3 7 i dim lucem, in qua 6c per quam principal prima co-
gnofcuntur efle vera 6c certiffima , terminis appre-
henfis. Principia hujufmodi nominantur aliquando di-
gnitates , aliquando communes, animi conceptiones ,
aliquando regula; prima; incommutabiles 6c impoffi-
biles aliter fe habere, ut quod de quolibet affirmatio
vel negatio, quod totum ell majus lua parte j quod
fpiritualis fcilicet & corporalis. Ccteriim portionem
rationis fiiperiorem nomine viri, & inferiorem nomi-
ne mulieris appelhunus: tantum enim vivacitatis &
virtuos habet ratio, dumfuperioribusintendit, refpe-
dtu illius, quam contrahit ex inferioribps, quantum
vir ämulierediffertinvirtute. Ppftremo rationi quandoque
aha nomina tribuimus , ut quod eftceelum meintelicctivum
_1._1 - ___ V __'[ „ *1_ J'_I_nil J jTr-nr int-ritualc corporali, ceteris paribus, dignius eft quod fi Allurontio lïtntrlpv in Anopll -
homo intelligit, homovivit, Sc fimiles. Qualisvero
lit ilia lux naturalis, dici poteft probabiliter, aut quod
ell aliqua difpolitio connaturalis Sc concreta anima;,
quam aliqui voCare videntur habitum principiorum:
vel probabilius, quod eft ipfamet anima; exiftens lux
qutedam iritelledtualis natural, derivata ab infinita
luce prima; intelligentia;, qua; Deus eft, de quo Joannes
petfecfius ell non intellectivo j qubdi’pi- a dium in anima,, quod eft in umbra intelligentie firn-
: Erat lux vera, qua illuminnt omnern hominem ve-
nientem in hunc mundum. Joan. I. 9. E t Pfalmifta : Signatum eft Juper nos lumen vultus tui Domine.Vi.lv. 7.
Porro quia fecundum Dionylium vii.cap. De divinis
nominibus, in progrefiu rerum a Deo lit concatenatio
quiedam, ut infimum fupremorum, lit primum inferio-
rum. Angelus a quo minoratus eft paulominiis homo,
quoniam eft intelligentia fimplicior homine, ha-
bet in lua natura illudqiiafi infimum, quod homo ha-
bet in lua natura liipremum, ut lecundum hanc intelplicis,
lia it intelligentia limplex in umbra Angeli, 6c
Angelus in umbra Dei.
C O N S I D E R A T I O X I I .
jDividit fenfualem virtutem quomodo percipit : interiori-
bufque ftbi députa tis, quomodo tranfmittit, lucide
déclarât.
V T I s cognitiva fenfùalis, cftvisanimæ, utensinftia
operatione organo corporeo, tàm exteriori, quàm
interiori, ad ea quæ fenlibilia lunt per fe , vel per ac-
cidens cognofcçnda. Continuo aperta eft differentia
hujus virtutis ad duas viitutes præcedentes -, cujus multiplex
eft officium, multiplex quoque appellatio : nam
ciim aceipit immediate motiones objedtales rerum ex-
teriorum * 6c lie dicitur fepfus exterior in quinquedi-
ftinétus, qui limt vifus , auditus , guftus , olfadtus,
ligentiæ vim conjungantur abfque medio alterius fpe-g tadtus. Aut recipit immediate lènlàtiones fadtas in
ciei duo intelledtus , Angelicus Sc humanus. Hoc
tamen non ita accipiendum putamus , quali medium
lit aliquod inter animam rationalem 6c Deum. Con-
tradicit enim Auguftinus, qui nihil elle fuperius mente
noftra d ic it, præter Deum. Attamen quis nega-
verit, Angelum eo modo redtè dici fuperiorem anima
noftrâ & Deo proximiorem quo perfedtior eft ? Nul-
lus utique. Dicamus ideirco , quod uterque à Deo
æquè immédiate tria fufeepit, quæ lùnt natura, gra-
tia Sc gloria. Sed inreliquis, ficut eft inter Angelos
Hirarchicus ordo, lie Angelorum ad homines fecun-
dùm très adtus Hierarchicos, quos fréquenter nomi-
nat Dionylius, qui lunt purgare, illuminare 6c per-
ficere, 6c hoc refpedtu gratiarum6c perfedtionum fe-
cundarum.
