1 7 9 venditiims in prompta pecunia ; 6c hoc facial ex fin-
ceni 6c pia inteptione fûcqüirendi proximo , non ve-
xando eum , quin mallet minorèm promptam pecu-
-niapï,: non videtur Çontradus illicitus efle vel ufura-
yips,, faltem in fo ro conlcientiæ. Patet ex Lege cha-
,ritapis, ßc ex Jure dominii : nifi forte diceretur quod
iuperior Lex invalida vit omnes Çontradus tales probus
le decipere •, led T h eo lo g i, quibus ad certam
regulam loqui fas eft, nomen deceptions pro licito
non libenter allumerent: conveniunt tamen in hoc quod
non omnis excefliis lucri vel damni reddit lucrantem
6c lucrari Iperantem rcum peccati, prasfertim morta-
lis 5 alioquin non falva diet omnis caro: attento quod
tequalitas Juftitiie commutative de re ad rem, ficut de
pter Ipeciem mali vel fequelam j ficut non eft in pote-^ pecunia ad pecuniam in cambio, vel depretioadpreftate
cujuilibet transferre pecuniam lliam in alterum per
lortem taxilloryra propter hujilfmodi invalidationem,6c
ita diceretur de miiltis Contradibus : quia ( ficut di-
dum, eft) decifio finalis unde aliquid diciturmeuni vel
tuum, dependet ex Legibus nedum Divinis, fed pofitivis.
Proptereà confilium habendum e lf , nedum à
Theelogis, fed à Canoniftisj qui fi difcordare videan-
tiiii, Le x EvangelicafeuTheologicatamquamArchi-
tectpria, Judex .erit vel epikeies feu gnomica vel inter-
prctativa. Rursùs addantur Propofitiones duodecim
facientes ad elucidationem tàm calus propofiti, quàm
aliorum in materia Contraduum, li priùs hanc regu-
Jam ex prædidtis elicuerimus. Çontradus qui de luo
gènefe 6c ex circunftantiis debet elle gratuitus * ficut eft
mutuum, noninficitur, II recipiaturaliquidveh.it ultra
lortem altero quatuor modorum, videlicet fi fiat pro lal-
vatione lui intereflè , aut pro negligentiæ punitione,
aut gratia benevolentiæ, autprofolapropriævexatio-
nisjiedemptiohe.
tium, non eft pundualis vel indivifibilis, fed multam
habet latitudinem, infra quam poteft magis vel minus
dari de pretio fine Juftitiae kefione, immo 6c fiepe fine
reftitutionis Obligatione n quamvis de reftitutione
varius apud Dodores fit fermo, dicentibus aliquibus,
quod nifi fit defraudatio ultra medium juftipretii, dè-
fraiidans non tenetur ad reftitutionem. Et in hocla-
tis concordant omnes dicentes verum d ie in Foro ex-
teriori propter irritationem Legiflatorisj fed de Foro
confidential nulli dubium quin defraudans tenetur con-
fiteri. Utrum autem obligeturreftituere, non eft ita
darum nec concordatum apud omnes,pr£elèrtim Theö-
logos : non enim videtur neceflarium quod ubi con-
currunt mutua: voluntates vendentis 8c ementis ut res
fuas commutent in alterutrum, quod furtum commit-
taturvel rapina, juxta illud : Scienti & confetaienti non
fit injuria neque dolus, prsecipuè dum leiens ‘et volenS
eft £ui juris in fiia re *, quod dicitur propter pupillos &
g fimiles, 6c dum confenllis non eft Lege irritatus, ficut
in deceptione ultra medium jufti pretii : fi prarterea
conlenfus fit abfolutus non folum conditionalis autlè-
cundum quid, ficut Ariftoteles loquitur de proji-
ciente merces in mare , 8c de confenfu metu mortis
extorto, aut per errorem ff audulëntum indudo $ quo-
niam ignorantia caulat involuntarium, vel in toto vel
in parte.
Propofitio Duodecima.
. Cenliialis Contradus non videtur ex eoreddideluo
genere vitiolus , quia redditur de novo , vel propter
hoc quod conftituitur in rebus vel perlbnis aliis ä per-
lona contrahente , puta quia dicit emptor. Tucon-
ftitues tales reditus in tali polleflione vel fervo: ftante
enim fimili intentione nihil videtur referre an cenlusfit
jam conftitutus , vel de novo licitè conftituitur. U t
fi noviter reditus aliquis perpetuus emitur, refertfifta-
tim conftituatur cenfiis annuus decern florenorum, plus
Propofitio Nona.
