Rursus ipfa vis irafeibilis, cum non, refpiciat bonüm vel
malum, nififub rationedifficilis Sc ardui ad adipifcen-
dum vel fugiendum, quale nullum eft bonum vel malum
ut prsefens; propterea manet folum in tendentia
Vel fuga , nam qüidquid eft pradens vel adeptiun, ut
tale eft cadit in coneupifcibilis rationem. Tendit ergo
vis irafcibibs in folum bonum vel malum ablens,
confummatior & principaliorpsffilo fit dele&atiocon«
iequens hunc amorem, ut quiefcit. in re.jatn adeptai
Amplius verb, licet amor leu fibido fit primapaffios
num; fortitur tamen i pfa coneupifcibilis nomena con-
cupifcentia vel cupidine. Etiam focundiim fidfionem
Poeticam dicitur, quod CupidoiDeus ;amorisfeft &
filius Veneris, & hoc quia bonum abfens vel: defidea
anquam difficile ad obtinendum vel refbgiendum feu . mum magis facit fe fenwi,.ceteris paribus; ratione dea
depellendum. Et liquidem hoc fiat refpedta bonifii- faäus & indigentiæ, tanquam oppofita juxta: fe poturi
cum fiducia adipHcendi , fic dicitur Ipes ; fi cum
diffidentia, fic dicitur defperatio ; fivero fiat refpe-
dtu mali futuri, 8c hoc cum fiducia repellendi St op-
pugnandi, fic habemus audaciam ; fi aim diffidentia,
fie metus aut timor exoritur. E t utrobique fiducia
vel diffidentia poteft inveniri, nunc cum certitudine,
nunc fine certitudine; quamvis iftæ. paffiones certitu-
dinem magis importare videantur. Sic ergo quatuor,
habemus paffionesinirafcibih; duas refpeàubonidif-
ficilis futuri, fpetn 8c defperatipnem ; & duas refpe-
ô u mali futfin difficitis, audaciam & metum feu timbrera.
Süperadditur quinta paffio relpeöu mali
præteriti, quam dieimusiram, dum visirafcibiljsafl’ur-
git ad vindiélam ilia.» injuriæ; quæ injuriaaOTrehen-
ditur ut læfiva propria: cxccllentiæ, St inductiva mifita
magis lêntiantur. SimÜem affignare pofiiimus'cau-
fam, cur. irafeibilis ab ira potiùs qoàm à fpe vel au-
dacia nominetur. Ira quippe. relpicit minorationem
feuvilipertfionem, quæ, inter:mala maxime fùgitur,'
fia it ex adverfo excellentiamagisappetitur ; 8c itaap-
petitur, ut vitæ propriæ aliquando præferatur, quemad-
modùmintroducitPotëaEuryalus, refponditad Nifiim.
Et h)c èfi animus mortis contempOr & ilium,
Qui vita bene credat emi quern quarts honorem.
Conßderatio Septima.
Paffiones omnes in animalibus bratis cenfendæfiinü
bonæ 8c pulchræ. Exempli gracia,, audaeia & aninorationis
feu vilipenfionis : ideb quaeritur vicifficudoR mofitas in leone & gallo : ira in tigride 8c'apro: vo-
quzedam lzefionis, quafi agens compatiaturutdignum luptas in porco hirco: 8c paffere: timiditas in leporc
eff 8c fic.fiat qiuedam zcqualitas , 8c hoc apprehen- & ove: fraudulentia in vulpe: adulatio in.cane : faperbia
in equo : triftitia in melancholico., in catto :
avaritia in cornice. Itaque paffiones iftæneque ma-
læ limt vel deformes in genere moris,. cum. défit ipfis
animalibus libertas arbitrii , in qua fandatur ratio lau-
dis vel vituperii y neque turpes dici poflunt aut malæ
in genere. entis, quoniam ens 8c bonum: 8c pulchrum,
conveituntur : proptereà tantumdem. habet quælibet
res fit fabftantia, fit accidens de bono 8c pulchro-
quantùm de ente, nec habere poteft malum contra-
rium. Amplius verb quælibet res naturalis dirigitur
in fais motibus ab intelhgentia non errante, ut dictum
eft jam ex fententia Philofophorum, cui conformans
le Auguftinus dixit, quod Deus fic res qua* con did it
adminifirat, ut eas proprios motus agerè finat. Ubi
autem deeft error, & adeft rei id quod fibi eft pro-
prium, défit & turpitudo.neceflê eft. Quare pafixo-
nes in brutis aliquando turpitudinis arguimus vel hor-
remus & odimus & expugnamus? Relpondemus hoc
ditur ut difficile vel ai duum. Sed cur hxc paifio non
liabct contrariam : refpondemus quod virtus irafeibilis
lie obfirmatur , quod nullo modo fatagat vel audeat
afliirgere in vindi&am injuria jam illatas: hoc non fit
nil! duplici eaufaj una quia malum apprehenditur ut
praffens & inevitabile, & ita cadit fab ratione triftabilis
& dolorofi, nec exit coneupifcibilis rationem > aut hoc
fit quia vis irafeibilis non latagit in vindidtam , & ita
cadit a ratione irfa , quia reputat .quod injurians fatis
contra pafliis eft j aut contrapatietur abfque ulla diffi-
cultate quandocunque placuerit, & ita quietatur feu
quiefeit, & quodammodo delectatur tanquam in adepta
vidtoria, 8c hoc iterum fpedtat ad coneupifcibilis rationem.
