ruulum , penbit in illo. Eccli. in. 2.7. non tarnen de
oi)ini dubio, fed probabili 8c vehementi hoe verum
e l l .. Totam in hoc loco materiam de confcientia er-
ronea, quomodo ligat 8c quomodb non 3 6c de per-'
plexitate an fit polfibilis, 6c de fcrupulis quomodo
fugandi finit aut deponendi traélare pertinens effet,,
run; quod alium locum habent 6c ad eventual. feflina-
mus. Hoc unum generale daraus documentum, credere
fcilicet faciliter fapientiorum 6c bonorum judi-"
cio,-8ccontra communes eorum fententias non levi-
ter fubimet formare fcrupulos anxios 6c timidos : fal-
lor, fi non ita jubet Sapiens : Fill ne innitaris prüden-,
t U tuet, Prov. ni. f . Et rurflis : Noli tranfgredi ter-
minos quos pofuerunt -patres tui. Ibid. c. xxii. 28. Hoc
præcipuè necdlàrium eft apud Religiofos refpedtu Su-
periorum fuorum, hoc 6c apud ignaros divinarum Le-
gum, quinetiam juniores, quanquam Theologicis li-
teris imbuti, talem debent reverentiam fenioribus, in
quibus vita cum fcientia concordat 3 ut vix propter
aliquas novas fuafiones quantumcunque apparentes
pertinax unquam feratur cito contra determinationes
eorumdcm affertio : virtus quippe qualem habebant
genitam cx multis experientiis, longe certius arte ju-
dicat 6c operatur. Porro judicium rationis ficut obte-
nebratur, 6c luminofa ejus radiatio diverfis vitiatur
apparent! is, per interpofitionem nubilofarum paffio-
num 6c pravorum affeétuum, etiam in litteratis juxta
fimilitudinem folis vifi per nubes 3 fic per paucam in-
ftrudtionem intclleétus in fcientiis præfertim divinis,
Giufantur nonnunquam errores in eis qui fe totos devotion
i trader e crediderunt, dum voluerunt plus fii-
pere, guftare 6c experiri de divinis 6c fecretis myfteriis
qiiàm fibi fatis erat. Ad præfens Corollarium induca-
mus exemplum jam induètum de Medico,, cujus con-
filio aliquando parère debemus fub poena peccati mor-
talis, dum ex tranfgreffione fui confilii vel fcimus,
vel probabiiiter 8c vehementer credimus nosinebrian-
dos, 6c confequenter 6c tranfgrefluros Legem Dei.
Corollarium Nonum.
Saluberrimum eft Sapientis documentum, quo ait :
Qua tibi pracepit Dens, ilia cogita fèmper^ . <2r in pluri-
bas operibus ejus ne fueris curio fus. Eccli. III. 22. Ete-
nim propter ignorantiam divinorum Præceptorum
quam plerumque gignit fupervacua occupatio circa
traditiones humanas, aut curiofa inveftigatio ref um
penitiis inutilium, confurgunt ex confequenti faciliter
tranfgrdîiones divinæ Legis, quod fi hoc damnabile
fit apud omnes, quantam precor damnationem fibi-
met accumulant culpabiles in hoc vitio vel Ecclefia-
ftici Rebtores, vel Religionum Profeflores? Miratus
film aliquando qua ratione ipfi Ecclefiaftici præfertim
Ordinati 6c Religiofi prohibentur à fcientia Medici-
næ, 6c non removentur de faéto à ftudio traditionis
humanæ ; nam Corpus longe melius eft quàm terrena
fubftantia, cui traditiones iftæ deferviunt : quod fi per
alios corpus poteft curari, nonne fimiliter pa* Vica-
rios 6c alios de Ecclefia contemptibiles, prout jubet Apo
ftolus i. Cor. vi. 4. pofl'ent temporalia miniftrari? N onne
fànétius eft Ecclefiafticum per fe Deo fervire, 6c
miiiido per Vicarium quam ordine converfo, immo
perverfb Vicariis conftitutis pro fpiritualibus, feipfum
negate D eo , 6c tradere totum mundo ? Prorfiis ita.
Corollarium IDecimum.
