Annotauones quædam m Perlicam Interpretationem
F V A N G F . T . T O R U M -
Voclißimo 'Uiro B R 1 A N O WA L T ON O S. Theol. Dottm THOMAS G R A V I11S j]
A N imadvtrfîones quai dam in Sacra Evangelu, Perlicam in linguam traduâa, & tuis aulpiciis luce donas
ut tibi Scaliis'communicarem; nuper efflagicafti. Deiiderio tuo obfecutus Amouttiones hafce tibi legeai
das, & (quod maxime cupio) exam judicii tui lance trutinanda's miß, ut tuo calculo, & fuffragio proba
aliorum cenfuram minus reformidenc. Utinam majori opera tibi gratificari, & publicum commodul
cui tu labores tuos, & ftudia devovifti, promovere poffem. Plurima quidem in hoc opere obfervandj
occurrunt, ego veto de copiolà legere manipulos quofdàm collegi, Sc ut Arabes loquunttir jIjJJ
de ingenti acervo pauca delibavi, quod neceßitati, potius quam voluntati meæ, imputandum cl
Nam temporis anguftias quibus conftringor, & occupationes meas fingulis Septimanis in orbem recurred
tes, tute 8c alii cognofcunt. lllud præterea-mihi incommodum accidie, quod abUrbe veftra, & AcM
miis remoto exemplaria quædam, & inftrumenta ad hoc opus1 idonea defuerint, ideoqije perplexius ittl
fuit cum Manu/criftos Evangeliorum codices, tanquam viæ duces, nullos haberem. Quæcunque U
fcripta funr, nondocendi magis, quam difcendi, &veritatis explorandæ caufaelucubravi, quæ Doéloruij
éxamini tuo ptæfertim, libens fubjicio. Adeo mihi t'entas cordi eft, üt convinci/Sc moneri, beneficiuq
non opprobrium elfe ducam. Latino Periicæ hujus verfionis intérpreti, viro eruditifsimo, me una cun
aids debitoiem agnolco, a quo fi aliquando defleélam, & in diverfum abeam, non illud diflentiendi li-
bidine fa&um eft, fed ea Libertate, 8c Candore quibus literatos uti oportet. Si in meis vero errata non-
nulla deprehendantur, veniam quam aliis impêrtior, ipfe vicifsim jure poftulo. Labi, 8c errare hommii
quidem eft, fed errantibus confulere, 8c ignofcere multo magis humanum elfe cenfeo. Tuis laboribui
(vir Dodtilsime) fauftum Deus exitum concédât, ut Sacro Vferi felîx colophon imponatur, & omne
rranrajn B e fefta Encxnia læti celebremus. Yale. ' ______ 1______ "
DumbeU in Agro Lincolnienfi, x i K a l . Jm. 1 6 5 7 .
S a m u e l C l e r i c u s Lingua Terjtca Studiofo LeBori S.
Uatuor Svangeltorum duplex apud Los ‘Werften V erfio habetur • Una recentior,ut quidem
videtur, ex Cjraco traducta: hujus exemplaria bina, ex utraque tAcademia unum, na-j
dtus vir clarifsimus zAbrahamm Wheelöcus C mihi tum ob eruditionem non vulgarem, tum ol
fingularem ejus,dum viveret, ergamehumanitatem, haud finehonore memorandus) in Lp
tinum fermonem earn convertit, & prelo fubjeclam notis illuftrare coepit • fed morte prevent«
opus imperfedum reliquit; quod tarnen viri fplendidifsimi, tS\4 acenatis quondam illius, mu-i
nificentiahaud penitus intercidit. Altera eft quam hie damns,- cujus licet unicum exempWJ
ex di vite celeberrimi viri Sdtvardi Tocockii penu depromptum,habuerimus : quia tarnen ex
Sjriaco £a.£ta, &priore antiquior vifa eft, öeneadtum agere videfemur, earn non indignau
judicavit Cl.T> Walt onus, operis hujus ‘Biblici kysui»», qui in eo locum haberet. In ea Latin
fermone donanda ita verfatus fum, ut nec verborum proprietates negligerem, nec lei-
/fcephrafeos, quoad fieri poflet, vim enervarem 5 fed mediam quandam viam ingrelfus, iniij
qua: fepius recurrunt locutionibus fatis habui, in uno vel altero loco cy ä , alicubi eti-l
am minus forfan Latine, verba reddere, in aliis vero liberiore explicatione eorumfenfum <X'
Intemetis mentem exprimere. Quocirca LeBorem plurimum juVabit hujufmodi loca ob-
fervare <5t inter fe conferre, quo uberiorem ab ejus lectione frudum percipiat. Statueram qui
dem verfionem totam recognofcere, & quafi ad incudem revocare, ac plurimorum quq in ea
occurrunt rationem reddere: fed cum aliis, quq mei in hoc opere muneris fuerunt, diftrado
feftinante interim öc urgente prelo, id minime liceret, opportune hic fubvenit vir dodifsimusl
mihiq; adeo tüm eruditionis tum amicitiq nomine plurimum colendus, Lbomas (jravm, cujuSi
in hanc interpretationem exquifitq animadverfiones,quicquid a me hac in parte expedari,ne|
dum prqftari potuit, fatis fuperque LeBori penfabunt. Ule fi“alicubi a me diverfum fentire vij
deatur, & cum LeBoris utilitate.res conjunda fit, haud Kgre mihi ferendum duxi. Hotno^cum
fiifi, h u r n a n i hoc mihi accidere potuilfe ut errarem, nihil eft quod quilpiam miretur, aut mepul
deat ;-haud novum videri debetfi currentem impingere contingat, aut fi mentis kque acocu|
lorum acies pluribus intenta1 nonnunquam allucinetur : at fi in errore pertinacius perftiteroJ
dianusfuero quigravifsimas doclorum & bonorum omnium cenfuras fubeam. Vale, Le';
dor amice, & conatibus noftris fave. ■ i
P R Æ F A T IO .
