. 7. illud aliaque teftimonia
ibidem adduda ex divinis voluminibus agnofeit. Horum
itaque librorum canoncm htc reccnlêt juxta Hcbrzos, non juxta
ufum Ecclcfiæ fuis cemporibus’rcceptunv Hoc & clariùs fignificat
Origcnes loco jam laudato, ubi lllorum catalogum fic aulpicatur':
Sum autem viginti duo libri juxta Hebreos h i, &c. Neque reponi
poteft, alios quidem libros ab its qui in Hcbrseorum Canoncm re-
cepti funt, Hilarium approbafle, fed tamquam hagio^raphos, 8c
os ita fpedaflec, neque libro Ju-
, neque Sapicntire Salomoni “
n veluti canonicos. Si
dith Legis nomen & audoritatem
:ulum tribuilTcr. Aitque ut de Scripturis novi Teftamenti
..o.i.i.iul dicamus, Epiftolam ad Hcbrzos ab Hilariq paflim citari,
& nomine quidem Apoftoli in Pfal. 14, n. /. & 33. n. 11. & in
Pfal. n s . luc. 8. n. 16. necnon lib. 4. de Trin n. 11. etiam ab
Arianis ipfis commemorari obfervamus. Item Apocalypfun fupra
num. 6. & alibi beato Johanni attribuir, & quidem ci ipfi , qui
Evangcliuin confcripfit: ut prudenti colligcrc licet ex clog io quo
cum commendat 1. 6. de Trinit. n. 16. & 3$. Denmm fecundam
^erri epiftolam ejuldcm Apoftoli nomine exprefsè citat lib. 1. de
" Apud v^s’, a
An exinde nofter Hilarii
: ‘sfyy.A.errv/utoar aofa-m , Jluntyi at it}
iyot djttpür hrS'&cc sofaZf 5 A imys , &c.
; is verba, Acyoi n>ep5r, quz ad ctiajuifi
.......r*ctandum ab Origcnc referuntur, E(Hrz male coaptavits
• Additur hie in mT. Tell. m n > : an pro, , horum
nulla ment 10 in przdidis Origenianis exemplaribus : manifefto
Iibranorum lapfu. Cum enim ibi primurn 11 . libri juxta Hcbrzos
ailerantur, deinde t i . dumtaxat recenfentur.
Apud Origem
Mslib?^'
4 ; plu.
:ftat de Tobià 8c Judith : fed eortun
cenfum funt libri Machabtorum. Ex
lulla etiam.afFertHiParius in Pfâl. ri3.n. 3. & 134
utem lib. in Conftantium. "tf. 6.
iff. Vatic, contineri:
f Ex cufi -, in ry. Pfalmis & duobus : caftigantur ope mff.
6 Inconcinnè in mf. Tell. ^ facrata.
h Sic mf. Tell. Editi verb, hebdomadas ; non difpliceret heb-
dontas.
' Ita faventibus mff. Vaticanis Tellerianus codex, nifi quod
in hoc, quo ufque tile , non ilia. In Vulgaris autem , Quil'quit
ilia perfeife credidiffet, in hts perfettss & beatis fanclis fantioritm
perfedum hunc virum, qui in i f . graduum cantico eft, numerum.
k In tribus mff Vatic, complacitos.
1 Quz abhinc fuperlunt ulque ad Prolog! hujus finem, primant
partem Pnefationis Commentariorum in Pfalmos, qui Ruffi-
ni Aquileicnfis nomine funt vulgati., conficiuut. Nequc hinc du-
bitandi relidus eft locus an vel totus hie Prologus , yel faltem
hzc poftrema pars genuinus fit Hilarii fetus ! cùm ob fummam
hujus partis cum fiiperiore , immo & cum fubfcqiicnte Plàlmo-
rum cxplanationc conhexionem , turn quod hzc ipfa pars pofterior
dilèrtè in Pfal. 6/. n. r.^ab ipfomet Hilario citetur, ficu;
& prima à Cafliodoro'. Contra totus ille Ruffini Commcntarius
non leves habet fuppofitionis notas. 1®. quidem tam prolixum
cxcerptum tacitb Hilarii nomine. 2®. quod eidem excerpto, ex
quo ad Pfalmorum explanationem accedendum effet, inconcinnè
adfuuntur multa alia de hominibus, divifione, feriptoribus, &
libri Pfalmorum. 3®. quod ex fcleftis Auguftini fenten-
;na ex parte cbnftat. ifte Commentariusj cum Ruffino.
longé familiarior effet Origenes , quàm Auguftinus. Deinum
fub finem Przfationis verba, S)usritur a quibufdam, cui
parti philofophia fupponitur ( liber Pfalmorum ) . Sjttibus refponden-
'um eft, Secundum quod agit de moribus, Ethics: ; fecundttm quod
•atlat de nattira , Phypes poteft fupponi : & ’ alia huju'modi au-
ftorem fapiunt Ruffino longé recentiorem. Hzc interim , aliis
penitiùs difpicienda , przlibaffe fufficiac. Addimus ramen hos
Commcncarios lcflru efle digniffimos , & optimo compendiofa-
fententiarum delcétu refertos. Eorumdcm Commentariorum
exemplar ante annos 400. exaratum, anonymum exftat in bibliotheca
noftra Gcrmancnfi.
A iij