Veritates omnes univerfales in quibus fundaturLe-
giflatorum hominum poteftas, fonantes quod parem
liabent autoritatem traditiones fuæ cum Lege divina,
6c qui eas fpernit, Deum fpernit 6c Deo refiftit, ne-
ccfiàrio debent intelligi fi 6c quando poteftate fua non
abutuntur, 6c dum Legibus divinis fufficienter inni-
tuntur ; autoritates quoque Sanctorum 6c Canones
Pontificum Summorum quotquot allégentur., ficut
6c abfque numéro poflimt indiici, nihil aliud poflîmt
confirmare vel concludere. Quamobrem dicimuspro
régula, quantum 6c qualiter..licet dubitare de poteftate
alicujus propter defeètum debitæ elcèlionis füæ,
aut abufum fuæ autöritatis j tantundem 6c aliter licet
dubitare de obligatione traditionum fiiarum ut fuæ
a funt, præcifè, Addimus ad hoc quod nulla traditio
vel régula vel Lex vel determinatio puri hominisi
qui in talibus fallere poteft 8c fallit, obligat, ut præcifè
talis eft, fubditos ad credendum earn tanquam
Veritatem Fidei, aut divinam Legem, licet obligare
poffit fub poena politica, ad exteriorem ejus præce-
ptionem 6c ad non impugnandum earn. Exinde patet
via ad inveftigandum particulariter quid operenturde*
terniinationes Summorum Pontificum, quidcondem-
nationes Articulbrum Parifiis vel alibi faétæ: poterit
liquidem fieri ut abfque peccato mortali, immo cum
merito magno, fit aliquis Theologus, vel alius pru-
dens qui diflèntiat corde ab humanis determinationi-
bus aut traditionibus, qui tarnen obligabitur propter
evitationem fcandali vel aliter nonrepugnareexteriùs j
nam poteft aliquarum publicatio veritatum prohiberi,
6c aliquarum falfitatum dogmatizatiopermitti. Volu-
mus tarnen ut notetur vigilanter modus loquendi no-
ftor de traditionibus hominum ut talium præcifè firnt,
g qui fallere in illis 8c falli poflimt 3 quoniam determi-
0 nationes Ecclefiæ Univerfalis in eis quæ Fidei funt ab
hoc numéro fecluduntur, in quibus nec fallere poteft
nec falli. Fieri quoque poteft ut determinationes aut
Leges humanæ participent cum divinis, 6c hac ratione
eas die pro divinis fufeipiendas nefeit nemo.
Sequitur deinceps quod ficut ad Fidem, ita ad Le--
gem divinam præceptivam non poffet aliquis Præla-
torum quidquam adjicere, quod non diet priiis de Fide
vel Lege divina, quamvis non diet hoc autoritär
tivè declaratum, aut humano Præcepto fâneitum.
Corollarium TJndecimum.
Traditiones Ecclefkfticas 6c humanas ficut fatuum
effet omnes pro Lege purè divina fufeiperej ita nihil
in omnibus velle de divinis Legibus agnofeere, nequa-
quam fcandalofa temeritate vacaret. Secundâ parte,
q quia notiflima eft 6c concdîà ab omnibus indifeufla
relièlâj ad primam partem inducamus id Sapientis:
Noli ejfe nimis jufius, Eccle. vu. 17. quia qui nimis
emmgit, elicit fanguinem Prov.xxx. 35. Et utTeren-
tianum Proverbium eft : Nonnunquam fummumjus rßtm-
ma injußitia fit, 8cfic efîè in propofito plane docebi-
mus. Nec audiar ego , fed Chriftus, qui Mandatum
Dei dixit Pharifæosfuijfe tranjgrejfospropter traditiones
feu mandata hominum. Matth, x v . 5. Dixit infilper
Matth, x x 111.4 . eos alligare oner a gravia& importabi-
lia cervicibus fubditorum, 8c claudere eis regnum
coelorum. Verum eft quippe illud Julii Cæfàris apud
Saluftium, ubi inten dens ingenium valet, à qua fen-
tentia vulgatus verfiis non difeordat : Fluribus intett-
tus minor efi adfingula finfits. Et alibi: Qui adutrum-
que fe divertit, neutrum bene proficit. Subditi vero1
fimplices 6c timorati quando tot traditionibus in-
taidere com|>elluntur à fuperioribus fuis, quid minim
fi minus capaces redduntur divinorum Præ-
ceptorum, quia 6c minus in eifdem edocentur ?
