H 63 bus eundem Auguftum tantæ familiaritatis civibus ex-
titillé, ut nullum fc ad. cenam invitanti refutaret.
Tantæ intuper humilitatiseum dicit Orofius, utEdi-
éto publico vetaverit fe Dominum appellari. Confiât
autem in millo unquàm , quàm in Rege noftro
profundiorem fuifle humilitatem , atque familiarita-
tem. Quid cum ceteris eum egifiè putes , qui cum
leprofis 8c abjeébffimis fui Regni cibum capiebat ? Vi-
lus eft indè iæpè dicere illam David vocem ex ima
humilitatis officina erutam , Viliorfiam plufquam faclus
fum y & ero humilis in oculis
riofîor apparebo. 2 .R cg .v i.2
eft Sapientis documentum. Reftorem te pofuerunt ? efio
in illis quafiunus ex ipfis. Eccli. XXXII. I . Et illud ejuf-
dem 1 1 1 . 2,0. Quanta majores , humilia te in omnibus.
Reguli Attilii fidem integerrimam Hiftorici omnes
admirantur, qui ne jusjurandum violaret, ad infeftif-
fimos hoftes remcavit intrepidus. Qualis autem in hoc
æftimandus eft gloriofiflimus Re x nofter , qui non
folùm violare nomen Dei noluit, immo nec ad illud
juràndum per truculentiftlmos , 6c atrociflîmos hoftes
quomodolibet potuit induci. Tantum , inquit,
horreo verbum de negandaFide, ctiamftib conditio-
ne , audire , quod non poflèm illud exprimere fono
vocis. Multùm illi in animo , & in ufu erat dogma
illud Chrifti : S it fermo veßer, eß eßy non non. Matt.
3N
ihilominus ä veritate, autpromiflis, quinea cu-
ftodiret, nequaquäm poterat abduci, feiens quod mi-
fericordia & veritas eußodiunt Regem. Prov. xx. 28.
Duos Decios faventes populis conftat morti fpon-
tanese fe devovifle, ut & eorum exercitus fälvare:ur:
atque Rex nofter pro fuo exercitu carceri 8c non
multo minus morti formidabili, 8c mortis periculo
feipfum obtulit. Dum enim captus eft , in fugam
verti poterat; fed eum fui amor exercitus detinuit,
quem fi ipfe fugeret, perimendum die formidabat.
Scipionis Africani continentiflimam caftitatcm extol -
lit V a l e r i u s ^ Francifcus Petrarcha, in D e V irisillußri-
bm. Hic devi&a Carthaginc Hifpanam Virginem fpe-
ciofiflimam Celtiberorum Principi defponfätam, licet
Captiva d ie t , inta&am reftituit. H x c vero caftitatis
virtus noftro in Rege fupereminenter effulfit , ufque
adeö , ut fi non eilet habenda proles , quas ex more
fucccflUra diet in Regnum, abfque uxore, 8c cum
m m fubditorum fuorum , 8c maxime infidelium irrogatas
fibi contumelias infraâo imperturbatoque tôleravit anim
o , 8c cum Apoftolis ibat gaudens, quoniam dignus
erat pro nomine J e f t contumeliam pati A d . v. 4 1 . Porro
laudari magis quàm imitari folent Imperatores i l l i ,
quos Valerius Lib. 4. affirmât de imperio rursùs ad
aratum confugiflè , ut Diocletianus , 6c alii quidam.
