Joannis Gerfonii 1 16
n y privative vel pofitive , cjuia tc’ilidtt înhteret piincipiis
oppofitis. Aflèntatio, eft vitium oppo.fitumin plus, quo
quis inclinatur indifferenter conceaereomniaquæa&is
propofùerit. Perfuafibilitas, dieitiirprudentiavdadjn-
trixejus ad confiiium, 8c eft inclinatio qaâquis obtempérât
& obedit confilio quantum & qualiter oportet.
Itnperfuafibilitas vel capitofitas & pertinada, eft im-
errores habet oppofitos. Intcllcöns qui eft cognitio
prindpiorum prout fervit prudentias, videtur efle idem
quod fyndere iis, fi capiatur pro habitu ejus , qai eft co-
gnitivus prindpiorum motalium feu practieorum, cum
inclinatione natural! ad operationem itlorum. Brutali-
tas feu beftialitas, poteft dici vitium oppofitum, vel pri-
B H ____ ■ ■ ___ vative, ex impedim.ento corporis&carentiajudiciiramanfioinpropriis
opinionibus, & eft'vitium oppofitum,^ tionis, ut infätuis& maniacis& fimiliter ladis; vel poqno
quis inclinatur nimis inniti propriae prudentia: 8t
fcntentias. Levitäs, eft vitium oppofitum, quo quis nimis
cito, credit aut recedit ä fententia de judicio. Memora-
bilitas, dicitur prudentia prout aininiculatur ad judicium
per recordationem prteteritorum. Oblivio, eft vi-
titim oppofitum,quo quisnonapponit cordi eargulta
qjtffi vidit ex quibus poflet fe juvare. Ufus. vd prudentia
ufbalis, dicitur prudentia juvans ad judicium ex prin-
cipiis pra&icis acceptis per multas memorias. Cajcitas
v d inertia, quaft fine arte, eft vitium oppofitum, v d
contrarie fi habet principiapraöicamala ad oppofitum,
v d privative. Intelle&ivifas vel confideratio, dicitur
prüden tia,prout adminiculatur ad judi dum ex adveiten-
tia fedula pitefentium. Stupiditas velacrifia, eft vitium
oppofitum,quo tjtiis de prscientibos nil v el parumadyer-
tit. Providentia, eft prudentia adminiculans ad judicium
exconjecturationc futurorum. Improvidentia, vitium
oppofitum, quo quis non prtevidet quae praevideri pof-
fent & deberent. Superftitiofa obiervatiofuturorum, ad nos, prout re£ta ratio determinabit: velTempe-
eft vitium oppofitum in plus, quo quis inclinatur prat- ^ rantia, eft virtus moralis fedativa paflionum, hoc eft
videre aut prsnofticare de futuris , qualiter fieri non ------M | | j ( | |
poteft, aut non debet, ut eft Aftrologia de interrogatio-
nibus, ut Augurium,Geomantia, & fimilesfuperfti-
t'ibncs prophanac & prohibits. Cautio v d cautela vel
circumi'pcäio , eft prudentia prout adminiculatur ad
executionem ex confideratione eorum per quae poflet
praecepti executiö pKepediri. Incautio (unde dicitur
quis incautus vel indrcumfoedusl eft vitium oppofitum
vel privative v d contrarie, fi quis pofitive inclinetur
exponere fe gratis periculis. Gautelofitas in malo vd
calliditas, poteft nominari vitium oppofitum in nimis,
quo quis fuperflue & damnose inclinatur pericula ob-
fervare, & inde impeditur executiö. Sapientia prout
juvaret prudentiam vel fpe&aret ad eam, diceretur prudentia
fapientialis, 8t poflet deferibi quod eft habitus
cognitivus aeternas Legis, cum affedu liiavi ad eam laufitivè,
fi quis ex malitia 6t confuctudinc vitioft mentia-
tur circa principiamoralia, quamvis inclinatio natura-
lis abolerinonpoffit. Fides prout adminiçuktur pru-
dentiæ, eft habitus aflênfivus fttmiter eorum quæ Deus
revelavit ad ea fidditer 8c laudabilker exequendum,
8c convenir in hoc cum fapientia 8c cum gnome. In-
fidditas opponitur d , v d privative , quia caret fide
débita j vel pofitivè, quia habet en*ores fichærefèsad
oppofitum veræ Fidd impedienteslaudabilemagendo-
rum executionem.
