Temperantia moderativa incefliis. Incompofitio,vitium nere. Perfevefantia, eft Fortitudo figens in affiduitatc
oppofitum in minus, quo nimis celeriter & præcipitan- operis, ncfinaliteropusdeferatur.
ter quis incedit. Compofitio fiiperflua, vitium oppofitum
in magis, quo nimis tarde 8c pomposè aut fraóte, n p T I I ^ T I T î A
autmuliebrimollitie quis incedit. U ^ J V 3 1 L X L 1 \
D E F O R T I T U D I N E a
Qf ejtis partibus.
P O r t i t u d o , eft virtus moralis , qua inclinatur
habens earn, tendere in bonum arduum8cmagnifi-
cum fub ratione qua tale eft, aut noncedere malo lub
difficultatis 8c atduitatis ratione propofito. Magnani-
mitas,eft Fortitudo qua inclinatur habens earn,tendere in
bonum aliquod Tub ratione arduitatis 8c excellentis ap-
prehenfum, 8c hoc fecundum didtamen revise rationis.
Pr«fumptio, eft vitium oppofitum in plus, quo inclinatur
ipfiim habens tendere in bonum arduum ultra quam
oportet. Pufillanimitas, eft vitium oppofitum in minus,
quo quis difiidit dearduitate adfcus plufquam oportet
, 8c ipfum refugit. Ambitio, eft pr«fumptio im-
pellens in arduum, pr«fertim lub dignitatis ratione ap-
prehenfum , neglecto aut non habito merito ratione B
cujus talis dignitas imponitur. Fiducia, eft Fortitudo
figens animam refpe&u boni ardui, quod fibi propor-
tionatum eft, & hoc fecundum di£tamenre<5t« rationis.
Diffidentia, eft vitium oppofitum in minus, quo
quis in operc arduo fibi proportionato non figitur aut
figit ut deberet. Fortitudo appropriate, eft virtus inclinans
non cedere malis fub ratione maxims: arduitatis
propofitis , ut eft mors , 8c hoc fecundum di£ta-
men re£bs rationis. Audacia, eft vitium oppofitum per
excefliim | per quam quis exponit fe fummis periculis
contra redtam rationem. Timor, eft vitium oppofitum
in minus , quo quis refugit pcricula ardua plufquam
oportet. Securitas, eft Fortitudo qua quis figitur contra
mala futura quajcunque , fecundum di£tamen re- 61:« rationis. Trepidatio, eft vitium oppofitum , quo
quis timet inhumane 8c enerviter ipia mala futura.
Magnificentia, eft Fortitudo qua privatfe aliquis bonis
pr«fentibus magnis per erogationem, aut aliter fecundum
di&amen re£t« rationis. Parvificentia eft vitium
oppofitum in minus quo quis non erogat magna
ut deceret. Confumptio rel'plendens five melodia, efti
vitium oppofitum in' plus, quo quis erogat magna aliter
quam oportet. Munificentia, eft magnificentia circa
materiam donorum. Convivium vel commeflatio,
eft magnificentia circa materiam ciborum. Hofpita-
litas, eft magnificentia circa materiam hofpitum. E-
leemofyna, eft magnificentia circa materiam donorum
ad egenos. Patientia, eft Fortitudo fedativa commo-
tionis animi, qua; nata eft provenire ex infli6tione
mali pr«fentis per alium. 1 mpatientia, eft vitium quo
quis commovetur aliter quam oportet, 8c vocatur
quandoque furor, quandoque indignatio 8c altercatio
8t excandefcentia. Impaflibilitas eft vitium oppofitum
in minus, quo quis non movetur ad mala per alium
infli£ta, ut fi inde deperire finat bonum commune
quod obfervaretenetur. Conftantia, eft Fortitudo qua
figitur homo ne refiliat a bono virtutis propter caren-
tiam boni provenientis ex malo per alium infli6fco. In-
conftantia, eft vitium oppofitum quo quis cadit leviter.
Longanimitas, eft Fortitudo qua figitur homo non re-
cedere a bono propter temporis diuturnitatem in malis,
8c aliunde & quafi cafualiter inflicfcis: vitium oppofitum,
non expedfcatio. ./Equanimitas, eft Fortitudo
qua figitur quis in adverfis fortiter impellentibus ne
cedateis. Elatioinprofperis : dejeftioin adverfis, vi-
tia oppofita. Stabilitas, eft Fortitudo figens inter malo-
rum varietatem vertibilem, nepropter hoc homo refiliat
a bono. Inftabilitas vel ejectio vel variabilitas, vitium
oppofitum j quo quis in eodem ftatu nefcit perma-
©* partibas ejus.
JU s t i t i a eft virtus moralis'inclinans reddere de-
bitum alteri, velut alter eft, fecundum re8tam rationem.