: 'Cenfualis Çontradus de fc 8c de luo genere licitus
éft, in multas cafibus. Patet in fundationibus Eccle-
fiarüfn. Patet in concefiione quam quis facit de reliia.
Patet cum aliqua Ecclefia eximitur à Juriididione Epif-
copi. Patet ex ulu quotidiano. Patet denique per con-
fefiïoncm adverfariorum , qui Leges Ilias 8c Jura ad
hóe multipliceer introducunt. Sed omittitur allega-
tio j quia nefcientibus Leges 8c Canones vana eflèt;
icientibus autem,, lliperflua vel arrogans viderefur,
maxime ciirn non fit prælèns intentio aliéna dióta car-
pere contentiofa argumentatione, nec pofitivisJuribus
principaliter mnitij fed Diyinis,
Propojitio Décima.
Cenliialis Gontradus fi fiat ad vitam , non ex eo
tur’ aütem qubd &• intentio fit reda, ficut elfe poteft
coriformiter ad Legem divinam de pretium conveniens,
jtixta Patriie mores & Leges, atterito quodibieftpro-
babilis incertitudó lucri vel damni, .quam JurilLe mul-
tumttótaht.
' Lóncurrunt ëf iam conditiones vénditionis & emptio-
nis,quoniam pecuniaeftpretium quodvendensrecipit.
Jus autem recipiendi annuatim ca'tum reditum in pecunia
redditur de fe 8c ex luo genere vjitiofus: prasfupponi-C quam fi modo ftatutus póft decern annos alteri con-
vel alia re pecunia menliirabili, eftibimerx: lecus
forte diet fi cenlualis reditus annualis fiiturorum anno-
rum flmul ei ftatim Iblveretur , übi fraus elfe poteft.
Góhcürrit h x c eadem ratio pró juftificatione redimum
pefp'düofum, cjtdaiiöh fimul eyeniunf: res autem ini-
nüs Valet dum ekpedatür in lohgiim 5 quam dum pras-
fehs'obtinetur. Dicüht igitur concedentes hanc par-
f ém;, thirnm yideri fi polluntlicite emi reditus in perpe- ^
tüüinr; 8c hóquaquiih :ad tempus vel ad vitam, cum ipi
pdlfif elfe' vehis vertdïtionis & êmptiónis Contradiis,,'
Propójïtio Undecima.
Cenliialis Contradys proptey fpem lucri majbrem vel
probabiliorem^ki'IVno^óohtrahèhtium^quam in altero,
non ideb redditur vitiolus. Ferturnocelïè Legis auto-
rita^j^llcgata etjami peil Canoniftas ,1 qUodres tantum
vale; quantum véndi poteft, öc quod licet in Contraélitrahenti
venderetur. Exemplum aliud , fi Commu-
nitasaliqua, autoritate lüiPrincipis mota,rationalibus
caufis conftituit certam impofitionem fuper rebus ven-
dendis infra terminos luosj quid refert fi ftatim eodem
contextu conftituant centum florenos annualis reditus
liiper hujulmodi impofitionibus, vel fi faciant hoc lap- 1b decennio. Et quoniam in hac materia ;&fimilibus
moralibus didtum Äuguftini , Tene certum & ■ dimitte
incertum, conlcientias lfiültQrum prseldtim fimplicium
& timoratorum lerupulis variis inquietat, moleftat
& in perplexitatem quandam trahit, additur fequens
Propofitiö.
Propojitio Decima tertia.
^ Argumentum fumpturn confilio, vel dubio
unius Dodoris , quod in illty dubio contrahere , fit
peccatum mortale , non eft. ^fficax , fed temerarium
& negändütn.