DE T EM P E R A N T I A.
Et partibus ejm.
T E m p e r a n t i a , eft habitus laudabilis inelinarls
animam ut afFediones & operationes inde fequen-
tes moderatæ ftnt 8c ordinatæ fècundùm medium quoaftedionum
nimis moventium. Sedatio paffionum,
eft diminutio vel reftridio earum in fenfualitate , 8c
fortificatio inclinationum oppofttarum in voluntate,
8c ita virtus eft in qtraque. Augmentatio paffionum
per oppofitum. Affbdfcio moderata & ordinata, eft af-
fedtio quse fit cum circunftantiis omnibus requifitis,
qu£E funtfeptem, fcilicet quantum, qualiter, quan-
do, ubi, pro q u o , circa quid & ad quid oportet.
Affedbio inordinata & immoderata per oppofitum. In-
temperantia, eft vitium oppofitum in plus Temperan-
u x , quo quis inordinatè & immoderate nimis afficitur.
Infenfibilitas nomine generali, eft vitium oppofitum in
minus. Parcimonia, eft Temperantia circa objedfca
guftum allicientia, praefertim circa cibum modo hu-
mano: vitium oppofitum in minus non habet nomen
oppofitum , nifi diceretur infenfibilitas cibi. Horae
dabiliter exequendam, & convenit ratione primi cum ç præventio eft vitium oppofitum in plus, quo quis cognome.
Infipientia, eft vitium oppofitum vel privative
vel contrarie, fi habitus fint erroned ad oppofitum ve-
yx fipientia:, 6c fi affedfcusfit corruptus , ne L e x Dei
laudabiliter impleatuf $ 6c haec infipientia dici poteft
fapientia terrena , animalis 6c diabolica , de quibus
prius. Abominatio vel faftidium fpiritualis bonitatis
dici poteft lioc vitium infipientiae ratione faporis cor-
rupti. Scientia, prout fervit prudentias vel fpedbat ad
eam, nominatur prudentia legalis, quie eft habitus cognitivus
particularium conclufionum ex principiis de-
dudlarum circa Leges humanas, ut feiat homo conver-
fari in medio natiönis pravae. Vitium oppofitum poteft
dici in fpeeiali ignorantia j prout ignorantia eft crafla
velfupina> 6c conjungitur voluntario, vel dicitur in-
fulfia, ä qua quis dicitur infulfus, vel alio nomine fimi-
l i , 6c eft dum quis caret feientia hac fibi debita, vel quia
habet etrores oppofitos , ä quibus poflet denominari
illegalis vel incivilis : 6c eft illegalitas vitium quo quis
inclinatur non communicari >6c converfari in jLegibus
medit quando non oportet. Gaftronomargia , eft vitium
oppofitum in plus, .quo quis comedit plufquam
oportet. Ingurgitatio, idem. Leccacitas, eft vitium
quo quis comedit quatia non oportet, ut cibos illiberales
vel nimis fumptuofbs autdelicatos. Voracitas, eft
vitium quo quis comedit modo quo non oportet. So-
brietas, eft Temperantia circa potum modo humano.