Hie lequitur arbor.
Confideratio Sexta.
Paffionum animalium prima Scvelut unica radix, eft
_ _ feu libido. Amor quippeanimalis, eft inclinatioC ideo fieri, quia nobis & defideriis noftris adverfan-
vel motus confurgens in animali ex apprehenfionebo- tur , inferuntque læfionem aut aliqua tali ratione.
ni vel tanquam boni f ib i, utpote quia valet ad fuum
e(Te vel benè elfe confervandum. Cum igitm bonum
fit prius quàm malum, nam malum non dicitur nifipri-
vatioboni, Schabitu.s, non eft dubium, prior eft pri-
vatione (unde nec aliquid odio habetur , nifi quia aii-
cui quod diligitur apprehenditur elle contrarium) lii-
pereft ut omnes palfiones refpeâu boni præcedanteas
quæ direct c de proximo malum relpiciunt, tâm in con-
cupifcibili quàm in irafeibili. Inter eas vero quæ circa
bonum verlàntur , ut funt defiderium , deledlatio,
Ipes, defperatio amor ; qui abfolutè bonum refpicit,
prxcedere habet paffiones habentes pro objeâis bonum
ut abfens vel ut jam adeptum, vel utfuturum 8t
arduum, apt fub aliqua tali contraéla ratione. Habemus,
confequenter quodvis coneupifcibilis prior eft ad
iraiçibilem , quamvis paffiones irafeibiles frequenter
ad conçupifcibilem terminentur
cia ad deledfationem fi vincant
tus . ad triftitiam fi vincantur, cadunt. Inveniemus
prætereà quod omnes paffiones reducuntur ad quatuor
principales; duas in concupifeibili, quæ funt deleâa-
tio, &. dolot, 8c duas in irafeibili, quæ lpes 8c metus
appeUantur. Sed 8c fub generaliori confideratio-
ne omnes reducuntur ad duas fecundùm duplicem ra-
tipnem,feilrcet boni 8ç mali, 8cillæfuntdeledtatioSc
dolor. Tandon fit omnium .ad unam .velüt radica-
lem originfm rcductio, fciliçet ad amorem., licet
Monftra proinde quse videntur die peccata Sc turpi-
tudines in natura; quomodo ad caulärn primam 8c fi-
nem ultimum relata pulchra fint, videri fädle eft.
Conßderatio OSava.
Palfiones animales in omnibus viatoribus flint ut
plurimüm vituperabiles & malze & turpes. Inveniemus
hoc efle verum, non folum ex determinatione
Fidei, fed ex natural! dedu&ione* fi profpexerimus
conditionem 6c finem fecundum quem homo condi-
tus eft: homo namque cum fit natura rationalis, ipfe
fa6lus eft ut, difeerneret inter bonum & malum, 6c
ut magis bonum, magis diligeret y Conftat verb Deum
die fiimmum bonum. Ordinatus eft igitur homo ad
cognofcendum 6c diligendum Deum, in quo flat faa
ut fpes aut auda-Djuftitia, faa bonitas 6c gloria. Oportet quoque ut
defperatio 6c me- hoc aflequatur aliquando homo j alioquin fruftra 6c
infipienter ad hunc finem fuiflet ordinatus ;fapra brutalem
naturam.