Oportet enimincertitüdihem eile non tantummodo
fcmpulolam, levem & formidololam > fed valde pro-
babilem priulquam agere , ea ftant^e, peccatum mortale
judicetur :* fic ertim; didum Sapieiiris intelligitur: Qui amat periculum y peribitin illo. Eccli. III. 2,7, Ita-
que non qUodlibet dubium fädi fufficit ad caulandum
peccatum 'mortale , fi quid agatur illo dubio ftante j
ergo nec quodlibet dubium Juris. Allümptüm patet in
calu
calii cujufdam Decretalis. Si millier uxorata incipiat quorum ratio dependet immediate 6c clare ex primis
per novaminformationem dubitare an attineat viro in principiis moralibus. Alia flint fic elongataquod non
gradu prohibito , quo dubio ftante quærat vir debi- apparet ratio agibilitatis plus in uno quàm in altero j
turn* quidagetuxor? Sineget, eft incafu tranfgref- nifi lliperveniat authoritas conftituentis 6cdetermi-
fionis injuftæ, fi non attineat viro luo j fi concédât, eft nantis iftam partem plufquàm alteram : ubi tunc loin
peccato mortali luxuriæ. Ponatur alius caliis qui eft cum habet illud Satyrici : Sic vttlo, fic jubeo , fit pro
creberrimus, quod dubium fit apud Dodores aliquos rationed voluntas. Quemadmodiim refpondent Gram-
ex una parte quod hoc debcat agi, dicentibus aliis in pa- ^ maticiinterrogati : cur iftud vocabulum fic aut fiefi-
ri numéro, quod oppofitum fieri debet, ficut infado nificat? quia fic placuit impofitori. E tp ro fed o ta -
lchifma!tis contendentium dePapatu fæpefuit. Rur- 1 ’’ ‘ r
sus in materia Fidei cum Dodores diflentiunt, licitum
eft ante determinationem Ecclefiæ fæpè tenere unam
partem vel alteram. Rursiis induci poteft materia
lem in operibus Dei fæpè oportet nos dare refponfio-
nem. Nunc ad propofitum, ftatquod duo Contra-
dus videantur fimiles 6c ad fimiles effedus bonos vel
malos inducentes, 6c tamen unus erit Lege prohibi-
tus, 6c alter concellus vel permifllis. Exemplum in
Contradibus : conftat quod in venditionibus perpe-
tuorum redituum pofilint provenire plura damna ÔC
depaupertationes per abuliim vendentium vel emen-
tium, quàm fæpè veniant per mutuum cum exadio-
ne levi llipra fortem, 6c tamen primus concefliis eft
Legibus, alter prohibitus. E t ita de pluribus fine
numero Juribus pofitivis. Quamvis poflet alfumpta
régula concedi in forma , quia jam non erit eadem
ratio pro dccifionc Juris, fi unum fit Lege conftitu-
tum, alterum non j facit enim difparitatem authori-
Propofitio Decima quinta.
Argumentum flindatum in ilia régula : dum aliquid
infolubilium, ut fi Titius juret fe accepturum Bei--
tam in .uxorem, fi primum verbumquoddixerit, fue-
rit verum , 6c nullo modo accipiet fi fuerit falfum :
tunc dicat hanc Iblam propofitionem , tu non acci-
pies me in uxorem , quæritur quid aget Titius ? fi
accipiat, perjurus eft, quia Berta dixit verum. Sed
hæc 6c fimili a dimittimus exercitio Logicorum, dicentes
quod probabilis certitudo lufficit in moralibus,
ut non exponat fe quis periculo j utdicunt Dodores
de célébrante Milfam 6c fimilibus, ubi requiritur fta-
tus gratiæ, qubd lufficit ad hoc probabilis conjedu-
ra : quia certitudo alia fine revelatione non habetur, 1
prout in moralibus dicit Ariftoteles liimendam elîè
certitudinem grolsè 6c figuraliter y quæ certitudo
non removet in una parte omnem probabilitatem vel "
opinionem alterius partis, licet magis declinet ad i-
ftam vel ad aliam* quod fufficit, immo fcrupulofis
6c formidolofis confcientiis læpè confilium eft in op- una via prohibetur fieri, prohibetur 6c altera j non
pofitum agere, præfertimex imperio 6c confilio Do- concludit nifi dum prohibetur iplbm fadum, 6c non
dorum. fola via. Exemplum ponatur tàm in materia fimo-
Proptereà confilium eft quod in materia morali non niæ, quàm uliiræ. Maitinus Sacerdos vult lucrari
ita leviter afleratur aliquid efle mortale peccatum , decern francos, 6c Petrus etiam. Martinus recipit
dum aliquis Dodor dat confilium fuper aliquo adu illam fummam pro fiiftcntatione vitæ fuæ. Petrus
quod non fiat 5 maxim è dum plures alii polfe fieri be- recipit tanquàm pretium fuæ Milîæ j ficut Simon
nè dicunt, aut quod cadit liib dubio, prout in calîi voluit emere poteftateni dandi Spiritum fandum, ut
noftro notatum eft. Ubi patet qualem labyrinthum inde lucraretur. Martinus juftè habet decern francos :
confcientiarum timoratarum incurrimus, fi quælibet Petrus injuftè. Ubi manifeftum eft quantum operetur
opinio vel confilium Dodoram lufficit ad incertitu- intentio 6c dirédio cordis , ut aliquis evitare polfit
dinem fiiciendam, cùm frequenter opiniones nedum faciliter fimoniam cum pari feu majori lucro tempo-
variæ, lèd adverfæfint inter Dodores ; nunc propter ralr, quàm per damnatam fimoniam.