Denique vis hæ.c intelligentiæ fimplicis quandoque
nominatur mens -, quandoque coelum fupremum > quandoque
fpiritus * quandoque lumen intelligentiîe j quandoque
umbra intelledtûs Angelici j quandoque lux dihis
quinque ferifibus judicans inter eas; lie eft fenfiis
communis. Aut confequenter ex judiciis , vel fenla-
tionibus fadtis in fenfu communi , componit Sc divi-
dit, 6c lie dicitur imago vel phantalia, vel virtus for-
mativaj 6c li ex fenfatis elicit fenfata; hanc seftima-
tivam nominamus, quae de proficuo vel nocivo diju-
dicat. Duse prseterea funt vires retentivae Ipecierum
in abfentia. Una pro lenfu communi, quae imagina-
tio quandoque nominatur ': altera pro formativa6cae-
ftimativa, cui memoriae nomen inditum eft j quarum
omnium virtutum cum fuis organic, amplior manife-
ftatio, quia ad prsefens negotium ilia fufficiunt, ad
Natura!es6c Medicos referatur,
P oitq vis hsec cognitiva lenfualis nuncupatur, aliquando
animalitas, nonnunquamfenfualitas, quandoque
ccelum primum vel infimum, quandoqueimagi-
natio, quandoque umbra rationis: in qua rursus umbra
varii gradus pro varietate luorum officiorum de-
lignantur. Eft itaque fenlus exterior noviffima lux
vina, in qua veritas incommutabiliter lucet 6c cerni- ^potentiae cognitivse, qux. deficit, vel occidit in potentia
lolum vegetativa vel riutritiva , dehinc fenliis
communis (habens fub fe hanc lucem quali in umbra
fua) reponitur in umbra phantafiae, ficut phantafiam
in umbra aeftimativae, 6c hanc in umbra rationis coltur,
nonnunquam vei o Icintilla , vel apex rationis.
C O N S I D E R A T I O X I .
Rationis vim exprimit, quomodo nunc intelleElui , nunc locamus.
j JenJualitati aejervit, & duplici nomine appellatur.
l a in eft vis animse cognolcitiva., dedudtiva con-
clulionum ex prsemiffis, elieitiva quoque inlenla-
torum ex lenlatis, 6c abftradtiva quidditatum , nullo
. organo in operatione lua egens, Haec deferiptio per
ultimam particulam notat diffeire rationem a fenluali-
tate, quae utitur organo. Per. alias autem ab intelli-
C O N S I D E R A T I Ö X I I I .
Jlgit de. ejfeftivis potentiis in genere , fpecies earum
..I' ’ • •: fubdividit.
p U IL I b E T potentiæ cognitivæ correfpondet pro-
portionalis virhis affedtiva. Cum enim apprehengentia
ftmplici fecernitur j cujus operatio magis atten- D ditur aliquid à potentia, quod eft conveniens fibi vel
ditur in receptione cognitionis hmplicis a luperiori luce
D eo , quamattendaturindedudtioneconclufionum,
. quod eft: proprium rationis, live principia liimptafint
ab experientiis per fenlus, five ilia fibi praefentaverit
ab alto limplex intelligentia.
E x hoc. verb dupliciufurationis, nunc a luperiori-
bus principiis per fe notis in lumine intelligentia: limplicis
, nunc ab inferioribus quae per experientiam ac-
quiruntur, ut quod ignis eft calidus, fortitur ratio duplex
nomen, ut dicatur portio rationis fuperior, portio inferior
ut pr^terea dicatur habere duas facies, unam ad
fuperiora, ad inferiora alteram. Immo 6c ex hoc po- nitur conftituivelut inhorizonteduorum Mundorum,
difeonveniens , 6c fub tali aliqua ratione fibi lubjici-
tur> experimur animam applaudere quodammodo ad
hanc apprehenfionem, fifit conveniens vel ut conveniens,
6c horrere, fifit ut difeonveniens. Dicam am-
plius , nullum eile ens, quod non habeat appetitum
proportionabiliter ad finem , qui fibi jure divinse L e gis
debitus eft: fed non dicitur hie appetitus proprie
affe&ivus , praeterquam in rebus cognitione vigenti-
bus. Sunt igitur tres vires affedtivae proportionales
cognitivis , fcilicet lynderefis, voluntas 6c appetitus
fcnfitivus.