D N unquid non acerrimo fiipplicio aut acerbiflima ob-
jurgatione punietur aliquis quandoque pro parvu-
la inobedientia Legis humanæ, 6c abfque omni
reprehenfione peccare quotidiè contra Legem Dei
cnormiter permitteretur ? Non habemus necefle
exemplis immorari, crebriora cefnimus quam vel-
lemus. Ex his elicio pro Do&oribus Theologicis
do&rinam fàlubrem j ne fint faciles aflèrere a-
éliones aliquas aut omifliones die peccata mor-
talia, præfertim fub verba univerfali, 6c dum prædican^
4f
dicandum erit ad populum : à literato quodam 6c ex-
perto viro accepi perniciofam die in omni arte vel do-
ètrina aflertionem audacem 6c extremam maximè ubi
obfervatio communis obnititur, obviatque : itaque
debet quilibet niinquam oblivifei quam incerta eft
fcientia noftra, ita ut idem fæpe homo brevi memento
temporis, nunc in hanc nunc in oppofitam feiMtur
fententiam. Fit prætereà quandoque lit pel- tales af-.
feitiones publicas nimis duras , generales ■ ôc ftriètas, J
præfertim in non certifîimis nequaquam ertiüntür homines
à luto peccatorum, fed in illûd profiindius,
quia defperatiùs immerguntur. Variæ prætereà fub-
oriuntur 6c quafi infinitæ circunftantiæ, pro quarum
diverfitate diverfificari debet judicium, ita u t vix poffit
aliqua in moribus générais régula tradi, quæ in
particularibus cafibus exceptionem non ad mittat. De-
nique genemntur ex hinc fcrupuli inquietativi con-
fcientiaium fimplicium ut in ois fit fblidum nihil.
Nam 6c fi Beatus vir qui fèmper efi pavidns, Proverb,
xxviii. 14. 8c qui veretur omnia opeà’a fua j Job.ix.
28. obfervandum eft tamen fummoperè illud Te-
rentianum , ne quid nimis. Et ut idem loquitur , ne
in feirpo nodum qmrant , ne quoque .eis improperetur
illud ejufdem : Quid f i coelurn ruât ? Demum quid pro-
deft , immo quid non obeft coarètare plus jnfto Manda-
tum Dei, quod eft latum nimis? Quid infùper expe-
dit amarius graviufque illud reddert jugum Chrifti,
quod fuave efi, & onus ejus leve ? Matth.11.20. Nam^
& fi contemptus ex hac laxatione 6c duloedine apud
quofdam improbos major oriatur , habentes velamen
maliria libertatem j 1Petr.11.16. aft apud alios benè
inftitutos gratiarum reteabunt aètiones : præftabitur
etiam fedulius obfequium Domino 6c Patri tantæ man-
fuetudinis, cujiis mandata g^-avia non fûnt, 6c qui
vult nos non tentari&non gi'avari fiipm id quod pof-
firnîüs. 1 Cor. x. 13.
Corollarium Duodecimum.
Sicut poaiæ refeingendîb lûnt, i(a Leges humanæ
graviter poenales, non funt abfque mânifefta militate
multiplicandæ. In prima parte cbncors eft omnium
Juriftarum traditio, quos tamen aliquando miratus
fum, dum eos audivi rationem reddentes cur nomen
hoc Excommunicationis fi folum ponitur, majorem
alligatura fâlutàris quorum diferetus ufus nonimpe-
d it , fed expedit gradientes viam Mandatorum Dci :
attamen qui poteft c apere capiat, Matth, xix. i z. quia
non omnes capiunt verbum tflud. Ibid. v. 11. IdcircÔ
aliud de communitate hominum , aliud de paucitate
eft jüdicium.
Corollarium Decimumiertium.
Orrmis Le x humana vel pofitiva potéft abrognri fri
co quod non neceflàrio participât cum naturali 6c divina
; hæc autêm abrogatio f i t , vel per confuetudi-
nem oppofitam, juxta quod dioint Juriftæ 6c verum
eft , quod con'fiietudo efi optima Legum interpret 5 nCc
unquam dicenda-cft Corruptela , nifi ubi Lcgem divinam
aut naturalem lædere convincitur : nam ficut
confuetudo dicit alteram naturam, fic L e x confuetu-
dinis quafi Lex naturalis habenda eft. Fit etiam abrogatio
per exprefiàm aut interprétât ivaip rcvocationc m
fk£làm ab illo qui condendi habuit poteftatem. Fit
denique abrogatio caufa manifeftæ damnofitatis , fi
L e x ilia fervaretur. Patent hæc omnia ex delcriptio-
ne 6c conditionibus Legis bonæ -} quoniam honefta eflê debet, jufta , poffibilis , juxta naturam 6c con-
fuetudinem patriæ, loco temporiqueconveniens, ne-
ceflària , utilis 6c mnnifefta , ut habetur ex dièb's Ifi-
dori. E x his liquido confiât quam temerarium eft 6c
iniquum velle omnia Décréta five Ecclefinftica five
Civilia ad omne tempus , ad omnem gentem 6c pa-
triam extendere, quoniam Lex quæ pro uno temno-
re -6c loco aut perfonis efict utilis , efîèt in aliis tempore
, loco 8c .perfonis impoffibilis , aut damnofa-,
immo-velle fic omnia Statuta Habilite , hominum eft
delirantium, 8c quafi contendentium ut oppofitæLe-
gesftmul obferventur. Hic fundaut fe qui dicuntnon
im expedire unum Impcratorem dominari omnibus
civiïiter, ficut unum Papam fpiritùal iter 5 quoniam
Le x Fidei una eft apud oinnes, non ita Leges Fori.