palfiones animorum , nunc propter varios al^edus Exemplum in Contradibus. Petrus habet centum
circunftantiarum, modo illatum folùm, modo alia- libras piperis vel alterius mercis : vendit conluetopre-
rum, modo omnium, unde ortum eft illud comicum. tio pro centum ffancis, hæc eft pura venditio, non Quoi capita, tot fententia. Culuraria. Joannes emptor voléns habere promptam
Denique confilium eft quod non oftendantur taies pecuniam , petita dilatione folutionis à Petro, ven-
lcripturæ variæ confcientiis fimplicium j quoniam in- dit alteri mercatori ftatim fuum piper emptum pro
de nihil proficiunt nifi ad majorent inquietudinem con- minori pretio »ftatim habendo, ut pro odogintafran-
feientiæ. Sufficiat eis confilium fuorum Superiorum, cis , ficut fibi licitum eft. Conftat qubd per iftos
nec in talibus .legendis aut difeutiendis occupent fe. duos Contradus Joannes venit ad fimilem effedum
Poftremb, juxta prædida llimendus eft intelledus Au- ficut fecilîct per immediatum Contradum ufurai-ium,
guftini, dum ait : Tene certum dimitte incertum. Su- quia habet odoginta francos promptos pro centum
periores verb ftudeant providere pacificæ lêcuritati ad credentiam : concedendum eft tamen quod in iftis
ïùbditorum , nedum per confilium Jurilperitorum Contradibus quorum quilibet eft emptio 6c venditio
lcriptis aut verbis , lèd efficaciùs per authoritatem utrobique de le licita, poteft intervenire fraus in fa-
Summi Pontificis, ut vel tollat velmoderetur vel in- vorem ufurarum pejor, quàm fit ulûra de luo gene-
terpretetur dubias tôt perplexitates ex pofitivis Con- rej non ufura tamen propriè dida.
ftitutionibus ortas , aut faltem det facultatem ablbl- Unde concluditur ficut priùs quantum fit in Con-
vendi tranlgreflores Superioribus Monafteriorum 6c tradibus intentio ponderandaj prælèrtim in Contra-
Ecclefiarum , ut quando dederit Dominus Ipiritum dibus non prohibitis exprelsè per Legem pofitivamin
compundionis, inveniant promptum remedium, 6c le vel in luis circunftantiis -, quia tune intentio bona
non in delperationis præcipitium ruant, pro difficul- p. non lufficit ad redificationem talis adus cum luis cir-
îate Papam vel lùam Curiam adeundi. ^cunftantiis prohibitis , ubi tamen pofièt redificatio
fieri in aliquo fimili Çontradu non prohibito Jure Propofuio Decima quarta. in ^ và alia Patria và circunftantUs
Argumentum liimptum ex ilia régula, quod ubi eft
eadem ratio y debet elîè eadem Juris decifio , non
concludit in Conftitutionibus pofitivis, nifi fada fit
utrobique fimilis Conftitutio. Pro cujus intelledu
eft rememorandum , quod in agibilibus aliqua funt
Tomi I I I . fa r s I.
Propojitio Décima fexta.
Argumentum liimptum ex tolerantia PapævelEc
clefiæ vel ex confuetudine 6c præfcriptione 6c aboli
M z tion