Nofter Re x non ad aratrum quod ingratæ telluri
operam d a t , abiit j fed longe felicius- aratrum fufpi-
rabat} 8c quale inquies? Aratrum utique Religionis,
& cum ancillis glo- A quo mentis fuæ fpiritualem agrum liberiùs regularis
Secutusquoqueinhoc difeiplinæ fulcis exerceret. Nam ut verba ponam Se-
necæ, de Augufto Cæfàre diéfca : dùm de dimittendo
Regno cogitavit, diem lætiffimum reputans , quo
magnitudinem fuam exueret j fatisfecillèt autem vo-
tis , fed vinculum conjugale , 8c uxoris diflùafio ne-
quaquàm permiferunt. Hune ergo inter divitiarum a-
cervos manentem , pauperiorem , perfedioremque
dixerim, quàm multos noftri temporis , qui fummam
perfedionem in fumma paupertate reponentes , de
perfedione ftatuum magis difputare , quàm perfedi
eflè malunt 5 qui verbis amant, colunt, extollunt-
que paupertatem ardiffimam j fed fadis fuper aliorum '
morem divitiis inhiant, honores ambiunt, mollibus
veftiuntur, indomibus Regum funt, palatia ftruunt,
lautiflîmè epulantur.
Hos tu deindè pauperes appellas, & funt fateor,
non fblùm pauperes, immo imperfediffimi pauperes -,
fed non illi quos attollit veritas, dicens : Beati pauperes
fpiritu. Matt. v. 3. In hac paupertate fpiritûs,
feilicet humilitate, perfedionis culmen reponitur : in
hac gloriofiflimus Rex nofter afîiduè verfatus eft. De-
nique à JuftitiaTrajanus, Manlius, Torquatus, Brutus
, innumerique alii commendantur , .quorum très
nominati nec propriis quidem filiîs pepercerunt, quo-
minùs Juftitiam exercèrent. Hac in virtute Re x nofter
inflexibiliter ftetit, feiens quod Propter injußi-
tiam Regnum de gente in gentem transfertur. Eccli.
x. 8. Poftremo Carolum magnum omnis Chriftiana
pofteritas celebrabit, quia infidèles populos afîiduis
armis infèdatuscft, & Chriftianitatem omnem, præ-
cipuè Franciæ Regnum, miris, & infignis vidoriis
decoravit. Hujus ad exempla Re x nofter gloriofiffi-
mus, & ad excmplum Patris fui Ludovici, qui de
Albigefio, & Comitatu Tolofano hæreticos expulit,
virginitate ( ut creditur ) permanfifîèt. Tobiæ exem- C bis contra Infidèles transfretavit, ut eorum tyrannipla
fedatus, tribus primis conjugii nodibus orationi
vacavit, nec ullum unquàm fufpedum cum muliere
aliéna colloquium, nullumque confortium habuiflèvi-
fus eft , nec verbum aliquod petulantiæ , aut lubri-
citatis emififlè. Eos infuper qui talia agerent, aut di-
cerent, nunquàm perpeti potuit, quin è Curia fua
confcftim abfcedere cogerentur. Fuit ilia ætate verifîi-
mum illud : Qui diligit cordis munditiamrfroptergratiam
labiorum habebit amicum Regem. Prov. xxii. 1 1 . Hæe caftitatis
virtus Regem noftrum fuper D avid, fuper Salomonen!,
fuper omnes penè Reges & Principes, fuper
etiam famofos gentium deos collocat, & extollit. Ipfi
namque aliorum vidores,à libidine dejedi, proftratique
funt. IdemScipio Africanus in oratione fedulus à Valerio
fuifle perhibetur. Hic furgente fern per aurora,
dem contereret, ubi famem , fitim , fi’igora , car-
ceres , morbos, & cetera qua: in bellis plurima
reperiuntur, conftantiffimo fpiritu perpeflus eft :
caufam D e i, Chriftianorumque omnium fuam fecit,
& non inerti otio deditus eft, non fluxalibidine mar-
cidus, non intentus ludicris, non, ad extremum,
Vino fomnoque Jepultm, ut Maro ait.