CONJ
.V J . J J l / i 'L U f ± r J C 'V W g ^ l ' I s l * J j J L L M U A l s t V U S ' 3 7 4
^ va, folùm, ne nos^urgeat controvei'fia utrinque probabilis
: videlicet j an appetitus rationalis poffit im-
. . . . . . . r » /* r mediate ex cognitione fenfitiva folùm moveri, ficut
Syndereftm menus d t v idtt eiufque apprehenfionem , fe- e x Hunc quoque ap-
' -1 quant tendit^ ec ara t , cum omm us appro- petjtum jn irafcibilem 6c concupifcibilem fecernimus
per eas , quæ mox di&æ funt obje£tales ratio-
priatis.
Y N D Ë Â E S is e ftv is am m æ a p p e n t iv a .fu fC ^ p rætcr hunc appetitum, quidam pofmflè videntur
J immediate a Deo naturalem quandam mchnatio- A mtur£e adr£onumvci^malum, falvantesexhoc
nem ad bonum , per quam trahitur infequi momtio- mu]tos effc£hls mjrabiiesin animantibus, rcfpeüutacundu‘
nem boni j ex apprehenfione limplicis intelligentia
praffentati. Quemadmodum namque fe habet intelligentia
refpe&u veri primi6c certi: ita fynderefis re-
fpeblu boni finalis fine mixtione malitia; fimpliciter
prcefentati. Quoniam limplex intelligentia ficut non
poteft diflentire talibus veritatibus, agnitione habita,
quid termini fignificent: ita non poteft fynderefis nolle
pofitive principia prima moralium , dum fibi per
intelligentiam oftenfa funt. Utrum verb poffit ea non
velle, hoc eft,: infufpenfo fe tenere, communis opinio
affirmativam tenet partem. Juxta hoc tripliciter
uti poffumus nomine fynderefis. Aut prout eft incli-
natiotalis, de cujus quidditate probabilitas eft , utique
tabs, qualem de quidditate limplicis intelligentia;
pofuimus. Aut lynderefis dicit aaum hujus virtutis
lis vel fug»e, vel profecutionis, qualis modi non poteft
reddi caula ex apprehenfione cognitionis fenlua-
lis, ut quod prasfente holte 6c non vilb horrefeunt pili
cum tremore quodamj quod e contra fit amico prse-
fentej quod formica providens futurse hiemi ingentem
farris componit acervum , 6c ita de pluribus ablque
numero. Quid verb mirandum, li corpora animalium
ducantur fecretis inftindtibus, vel pulfibus ad fuos fines,
quando in corporibus aliis minus perfc£tis , mi-
nufque organizatis, tot mirabiles ad fuos fines conle-
quendos naturales tra&us invenimus: immo plurimi funt
rerum variarum ad invicem tales trabfcus, quorum finem
ignoramus,, ut eft tra&us ferri ad magnetem, 6c
maris ad lunam, Sc aliorum ad alia. Hunc autem fen-
liim naturae jam in omni re pofuimus, qui alio vocaconfequentem
ex appiehenfione hujus intelligentiæ. ^u|0 jex naturæ vei inclinationaturalis, vel direétio
Aut tertio dicit hateum ex aöibus frequentatis ,nge-B nQn ft nomJ ri M
nimm. Non fecus de intelligent^ dtfemShafe offfirt ab hac pofitione diffentimus.
pro virtute, vel pro abtu ejus, vel pro habitu ex a£ti-
bus derelidto. Synderefim autem aliis nominibus appellamus
, vel habitum pra&icum principiorum , vel
feintiliam intelligent^, ratione cujufdam fuse evola-
tionis 6t ardoris ad bonum, vel portionem virginalem
anima;, vel ftimulum naturalem ad bonum, vel api-
cem mentis, vel inftindtum indelebilcm , aut aliquö
tali, nomine, ut quod eft coeium fupremum in affeefi-
vis potentiis. Et ita proportionaliter ad ea qua; dc
potentia cognitiva di£ta meminiftis.