Latria,eft Juftitia qua inclinatur habens earn, reddere
Deo debitum. Devotio, eft cultus interior Deo exh
ib its , pr«fertim fub ratione principii omnia creantis
8c fupremi dominii proteftativus, quod homo debet fe
totum fibij itaquod omnis virtus , confiderata ut per
earn reddat anima debitum Deo interius , hoc modo
fpedbit ad latriam, ut Fides faciens intelle&um fiibjiÜ
Deo, & Spes 8c Charitas, 8c ita de ceteris. Indevotio,
vitium eft oppofitum quo aliquis a£fcu vel habitu non
reddit Deo debitum in animo fuo, vel reddit oppofitum
illius quod deberet. Latria exterior tot habet fpecies vel
modos, quot modis variatur cultus exterior Deo exhi-
bitus, rationequa eft fiipremus Dominus 8c Creator. Eft
ergo latria exterior devota proteftatio fa&a figno ex-
teriori, quodDeus eft fiipremus Dominus, cui debet
homo totum quidquid eft. Laus, eft offenfio devotionis
per labium, vel eft latria exterior fa<5ta per labium.
Blafphemia, vitium ojppofitum contrarie, quo quis
oftendit indevotionem per a6tum oris. Adoratio, eft latria
exterior fa£ta per corporis geftum, ut eft genufle-
xio,8cc. proftratio, 8cfimiles. Vitium oppofitum privative
eft innominatum, nifi quod dicitur generali nomine
indevotio, vel etiam irreligiofitas. Sandtitas feu religio,
eft latria exterior fa&a per Sacramentorum ritum
aut ornamentumquodcunqueexteriusin fevelin rebus
Deo dicatis. Superftitiö, eft vitium oppofitum adoratio-
ni 8c religioni per excefliim, quo quis aliter 8c quando
non deberet, 8c fic de aliis circunftantiis, oftendere niti-
tur latriam exteriorem. Irreligiofitas, eft vitium vergens
in irreverentiam Sacramentorum. Simonia, eft vitium
quo minus jufto appretiarividenturSacramenta, dum
pretio temporali qu«runtur compenfai'i. Oblatio, eft
devota proteftatio fa6ta quocunque figno exteriori, ut
inredditioneDecimarum8c Primitiarum 8cSacrificio-
rum 8c munerum, in recognitionem quod Deus eft fii-
; premus largitor omnium bonorum qua; habemus. Ido-
latria, eft vitium oppofitum in fpeciali, tarnen generali
nomine idolatria opponitur latri«, inquantiim alteri
quam Deo exhibetur, 8c habet tot fpecies8cmodos,
quot latria. Gratiarum a£tio, eft latria exhibita Deo fub
ratione principii omnia providentis, 8c qui jam providit
de pr«terito vel providet de prüfend. Ingratitudo vel
beneficiorum oblivio, eft vitium oppofitum. Petitio 8c
oratio 8c deprecatio, generali nomine, eft latria impenfa
D eo , ut bona provideat de futuro, vel ratione principii
omnia providentis de futuro. Votum vel devovatio
eft liberalis 8c gratuita obligatio in laudem Creatoris 8c
in recognitionem fu« providential fa£fca. Voti tranfi-
greflio, eft vitium oppofitum. Turpevotum, eft etiam
vitium oppofitum contrarie. Superftitiö fpeciali nomine,
eft vitium quo quis inclinatur recurrere ad aliud quam
ad Deum pro providentia de futuris, vel non in ordinem
8c reverentiam fua; providentiflim« largitatis : hujus
Dfpecies funt omnes fcienti« qua;appellantur Mag ic« ,
ut Divinatio per ftellas, per Necromantiam, per Geo-
mantiam, per Chiromantiam, per Augurium, per Cha-
ra&eres, per Artem notoriam, per Idola, quod appropriate
dicitur Idololatria. Dulia generali nomine, eft
virtus Juftiti«, per quam habens earn, inclinatur reddere
debitum alteri a D eo, in reverentiam tarnen Dei finali-
ter ordinate. Idololatria generali nomine 8c ample, di-
ccreturomne vitium oppofitum in quantum honor aliquis
exhiberetur alicui 8c non in Dei reverentiam finali-
ter.ordinate. Pietas feu Jus paternum, eft dulia Parentibus
exhibita ratione debiti natüraliS, quiaeflèfuumna-
turalecontraxitab eis. Impietas appropriato nomine,
etiam vitium oppofitum privativè fi fit carentia pietatis}
vel contrarie, fi fit vitium qugd irreverentiam operetur:
eft ergo vitium quo quis inclinatur non reddere debitum
Parentibus, vel inferrc contrarium. Hyperdulia
eft dulia exhibita creaturis fuperioribusin culminepertarn
privative quàm contrarié. Attritio, eft fpecies
poenitentiæ qua qiiis dolet interius de peccatis fecun-
dùm modum ex natural ibus poflibilem, vel cum gratia
foliim gratis data. Contritio, eft fpecies poenitentiæ,
qua quis dolet interiùsdc peccatis fecundùmmô-
dum8cLegem gratiæ gratum facientis. Confeflio,eft
poenitentia fecundum Legem fuperiorem , qua quis
feétionis 8c dignitatis exiftentibus, inquantiim inducunt
__...____ ___—-,_______________ inclinatur dicere omnia peccata fua mortalia exterius
ad perfé&ionem fàélis 8cexemplis. Dulia fpeciali no-A fuo Sacerdoti. Satisfaélio, eft Juftitia qua quis inclina
mine, eft exhibitio honoris vel obfequii debiti poteftati-
bus fiiperioribus , quæ jure officii habent præeflè 8c
præcipere. Irreverentia vel in obedientia ad Superiores
Dominos, diceretur in flibditis vitium oppofitum in fpeciali.