Prætereà poiitum eft in Decretis dift. iv. quod Leges
infittuuntur cum promulgàntur , firmantur cum moribus
utentium approbantur. Igitur per argumentum à contrario
fenni : fi moribus utentium nequaquam appro-
bantur, illæ nullum habent firmamentum, 6c ita po-
pulus habet multùm in fiia poteftate dare roburLegifignificat
Excommunicationem. Èxcommunicatio,C büs aut tolleié , præfertim ab initio.
mquiunt, non poena eft fed medicina. A t veto fi
Excommunicatio non eft poena , quid àliud poenam
appellabimtis ? Nefcio vere. Non fôlùm poena eft,
fed damnofiftima poena, N ec obftât huic dièlo,
quod medieinalis eflè debet, hóe nempe proprium eft
pmnis poenæ non exterminativæ; Secünda pars fe-
quens .iCx prima , junôtis prioribiis j oóndemnat eôs
qui tanta levitate ne dicam temeritate ^ fulminant Ex-
communicationes 6c IiTegularitates , cûm innumera-
bili multiplicatione Statutorum, quæ vix aliquis non
dicam adimplere , non dicam retinere, intelligere 6c concordare -, fed vel legere tsota vita ftifficcret. Uti-
nam attendei'emus omnes 6c imitaremur benignitatem
Salvatoris noftri 'De i Poterat (tüéC eft dubium) exigera
à nobis juge fervitium in Præceptis longé pluri-
bus gravibribufque j fed condefeendens fràgilitari no-
ûræ ceatum 6c pauctim mimerum dereliqtîit Præce-
Sunt autefii hic quæftiones difficiles, qualis fcilicët
debet eflè confuetudo ad abrqgandum Legem aliquam
6c quanti temporis 3 6c fi poffit confuetudo introduci
contra Legem îllam quam cum renovatione juramen-
ti quilibet intransaliquamPolitiamprofitetur, 6cquid
fit interpretative renovate (alias rcvocare:) dïcimus
autêm quod ubi non eft taxatùm tempus à Legibus
àliis , debet fieri abrogatio prout fapiens judicabit,
rïîmc tardius nunc çitius juxta neceffitatis aut utilita-
tis qualitatem. Nobis infuper dicendum videtur
quod multæ fuht Inftitutiones , ad quarum obferva-
tiories videntül* omnes fe quotidianis juramentis aftrin-
gere, quas tamen obfervarc non tenentur, non quod
perjurium fit licitum , fed quia juramenta talia lime
lèmper intelligcnda civiïiter. Horum exempla fernere
poflùmus in pfæclara Univcrfitate Parifienfî 6c int
Ecclefiarum aliis Collegiis. Confiât quodnoviterinptqrum,
quæ fi compleverimus , quamquam inutilestfântibus diélani Üniverfitatem vel Collegia., ^egunfefvi
fumus, pr«fei‘vamt a. moite: ecq&idquid fuper-
erogayerimus convertit ad' ddfetioHem pr^cedentium
delwSlomm aut cihnulata gloria reiwiinefat. Teftatur
Sapiens per timorem Dci hominem tecedere a malo.
JtyayrVmi 15. Ita fane melius qi^M per auftditatem
humanarum Legum. Nolumus tamen rice debemus
inculpate devotionenii’Religibforum, qui perfeiftionis
vkm aggreffi tantb Pi^secepta divitla diligentius im-
plent, quanto corrfiliis 6c- aliis obfervationibu^ faluti-
feris femet aftiinxerunu Sunt fatemtn: vincula talium,
tur explicité Çoriftitutiones aliquæ inter cetei-as quæ
nhllatenus obfërvimtur 3 quibus leclis petitur ab eis.
ViiltiS ifta jiirare ? Qui refpondent. Ita juro , nec
aliquid exCipiunt : quod fi quis dixerit omnes præ-
fentes tarn Cos qui exiguht, quam illos qui præftant
juramentum criminaliter deficere, videat quomofto,
tot 6c talés ftimmæ literaturæ 6c probitatis vir,os
poffit abfque temeritate damnare. Proptereà in omni
jnramento üt conditiones multæ fùbintelligantur ne-
ceffe eft.
Primo