C O N S I D E R A T I O X V .
Väriat nomen appetitus, & fecundum hanc accipit virtutem
appetitus rationalis.
A P p e t it u s rationalis eft, vis animae affedtiva,
apta moveri immediate ab apprehenfione cognof- C
citiva rationis. Hie appetitus fi fit refpedtu poffibi-
lium 6c impoffibilium, nominatur quandoque voluntas.
Si confideretur refpebtu adtus a fe eliciti, dicitur
libertas. Si fit refpedtu objedtorum non finalium
6c poffibilium, dicitur eledtio vel appetitus eledtivus.
Et refpedtu adtuüm imperatorum , dicitur appetitus
dominativus vel executivils. Si fit voluntas exequen-
di ea qua; jam eledta funt, dicitur propofitum. Et
inclinatio ad haec exequenda, dicitur confcientia: nifi
dicamus quod confcientia duo importat fimul, judicium
6c affedtiönem comitem. Si vero confideremus
paffiönes mötivas hüjüs appetitus fatibnalis; fic dicitur
generali nomine appetitus rationalis affedtivus, vel
affedtio rationalis. Si autem fit reijpedtu boni velma-
l i , ut fic apprehenfi per rationem j ipfe appetitus dicitur
concupifcibilis. Si verb illud bonum vel malum
prasfentetur ut arduum j irafeibilis appellatur: quam-
PARS T E R T IA
PR INC IPALI S
E S T D E
L U M I N O S I T A T E
DICTARUM POTENTIARUM
A xvij. Confideratiorie üfqùe ad xxj.
C O N S I D E R A t l O X V I I .
S E x ilhe potentie, tfes cogflitivæ & tres affè-
âivæ lamina quædam (iint, quæ per eonfîde-
rationcm lacis eorporeæ feciliùs cognolcuntur.
Itaque fol ilte naturalis, fîcutinefficaciavirtutis præ-
ftantiôr eft eeteris corporibus j ita fîmilitudinem ma-
jorem habet cu ù fpirituaübUS, & ad eörum cognitio-
nem congruentiori manudictionè déducit, ficut dicit
beatus Dionylius ultimo : De Cixlëfti Hierarchia. Eft
autemfolilluftrativus aliorum, eorum inlùperquæ al-
terabilia (ûntcalefeélivus, quorum duorum proportio-
nabilia gerit in fe naturaquælibetrationalis, quoniam
res 6c concupifcibilis 6c irafeibilis, in fola fenfualitate
proprie radicentur. Sed Auguftinus, 6c Theologo-
rum aliter ufus habet.
C O N S I D L R A T I O X V I .
Ponit appetitum animalem non Jolum homini, fed &
befliss convenire.
P p e t it u s animalis vel fenfualis eft vis animse
affedtiva, apta moveri immediate folum ab apprehenfione
fenfitiva. Addita eft didtio h«c exclufl-«
Tm i /ƒ/. Pars //.
pr^terea affedtus, prasfertim immanens, produdtusa
tali natura rationali, dici meretur lumen aliquod, aut
ratione claritatis in cognitiva , aut caliditatis in affedtiva
, aut fimul utriufque: non enim forte contingit repe-
rire cognitionem, qua; non fit formaliter, autvirtua-
liter qua;dam affedtio 5 ficut affedtio non videtur pofle
fecerni , quin fit quxdam experimentalis cognitio:
quippe neutra potentia effedtum fuum caufat fine altera;
quoniam ad cognitionis caufationem potentia affedtiva,
ficut ad affedtionem generandam cognitiva concOrrit.
Effedtus autem femper fuse caufse qu«dam fimilitudo A a z «ft