Multa alia funt Regis noftri praconia, qua brevitati
ftudens pratereoj non filendum tamen arbitror, quod
ipfos veri Regis & aquiflime regnantis mores habens,
iniquas a fe tyrannorum conditiones penitiis abjecit. In-
federat quippe fuo in animo illud quinti Politica: Oportet
Afonarcham non videri tyrannum, fed ceconomicum & reg-
natorem. Vis autem feire quid in omni politia inter R egem
Sctyrannum interfit, vide ibidem Philofophum,
Capitolium feandere , & Jovem orare conftieverat,
& obindè eum Jovis eflè filium exorta eft credulitas
nofter autem Rex non in auroræ tantiîm ortu, fed cum D metro.
qui duodecim & amplius conditiones tyrannorum po-
fuit, redegitque ad tres, qua in hoc comple£!untur
Propheta media noctc furgebat ad confitendum nomini
tuo , Domine, non ad Jovem adorandum •, nihil cre-
briusagebat, nilquelibentius, inferiptum in fe habens
illud: Adultumvaletdeprecatiojujliaffidua5Jacob.v. 16.
Et nunquid valuit, cum navem in qua transfretabat
fcopulis illilam , & ferme jam obrutam, orationis ef-
ficacia , ne periclitaretur , effecit ? Ceterum Phi-
lippus Macedonum R ex (ut Seneca in fecundo De Ira
ait) injuriarum, five contumeliarum patientia, ad tute
la r Regni ingens inftrumentum fuit: nofter Rex &
Pauca feiant , de fe diflidant, Jînt & egeni.
Sic rege fubjeSlos , dire tyranne , tuos.
Dimitto declarationem alibi, &c. Hos tyrannorum
mores Re x nofter nequaquàm exercuit, certum habens
quoniam Régna cum fcelere funt omnibus cxiliis
graviora, ut Seneca in Tragediis ait. An aliquando dc
fubditorum egeftate lætatus eft? qui eleemofynis fre-
quentiffimis eorum relevabat inopiam , nec pro ope-
ribus pietatis , aut captivis redimendis , ab eis quic-
quam petctc confùeverat, aut diffidia in eis, & difcorcordias
ôriri cupiebat, qui in decidendis eorum Cau-
fis & eis concordandis bis faltem in hebdomada fuam
exhibebat præfentiam ? Prætereà, an ignorantes cupiebat
eflè cives fuos ? Nullus virorum do6torum reveren-
tior extititj nullus qui eorum magis focietate gaude-
ret, & c.onfilio uteretur. Nam&fontem ilium feien-
tiæ præclariflîmum, Parifîenfèm Uhiverfitatem fovit
lèmper, & magnisPrivilegiis ufque nunc manentibus
dotavit. Hæc eft per quam bene Francorum R e ges
régnant, per quam ftabiliuntur in veritate , &
per quam de Chriftianis Chriftianiffimi funt efFeéti,
quam fi quis tarn improbus aut pcrditus\eflèt, qui
earn defolatam eflè, autoptaret, aut quæreret, ego
eum non tyrannum modo, fed damnabiliffimum , &
fceleratiflimum tyrannum judicarem. Poftremo Rex
nofter, more veri Regis, amari magis, quàm metui cupiebat
* & cogitabat nonnunquàm intrà fè ( ut opi-
nor) illüd Tercntii : Errat longe a me a fententia , qui
Imperium credit ejfe gravius , & fiabilius quod v i fity
quàm illud quod amicitia jungitur. Quis igitur non
videa't Regem noftrum verè regnafTe ? Quis non ci-
dem dicat illud: Grandisauüoritatises^&benèregis Regnum
i fr ael: 3. Reg. xxi. 7. Illam infuper vocem tibi
reétè aferibimus , quæ pro themate præaflumpta
tft. Dominus regnavit, & æquifîîmè regnantis deco-
rem indutus eß. Hæc de fècunda parte.