Ex hac radice veritatis philofbphicze fequitur quod
homo debet fummum bonum famme diligere, 8c magis
quam parva bona aut quam mala. Debet ad operations
partis fux principalis qu«. eft ratio magis in-
clinari quam ad illas corporis. Debet quanto eritju-
ftior juftitia morali , vel nullo modo vel minus affli-
gi.. Debet fecundum portionem faperiorem 6c divinioniorem
ac liberam, dirigere inferiorem, 6ceilibere6c
fine contradibtione dominari. Debet habere corpus
fuum tanquam inftnimentum conforme rationi, im-
mortali fcilicet nec impediens, fed adjuvansi-ationem ,
ac minus indigens quàm corpora inferiorum natura-
rum : led omnium iftorum ac fimilium videmus in hö-
minibus contrarium propter paffiones corporis, quæ
trahunt animam ad dilebtiones fordidas 6c malas 5 tra-^
hunt in erf ores 6c faper ftitiolàs infanias y trahunt magis1
ad operationes corporis quàmadoperationesvirtuofàs}
trahunt ad obligationem , ignorantiam 6c inquietudi-
nemj trahunt ad affiibtiones, ad rebelliones, adpeenam
6c mortem plus quàm in brutis, 6c in juftis fæpe plus
quàm in injuftis. Qiiid fapereft nifi concludere tales
paffiones efle contra rebfcum 6c debitum ordinem naturæ
primitùs inftitutæ : hic autem ordo non aliter perverti
poteft, quàm ex culpa libéré perpetrata per ingratitudi-
nem contra Deum, ficut vidit qui deplorans dieebat : Homo cum in honore effet 8cc. Pf. xlviii. 13. 1 1. Sed heu
jäm non fimilis, fed deterior 6c turpior. Sunt igitur
paffiones hujufmodi vituperabiles, quia tollunt obedien-
tiam. Sunt 6c malæ 6c turpes, tanquam privantes in
homine ex vitiofa radice modum, fpeciem 6c ordinem :
præveniunt quippe judicium rationis quod oporteret
fabfequi y tUrbant, ligantatquetyrannizant dominium
rationis, ita ut nimis fentiat homo illam fententiam: Corpus quod corrumpitur Aggravât animam Sap. IX. 1 f .
E t illud fugum grave fuper filios. Adam Eccli.XL. 1J
Denique multi Philofophorum experientia 6c ratione
convibti, confeffi flint hanc corruptionem, licet ad
veram caufam nequaquam pervenerint. Tandem ex
his radicibus quæ multipliciiis extendi potuerant, ne-
ceffitas oritur recreationis humanæ per Mediatorem
Chriftum Deum 6c hominem : alioquin finis humanæ
creationis in nihilum corruifiet pro tota fpecie > quia
lion ad gloriam fuæ vivificationis 6c ffuitionis> fed
ad poenam æternæ damnationis tota deveniffet, quod
fàpientiæ divinæ, fuæque potentiæ 6c bonitati neque
decens neque fationabile eft aferibere : Deus quippe
8c natura nihil fiicitint fruftra. Hinc ortum habuit ilia
exclamatio Prophetica : Nunquid enim vanè confti-
tuifli filios hominum ? Pf. lxxxviii. 48. dans intelligi
quod nequaquam. Notentür tamen pro his quæ di-
ebat fêquens confideratio.
Conßderatio Nona.
Paffiones animales pfo ftatu naturæ inftitutæ faifi-
fient pulcherrimæ. Hujus ratio eftj quia nulla præ-
venilîet judicium rationis, fed ad öbfequium 6cnutum
ejus vel farrexiflèt vel quieviflèt. Sic in Chrifto ne-
que dolorem, neque concppifcentiam, neque defiderium,
neque fpem aut metum invenireërat,autaliam
paffionis cujufcimque fimilitudinem y nifi fabfèquen-
ter ad imperium 6c diétamen rationis. Porro quilibet
homo quanto ampliùs profecerit in virtutibus morali-
bus atque gratuitis, tànto reformabitur ordo ifte in
eo ut paffiones non præveniaht aut obruant judicium
rationis y fed potiùs ad ejus juffionem moderentur.
Hinc ortum èft divinum illud Ariftotelis verbum,
quod in virtuofi omnia confinant rationi y fi tamen eft
in hominibus invenire talem, prius quàm corpus mortale
hoc 6c corruptibile induerit incorruptibilitatem
6c immortalitatem 6c abforpta fùerit mors in vibtoria..
$ic fortaffis elevare naturam humanam voluerunt ipfi'
Stoïci, dum dixerunt quod virtutes fiunt impaflibili-
tatesj non utique quod virtuofi nihil fientirent autpa-
terentur, alioquin lapidibus eftènt pares j fed quia
paffionem quamlibet prævenit viituofus, neefurrepit
aliqua velut efïrenis atque tyrannizans rationem. Sed
ftatus talis utinam æqué faciliter acquireretur quam
pulchrè 6c cito deferibitur. Epicurei autem quia naturam
humanam in beftialem detorquebant, nec ali-
quid porro melius aut divinius ponebant in homine, tomi ÎIÎ. Pars I.
dixerunt confequenter paffiones omnes eflè pulchras
6c optimas : ita enim de beftiis jam diximus. Ce-
terum Ariftoteles quafi medium iter pergens, nega-
vit paffiones omnes bonas efle, quia multæ præveniunt
6c impediunt rationem : negavit nihilominùs
omnes judicandas eflè ihalas 6c. turpes, eas videlicet
quæ ratione regerentur.