Legalitas feu legalis Juftitia, eft Juftitia obeditiva,
feu qua quis inclinatur obedire Legibus bene inftitutis,
refpiciendo maxime ad verba Legis. Illegalitas vel inotur
reddere Deo bonum alias indebitum , in recom-
penfationem alterius debiti, ut ablationem commodi
proprii pro ablatione jufti. Jcjunium uno modo, eft
Juftitia fatisfa&iva in maceratione corporis qualicun-
que, fpecialitcr in guftu 8c in refrenatione fenfuum ä
dele£batione propriorum obje&orum. Eleemofyna
uno modo, eft Juftitia fatisfafHva in diftributione bobedientia
in fpeciali, eft vitium oppofitum privative vel norum temporalium pauperibus.
contrarie. Epikeia vel «quit-as vel Juftitia iriterpretati- ----- -J - T -/1--: -f
v a , eft Juftitia qua quis inclinatur obedire Legibus, refpiciendo
ad intellectum quern habebat vel verifimilitcr
habuiflet Legiflator in particulari hoc cafu, circunftantiis
omnibus hinc indeponderatis. FraudatioLegis feu
prsevai'icatio, poteft dici vitium oppofitum, quo aliquis
inclinatur cuftodire verba Legis contra intentionem
Legiflatoris, hoc eft in perniciem Reipublic« vel per-
fona; injuriam. Severitas vel aufteritas, vel rigor judicii
Oratio uno modo, eft Juftitia fatisfaftiva in affli£tio-
ne animi, 8c humiliatione ejus 8c datione ad Deum.
Reverentia, eft Juftitia inclinansldebitum reddere alteri
majori f e , ratione boni moris in eo reperti. Irreverentia
, eft vitium oppofitum, tarn privative quam contrarie.
Obfervantia vel honorificentia, eft Juftitia fi-
milis reverentia; , 8c hoc refpechi «qualium vel mi-
norum. InobfCrvantia vel inhönoratio, eft vitium
oppofitum tarn privative quam contrarie. Gratitudo,
fpeótat ad höc vitium per excefliim. Stulta mifericordia ß eft Juftitia qua quis recognofcit bonum abaliovolunvel
nimius dulcor, fpeélat ad hoc vitium per remiflum. “ ■ -----r------- - ----- - — *■ n ^
Benevolentia, eft Juftitia qua quis inclinatur reddere debitum
alteri in animo flio, ratione qua eft animal fociale,
tôllætando de bonis ejus, 8c malis condolendo. Invi-
dia, eft vitium oppofitum quo quis in animo flio lætatur
de malis, 8c triftatur de bonis proximorum. Affabili-
tas, eft Juftitia qua quis inclinatur reddere debitum alteri
in verbo, ratione qua eft animal fociale. Dyfcolia undè
dicitur quis Dy fcolus, eft vitium oppofitum in defeétu,
quo quis contriftat in verbo vel non lætificat ut oportet.