Dici non poteft, Reverendi Patres, quantus in Rege
noftro decor , quanta in eodem mentis pulchritudo
efFulfèrit. O fi faciem ejus intueri , 6c oculos in ea
figere licuiflèt, Deus optimè, quàm formofum fpe-
âaculum, quàm ex alto fplendidum, quàm tranquil-
lum, & verenda majeftate plénum -, radiare hinc Ju-
tiam, Temperantiam, Fortitudinem atque Prudentiam j
illîc Fidem, Spem 8c Charitatem confpexiflès : vivi-
dus in hac mentis facie color , in qua nil mortale,
fèd divifium 6c coelefte aliquid rutilabat : nullæ ibi
dolofitatis rugæ, nullæ fuci fallacitatis fyderei, immo fu-
per folem lucidiores rationis oculi -y os imperiofum, non
humi declive , nec mortalium pondéré preflum, fed
ad ccelos ereélum, 6c in Dei laudes femperapertum.
Unde autem Regi noftro decor ifte , nifi quia A-
poftolo obediens , indutus erat fpeciofum præ filiis
hominum Dominum ’ noftrum Jefùm Chriftum.
Imperatores verb ac R e ge s , quantocunque virtu-
tum fplendore poliere vidéantur, abfque hoc in-
dumento deformes funt 5 quia virtus vera eflè non
poteft, nifi debitum in finem , qui Deus eft, or-
dinetur. Omnis autem Regum , Imperatorumque
infidelium turba non ad ilium, fed, fecundùm Augu-
ftinum Lib. y. de Çivit. Dei) ad inanem gloriam, aut
ad deos fàlfos fèduéti reducebant : in’ eis idcirco
non omnia erant virtutes in fpecie fimiles cum virtu-
tibus noftri Regis , ac decore illo carebant, qui eft
débita fu i, operationumque fuarum , in finem ultimum
ordinatio.
Sed nunquid in regnandp juftum dominii titulum ob-
tinebant? Sunt qui negative refponderent : dequoaliqua
feripferam, 6c dicere propofueram 5 fed brevitas obftat.
Opinor tamen eos, quamvis jufti noneffent, habuif-
fe tamen aliquando juft^i fuper illos imperia } fed verum
decorem non indutifimt, quifuæpoteftatis, do-
minationifque collatorem aut culpabiliterignoraverunt, j
aut culpabilius fpreverunt cognitum. In Rcgibus autem
Franciæ faluberrimus femper , 6c integerrimus
Dei eultusfuit. Ob hoc ait infignis Doétor, 6c fum-
mus Pontifex Gregorius, in Regiftro. Epift. f . Non
tmmerito contingit, ut cetera Gentium Régna pr&celleret
Regnum Francia : quippe quod earundem Gentium
Creatorem 6c pure colit, 6c veraciter confitetur. E t
Epiftola fexta fimile feribit. Infuper Remigius nofter
Remenfis Archiepifeopus, dùm Clodoveum, miflo
coelitus Chrifmate baptizaret, prohetico fpiritu plenus
dixit, ipfiim Franciæ Regnum,. Regefque fuos fore
gloriofos 6c ftabiles, quamdiùinhac Fidei confeffione
permanerent, ficut permanferunt. Nam ubi par Fidei
zelus, ubi illius detènfio paratior, ubi hæreticantium
vehementior confutatio ? Nullibi enim quàm in Gallia
veriorem, fincerioremque Fidei confeflionem repe-
ries, nec ab aliis Regibus totidem contrà infidèles pro
Fidei exaltatione bella perpetrata funt, bella, inquam,
facerrima , atque juftiflima , in quibus mori beatum
erat, ôc triumphare gloriofum. Et utinam ingenti-
bus, 6c maximis Rægum noftrorum virtutibus pares
in eloquentia Scriptores accefliflent. Gallia falle,
quamquàm Dei nutu abundè au6ta fomataque fit, apud
omnes tamen, 6c maxime pofteros clarior , 6c quo-
dammodo immortalior cffulfiflèt : viros infuper habe-