Puto ex iftis facile eft elftere regulam generalem
de morali bonitate vel malitia paffionum : dum enim
paffiones régi debent ratione nec reguntur, illæ tune
judicandæ funt aut criminalitcr aut venialiter malæ 5
nam fenfaalitas in homine participât de voluntario in
hoc quod ordinata eft audire ratiqnem, quam dum
renuit audire peccat 6c turpis eft} bruta vero nullam
hoc modo habent cum ratione colligantiam, nec ordinata
eft eorum brutalitas obtemperate ra,tioni con-
junétæ quam non habent. Sed oritur difficultas de
pueris 6c fatuis non habentibus ufam rationis primitùsi
à natura inftitutæ, in tantum funt fai môtus ilfi paffio-
nales turpes, non habentes mbdum, fpeciem vel ordinem,
qualem humanæ naturæ poftulafletintegritasi
ita ut veruin fit juxta hanc confidcrationem, quod nemo
vivent èft fine peccato fuper terram, etiam infans
unius diei. Solus Chriftus poft peccatum primi hominis
ficut habuit innocentiam originalem, fic in fo-
lo regno animæ fuæ fervata eft jugiter ab inftanti faæ
conceptionis talis obedientia fenfaalitatis ad rationem,
qualem primarià naturæ inftitutio in homine planta-
verat : 6c talem neque in Virgine Maria neque in
Joanne Baptifta dum infentes eflènt invenire eràt.
Quamvis hæc deftitutio naturæ nequaquam imputare-
tur tune rationi ad culpam aétualem vel mortalemvel
venialem apud eos, ficut née apud nos dum infentes
famüs, 6c dum non habet ratio liberum ufam faum,
abfque omni præcedente culpa aâuali noftra, fecùs
ubi culpa noftra in caufe eft : nihilominùs eflènt hinc
attendenda multa circa conditionem ftatus innocentiæ,
6c circa liberum dominium quod habuiflèt ratio pro
omni tempore fupra fenfaalitatem, tàm in pueriti»
quàin in fenio} tàm motibus potentiarum naturalium,
cujufmodi funt nutritiva 6c vegetativa 6c generativa,
quàm fenfitivarum} ficut funt imaginativa 8c phanta-
ftica 6c exteriores quinque potentiæ} de quibus non
eft hic dicendum per fingula, ficut nec quale dominium
in iftis comprehenfores fuerint habituri.
Conßderatio Décima.
Paffionum animalium generalis origö duplex inve-
nitur : pfovenit enim frequenter à fenfibus exteriori-
bus agentibus in ipfos fenfas, ut in vifam, auditum,
guftum, tabhim 6c olfaétum. Et hic modus in homine
eft velut ab inferiori. Proveniunt nihilominùs
velut à faperiori dùm fpiritus rationalis aéfeuatus hac
vel ilia cognitione ex confequenti volitione vel noli-
tione, imperat mernbris inferioribus movens ea} quem-
admodùm Chriftus horribilém mortis apprehenfionem
immifit à ratione in fenfaalitatem : talis enim colliga-
tio jungit! portionem fenfaalem ad portionem rationalem
, quod viciflim abfcus unius redundat in alteram y
quamvis in non virtuofis trabtus fenfaalitatis fit fortior
fie 6c ita fortior . quod non eft in poteftate rationis non
tangi irruentibus primis paffionum motibus} licet fab
^ea fit appetitus ille 6c dominetür ejus taliter quod ne-
quit ab invita ratione confenfam extorquere. Secùs
in perfeélè virtuofis, fecùs in Beatis, fecùs in Chrifto,
fecùs prætereà in ftatu primario, de quo probab
le eft fentire, quod nunquam nifi defuper imperan-
te ratione potuiflèt quodeunque fenfibile forinfecùs
agere in fenfas} alioquin yix haberi poteft exitus,
quin neceflè fit concedere deceptiones 6c errores po-
tuifle contingere pro illo ftatu, 6c paffiones de necef-
fitate prævenifle rationem. Expediunt autem fe levi-
ter qui fentiunt üt diximus. Sanè modo nunc apud I z natu