Adulatio, vitium eft Öppofitum in deleétando, quo quis
in verbo lætificat, quandö 8c qualiter 8c ubi non opor-
teret. Blanditia unde dicitur blanditor) eft vitium fimi-
liter oppofitum in dçleétando, cum intentiöne proprii
commodi. Beneficentia (undè dicitur beneficus) eft Juftitia
reddens debitum proximo in opere ekteriori, ratione
qua eft animal fociale. Damnofitas vel damnifica-
tio, (undè quis dicitur damnoftis) eft vitium oppofitum
tarie impenfum ut oportet, 8c ut poteft. Gratiarum
a6Ho, eft gratitudo in verbo. Ingratitudo, eft vitium
oppofitum gratitudini quo quis vel oblivifeitur bene-
ficii, vel in animo detrahit, vel murmurat verbo, vel
fä8to vicem non rependit. Juftitia punitiva , eft Juftitia
corre£tiva malorum culpa;, qua; pra;(upponun-
tur fa6ta efle. Injuftitia punitionem refpiciens poflet
in multas vitiorum fpecies diftingui, fecundum quod
contigit exorbitare ä re6la punitione. Corre£tio fira-
terna , eft Juftitia inclinans retrahere alterum ab im-
minenti cafli in culpam , vel ^romovere ad poeniten-
tiam poft caflim 8c hoc fecrete, vel inter paucos, 8c
non autoritative. Reftitutio vel Juftitia reftitutiva,
eft Juftitia inclinans fatisfacere proximo, ratione dam-
nificationis illata; fibi : cujus tot flint fpecies quotvi-
tia pr«fupponit > quorum redu&iva eft ad quamdam
«qualitatem, ut eft vitium homicidii, quod eft ablatio
vita ;: 8c fi fiat per machinationes occultas, diciquoquis
inclinatur proximum damnificare qualiter non^> tur veneficium : vel per vitia auferuntur ea quæ fpeoportet.
Veritas, eft Juftitia qua quis inclinatur reddere
debitum proximo, ratione qua eft animal rationale,
in fervando eidem reèta; rationis integritatem. Men-
dacium, eft vitium oppofitum in verbo quo quis inclinatur
loqui falfum cum proximo fuo cum intentione fal-
lendi. Ja&antia , eft vitium oppofitum veritati, quo
quis inclinatur explicare bonum habitum non fervatis
circunflantiis re&a; rationis, vel plufquam oportet.
Arrogantia, eft vitium, quo quis inclinatur exprimere
bonum defe quod non habet. Ironia, eft vitium oppofitum
veritati per nimiam extenuationem eorum qua;
vera flint. Simulatio, eft vitium oppofitum' veritati
quoad faétum quo quis fingit de fe aliquam perfeèbio-
nem contra diétamen re&a; rationis. Hypocrifis in
fpeciali, eft vitium quo quis inclinatur fingere aut fi-
mulare fanètkatem. Amicitia , eft Juftitia inclinans
reddere alteri debitum, ea confideratione qua homo eft
animal non fibi fufficiens , nifi velit efle folitarium. ^
Odium vel inimicitia, eft vitium oppofitum. Libera-
litas, eft Juftitia inclinans reddere alteri debitum, ratione
bonorum temporalium in fe habitorum. Illibera-
litas, eft vitium oppofitum per defeéhim. Tenacitas,
eft vitium liberalitatis in exceflü nimis retinendi. Tur-
pis qu«ftus vel turpe lucrum , eft illeberalitas in eX-
ceflii acquirendimediisinhoneftis, ut eft meretricium,
aleatio 8c gefticulatio , 8cc. P«nitentia, eft Juftitia
qua quis inclinatur puniremalum, velemendarequod
in fe reperit. Impoenitentia, eft vitium oppofitum
éhint ad per fe fubfiftentiamvit«, utmutilatio, qu«
eft membri ablatio , vulneratio qu« eft nervi vel
membri enervatio , 8c pcrcuffio qua; eft membri in-
validatio feu invaletudo. Vel fit fubtraétio bonorum
temporalium} fic eft furtum fi occultè, vel rapina fi
violenter aut ffaudulenter : vel fit fubtraétio fama;,
8c dicitur denigratio, quantum ad boni minorationem;
8c detraétio, quantum ad irrationabilem ablationem ;
8c criminatio, quantum ad fälfi impofitionem} 8c in-
famatio, quantum ad veram vel falfäm infamia; divul-
gationem. Juftitia diftributiva, eft Juftitia qua confer-
vatur a;qualitas ad alterum fecundum proportionem
arithmeticam. Acceptio perfonarum eft vitium oppofitum
quo non obfervatur a;qualitas proportionis, ratione
conditionis alicujus qua; non facit ad rem, uteft
nobilitas,veldivitia;,vel carnalitas parentel«, velpar-
tialitas, ratione privat« amiciti«. Juftitia commutativa,
eft Juftitia, qüa confervatur «qualitas ad alterum fe-
cundüm proportionem. Fraus opponiturJuftiti« com-
mutativ«, inquantüm facit rem vendere plufquam va-
let} quamvis fub alia ratione opponatureubuli«. Ufii-
ra, eft vitium oppofitum commutativ« Juftiti« , quo
quis inclinatur vendere ufium rei, qu«non habet ufum
diftinétum ä dominio ficut eft in pecunia, cujus dominium
eft ufus ejus. Simonia eft vitium quo quis inclinatur
vendere ufum rei, qu« non ftibeft poteftati hominis,
fed Dei, vel ubi non cadit commutatio.
F I N I S.
H i S E -