remus qiios Græcis, ac Italis, aut præponere liceret,
aut opponere. Haberemus etiam unde mordax, livi-
daque æmulorum Gallicorum infultatio poflet repel-
Deindè nequaquàm vendicanda femper nobis forent
ab externis infignia virtutum exempla -, noftra quippe
in promptu eflènt, quibus abundaremus : neque enim
tot præfulgida virorum illuftriffimorum nomina ex-
tinxiflèt oblivio , nec memorandorum tot geftorum
memoriam vetuftas confumpfiflèt litter is non adjutamj
cum ita in Gallicis fuit faétorum quàm verborum cura
major. Cùm igitur. apud omnes Franciæ Reges inte-
meratus femper Fidei amor fteterit j inter eos tamen
ut Lucifer emicuit gloriofiflimus Re x nofter Ludo-
vicus : hunc ego non tantummodo Regem , fed Sa-
cerdotem rationabiliter poflè videor appellari -, non
equidem poteftates Ecclefiæ, five Ordinem Sacerdota-
lem attribuo , quamvis in affeâu Sacerdos fuerit,
quamvis ex more Sacerdotum undtionem, «immo cce-
licam undtionem fufeeperit : fed circa idipfum dicam
quod fentio. Itaque fi regere aliquem populum, eft:
(ficut eft) eum in finem fuum debitum dirigere ; non
videtur quin fpiritualiter fubditum fibi populum
rexerit, qui ad finem eum fpiritualem jugi ac fedula
intentione dirigebat : ficque fpiritualis Princeps atque
redtor, melius quàm nonnulli Prælatorum Ecclefiæ,
Rex nofter dici potuit*, quod ut res lucidior fiat,
pono ante oculos veftros Regem hunc Beatiflimum,
qui hærefibus fi quando pullulare incoeperunt, obicem
illico fe ponebat, cui chariffima erat Ecclefiæ pax,
pro qua nec ipfam quidem mortem perpeti recufàflètj
qui peccantes in Deum populos plediebat feveriffima
Legum cenfura, 6c D ei, quàm propriarum injuriarum
vindex erat acerbior. Hujus ftudium erat eos qui Fidem
feiebant, 6c docebant, amare, honorare, ac
præmiarej 6c ficut Legendæ fuæ feries habet, illis ad
extirpandas , evellendafque hærefes libenter potefta-
tem tribuebat. Negotium quoque Fidei, quando fibi
deferebatur,f$ciebat, omnibus poftpofitis., celeriusex-
pediri. Pono vobis parte ex altera unum ex Prælatis
talcs quales aliquandofuiflèaliquos negari non poteft,
an aliqui tales nunc fint, non me , fed experientiam
interroges. Pono, inquio, unum, qui de fpirituali-
bus ad quæ ordinatus eft nihil, de teraporalibus autem
totum cogitât, qui vacat in colligendistempora-
liumfarciunculis, cumulandifquc auri ponderibus, qui
nequequalem Fidem, neque quales mores fubditiha-
beant -, fed quantum ab eis extorqueri pöffit, 6c quo-
modo rixantur diligenter interrogat ; 6c, quod maxime
proprilim eft tyrannorum qui Clericos odio ha-
bent, non qualefeunquc 5 illos enim fùmmdperè ve-
nerantur, qui per litium fufeitationes coacervare fibi
divitias pofliint, 6c tyrannidem injuftitiamque fuam
nefcio quibus ratiunculis palliare^ ac defenderej fed
illos Clericos loquor, qui fâcris Littcris eruditi funt,
quos Ecclefiaftica politia quafi mancos 6c inutiles, fi
non verbis, tamen faétis ccnfet eflè removendos ,
nec remuneratione quavis dignos : nimirùm, quia qui
Fidem, Religionemquecontemnit, ut ejus Doélores,
ejufque defenfbres defpiciat neceflè eft. Exurgant hærefes
, pullulent errores, oriantur fehifmata, infamen-
Z z z z 3 tur