Vinolehtia feu ebrietas , eft vitium oppofitum in plus,
quo quis potat quando 6c qualiter 6c qualia non oportet
6c plufquam oportet. Infenfibilitas potus, poteft
dici vitium oppofitum in minus. Abftinentia, eft Tem-
Eerantia modificans pjafiones cibi 8c potus fecundum
^eges altiores: prasdifta vitia 6c pr£efertim fradbioje-
junii, funt vitia oppofita,' in quantum funt circa mate-
riam vel Legem altiorem.j Caftitas, eft Temperantia
circafdnfum tadbus, modificans a6tus ejus. Luxuria,
dicitur generali nomiiie vitium oppöfitpm in plus. For-
nicatio, eft concubitus illicitus folütas: perfonas cum fo-
luta. Adulterium, eft concubitus illicitus cum perforia
bonis aliorum. Ferinitas, eft vitium quo quis inclinatur Dfigata Matrimonio. Stuprum, eft illicitus concubitus
r.. . cum perfona virgine.. Inceftus, eft concubitus illicitus,
cum perfona ejufdem parentelæ. Sacriiegiûm, eft illicitus
concubitus cum perfona Deo dedicata. Vitium
contra naturam, eft vitium quo non obfervantur partes
6c modi ad generationem idonei, etiam fi fit in Matri-
trimonio. Mollities, eft pollutio à feipfb. Concubitus
mafeulorum fit cum mafeulis ad invicem. Similiter concubitus
feeminarum eft concubitus in eodem fexu.
Concubitus quarumeunquebeftiarum poteft dici beftialitas
non converfäi'i civiliter plufquam fera. Canina dome-
fticitas, eft vitium oppofitum, conveniens cum adula-
tione 6c aflentatione, qua quis nimis reddit fe familiärem
6c domefticum. A r s, prout fervit prudentias dicitur
prudentia artis, quas eft habitus cognitivus rerum
factibilium per fuam artem, ut fecundum eam laudabiliter
operetur. Inertia quafi fine arte, nominari poteft
vitium oppofitum , vel privative fi caret notitia artis
debita officio fuo 6c inde male operetur aut pofitive fi
11 ^Définittones yocum ad Theol. môral. pertinent. 118
litas fpeciali nomiîie. Püdicitiâ., eft Temperantia mo- quàm reda ratio velit. Humilitas, eft Temperantia fr&
S c a n s venerea figna. Impudicitia , eft vitium op- nans eredionem quandam aniinæ ad honbres. Vi-
pofitum , 6c habet tôt modos quot modis variantur tium oppofitum in minus eft innominatum, nifidica-
Jîgna impudica inofeulis , in verbis, in nutibus 6c fi- tur ftultahumiliatio, aut nequam veldejeébîo vel vili-
milibusi' Virginitas , eft perpétua animi 6c-“Corporis tas. Humilitas modo exccllentiori, eft ex vera DH
ihtegritas vel eft Temperantia circa tadum pro omni
tempore, abfque experientia voluntaiia 6c completa ve-
nereze deledationis. Viduitas, eft carentia voluntaria
cujuflibet deledationis complete , 6c hoc pro aliqUa1
temporis portione. Vitia de quibus fupra, opponuntur
jftis virtutibus , quia nec iftse virtutes addunt nifi fli-
pererogationem. Manflietudo , eft Temperantia mo-
derativa ixx-, 6c alio nomine poteft dici tradabilitas.
Ira , eft motus appetitus animalis inordinatus, faciens
ebuliire fanguinem circa cor ex apprehenfione injuria;
vel damnificationis illatse ,vere vel reputative. Iracun- 4ia, eft vitium oppofitum manfuetudini in plus. Infenfibilitas
iras in minus. Ira acuta dicitur facilitas ii*a-
feendi. Ira difficilis, eft tenacitas iras diuturna. Ira-
cundia amara, eft qua; non quiefeit abfque gravi poena
6c adepta vindida : 6c poteft dici zelus amarus aut
rigor inflexibilis. Oppofitum remiffio. Prima; iyx
qua: poteft dici excandefcentia , opponitur extindio
qua quis nullo modo irafeitur quando oporteret. Se-
cunda: ixx q u x dici poteft durities indomabilis , opponitur
fluxamollities, qua quis ftatim inordinate defi-
ftit ab ira. Continentia, eft Temperantia moderati-,
va concupifcentise interioris. Incontinentia vitium oppofitum
, vel beftialitas fi excedit modum humanum.
dementia, eft Temperantia moderativa compaffionis
in vindida expetenda. Remiffio vel nimis mitefeere,
eft vitium oppofitum in minus, quo quis non cupit vin-
didam quando oportet ex muliebri compaffione. Cru-
delitas, eft vitium oppofitum in plus, quo quis deleda-
tur in vindida, neccompatitur, ficut inveniunturcru-
deles aliqui fine ira. Eutrapelia, eft Temperantia
moderativa appetitus lufibilis feu gaudii ludicri. Va-
niloquium, eft vitium quo quis omnia convertit in lu-
dum. Contumelia , eft vitium quo quis pungitin lu-
do. Scurrilitas 6c turpiloquium quo quis dicit illibe-
ralia 6c obfeoena verba. Agrefteitas , eft vitium oppofitum
in minus , quo quis fpernit ludere quando 6c
libi 6c qualiter oportet. Timoratio (unde dicitur quis
timoratus) eft Temperantia moderativa cujufcunque
aufus aut motus vehementis 6c elati 6c temerarii circa
quodcunqueimpingentis, Timiditas feutrepidatio op-,
ponitur ei in minus , quo quis timet nontimenda, ut
equus umbraticus. Vehementia vitium oppofitum in
plus. Pudor fandus, eft Temperantia moderativa
circa erubefeibilia, circa qua: eft in aliquibusimpuden-
tia feu invcrecundia feu frontofitas meretricia qua: de
nihilofciterubefcere. Erubefcentia vitiola, eft oppofitum
vitium in exceflii. Studiofitas, eft Temperantia circa
defiderium feiendi qua defiderat homo feire ea qua:
oportet 6c quomodo oportet. Curiofitas feiendi, eft
vitium oppofitum per excefliim. Difcolia, eft vitium
per defedum, quo quis non curat addifeere quse 6c quo-
modo oportet. Sufficientia , eft Temperantia circa
appetitum habendi, 6c hoc modo communi. Cupi-
ditas6cavaritia , eft vitium oppofitum,. quos quis ap-
petit acquirere vel retinere contra redam rationem.
Furtum, eft occulta contredatio rei aliens Domino
non confentiente, nec vere, nec interpretative-, interpretative
pra:fumiturconfentire, quando verifimili-.
ter creditur efle aut fuifle confenfui-us, habita cognitio-J
ne fadi. Rapina, eft violenta contredatio rei aliena:,
invito Domino. Paupertas 6c.voluntaria modicitas vel
abdicatip dominii in proprio aut in communi fpedant
ad hanc Temperantiam, modo tamen altiori, 6c fu-
pererogationem ex intentione finis fupremi. Honeftas,
eft Temperantia, circa appetitum bonorum. Vitium
oppofitum innominatum, eft per exceflum > fedquan-
doque dicitur philogia. Aphilogia eft vitium oppofitum
per defedum, quo quis minus curat de honoribus
Tomi I I I . Pars /.
fui cognitione, fiii ipfius vilificatio. Superbia opponitur
humilitati, qua quis libidinose quserit dominari 6c pra&i
edlere contra didkmen reda: rationis. Sei*vilitas, eft vitium
oppofitum in minus, quo quis abjedius fub aliis
fe habet quam didet rätio. Vaha gloria-, eft vitium quo
quis folum aut principaliter quxTit inadibusfuis vapo
laudafi. Gontumeliofitas: vitium in hiinils , quo quis
eft negligcns propria: fiunte quando & ubi oporteret.
Prxcellentia, eft viltiis qua quis fiicetequxtit rem fa-
ma dignam, 'de rc principaliter1,' riöndefäma cürans.
Hypocrifis, eft vitium quo quis quxrit ex fignis exterior
ibus acquirere laudem fmditatis, qualem fandita-
tem in occulto non obfei-vat. Jadantia, eft vitium quo
quis appetit excedere in divulgatione fufficientiarum
fuarum. Singularitas, eft vitium quo quis quadit diftin-
gui ab aliis aliter quam oportet. Pompofitas, eft vitium
quo quis quxrit excellere- in familia 6c ceteris fignis ex-
trinfecis. Oftentatio •, eft vitium qüö quis quxrit ea qute
habet, etiam parva pro magnis oftendel'e 6c magnificare.
Spes, eft modus 1 emperantia: inter prarfiim ptionem
6c defperationem : 6c eft virtus qua quis exfpedat bo-
num fibi affuturum fecundum didamen reda; rationis.
Prtefumptio opponitur ei in plus, qua quis exfpedat futurum
bonum aut evafionem mali plufquam oportet.
Defperatio opponitur in minus qua quis exfpedat futu-
rum malum, aut non adeptionem boni, contra didamen
r e d x rationis. Pax virtus, fpedatquodanimodb
ad Temperantiam, diim per eam refrenatur appetitus
inordinatus triumphandi. Bellatrix animofitas dici poteft
vitium oppofitum in plus, quo quis quxrit bella inordinate
appetitu ad vincendum 6c triumphandum , ut
Cxfar. Pufillanimitas in unaacceptionetrahi poteft ad
vitium oppofitum in minus, qua quis refugit bella qualiter
non oportet. Otium fandum vel modeftia, eft virtus
qua refrenatur appetitus inordinatus cujuflibet inquie-
tudinisvitiofe. lnquictudo opponitur ei in plus, 6ceft
vitium quo quis nefeit in fe nec in eodem loco tjuiefee-
re, quando 6c qualiter oportet. Defidia , eft vitium
oppofitum in minus, quo quis omnem refugit motum
6c exagitationem plufquam oportei-et. Tranquillitas,
> eft virtus qua quis fugit lites 6c jurgia 6c difeeptatio-
Ines 5 fecundum didamen reda: rationis. Contentiofi-
tas feu litigiofitas, eft vitium oppofitum in plus.
Segnities vel ignavia, eft vitium Oppofitum in minus,
quo refugitur inordinate qualifeunque exterior extur-
batio. Compofitio vel decor, generali nomine, eft
virtus moderativa omnium extrinfecorum. Incom-
pofitio vel indecor oppofita vitia. Splendor vel fere^
nitas faciei vel -hilaritas, eft Temperantia prout modi-
ficat geftum faciei. Turbulentia eft vitium oppofitum
in oftenfione i x x , triftitia: 6c fimilium. Pe-
tulantia feu lubricilas vultus, poteft dici vitium in exceflii
oftenfionis luxurise aut nimix Ixtitix. Taci-
turnitas , eft Temperantia modificativa vei-borum.
Obmutefcere vel filentium obftinatum , eft vitium
oppofitum in minus , quo quis non loquitur quando
oportet. Adulatio, quoad laudes prsefeiitium intem-
peratas aliter quam oporteret. Loquacitas opponitur
quoad loquendi multitudinem. Gairulitas quoad lo-
quendi acutiem. Stultiloquium quoad rransgreffio-
nem rationis 6c prüdentix. Vaniloquium quoad fub-
ftradionem finis, ad quern debet verbum ordina-
ri. Mordacitas, quoad repfehenfionem arparam.
Veftitüs ornatus , eft Temperantia moderativa quoad
habitum corporis. Singularitas in veftibus , eft vitium
oppofitum in nimis, qua quis exquifitas mun-
ditias 6c formas quasrit in veftibus : Negligentia in
veftibus, eft vitium oppofitum, quo quis quarrit affe-
datas fordes 6c turpitudines. Compofitio incefliis, eft
H i Tern'1