interpretations Autorem, Syriacum, non vero Qracum Evan-
PMor'am.contextum fibi vertendum propofuijfe multit indiciit liquida con-
flint eft quod Syriac a voeabula interdum retineat, eor undent tnterpreillico
aàjungenSyUt foh.x9.i7. |£s.2 uyr a ^
'Malta LeBori ob j er vanda. Sapißime vero fuiipftus quoqut interpret eft.
■ F pgrficas & Arabicas voces {Perfit familiäres & receptat) alut velut
U r iiv rM it . V l tro Spiritu fanflo f a ' ^j-cXÖJI & Cj'="
11, Jm .I m it.r. Sic 8c Bapuftnus.
L.20,4. (v.fliamfohl-i'iJJ^CC. Sc zetoecs Lnc.l6.15.
Xwjpi f e s s l e , fterilis Luc 1.3S. Sc
renicas eft. Mat.i6.~r. Hujus generis creberrima exempta per tot um o-
j fparf a reperiuntur. Pleraque ifiorum Per fa ab Arabibus mutuati
tat & in fuam linguam recêperunt, quibus promifeue tanquam vernacu-
b « n tHr, UtclHt nh hic InttrfnU V f * » « " ««w fi”f »11. WBrw(
ItadhihlHtHr. tnurdum SyriAcas voces hAStd fntis AnimAdvertesido bällH-
iytstHr & isHPsHÂ*1. PrA lTC‘m fonHHS & litcr.s [imites baçe»t>Hl
l AHiHSAdveslioHihHS hifeI m»ftrHtHr. Crebro libtriHS f
£ paraphraften magts s/hassi Interpretern a g s t. mHltAdt/uo txpltcAt
mufa adjicient. Quorumluculenta exempta habes cMat.i6 .to- & c.24-
37. LMarc.10.12. Item Luc.l.26. c.5.8. ff.x6.zj. & ff.24.45. Vide etiarA
foh.2.9. & 2I-7-20.ZJ. &c.
LMulta Svangelico textui affuit, & adjungit, quorum in Gracis & Syriacis
codicibus neque vela, neque vefiigium eft, ut Matth.26.51. Marcyras poft
Chrifti mortem refurïexijfe dicit : & Luc.ls.l^.Filii prodigifratrempor-
tionem fuam diligenter affervaffe, & negotiatum fuiffeferihit. Alia his exempta
adjieere prompt urn. foret. Vide fis Marc. 15.6 5. Luc.2.7.•& %-7.&
18.13.& 19.9.& 24.5 3» lllud qUoq-, monendum eft aliqua variis in lacis
praetermifla ejfe,quod plerunque non Interpreti,fed ei potius quicodi-
cem excripftt, imputandum cenfeo, cujus fidem, & diligentiam hic fape defi-
deramus. 'Honnunquam uno & eodem loco defunc alia, dr alia redundant
ut Luc. 11.10. verborum Chrifti {irai y) » axiSv >y à Çwùr ivgi-
<sk", £ 7$ Kfvtv7t ivtiyfirilcu) interpretatio omittitur, hac vero inferuntur
—f ) \ r S 'L d t Quis eft e vobis qui filio
bonum petenci malum daturus fit? Videetiam foh.2.9. & alibi.
Eorum fane qua in hac Verfione partim deftciunt, partim fuperfluunt, &
dundant, amplum hic indicem LeElori exhibere poffem. Sed brevitatem
hi pralum feftinans injungit. Tracipua additamenta in his Annotatienibus
indicavi, atque etiam hiatus,& defedus infigniores, quorum aliquos in Lett
oris gratiam fupplevi, idem in reliquis faElurus ft ^Manufcripti Evan-
geliorum codices,& exemplaria mihi prafto fuiffent. Confulat Ltttor Per-
[team verfionem doftifsimi viri Abr.Wheelock opera concinnatam, qtsam
morte prareptus imperfettam,& femianimem reliquit, quod vero nunc vit*
& luce fruatur,Clarifsimo Viro Thoma: Adams {harum liter arum cximit
Fautort) debemuf.
M A T T H.
Be. Evangelium] A Perfis & Arab. a^ I & J j i£ 11“ “1'- sr riGl
lijn vocem ’EvAyptMar integram retinent, cui Perl* & Arabes ptimam fyllabara
u U o t t . i f& J , Aju J aS& ! EvAHgtliHSH bt
* ' ... 1 o:9 9 v
I lux. Alcor. Sur.y. 8e paulb poft
Nihil pr°ficitis & Evan&elium'
Mir diferte pronuntiac owroKctTwitfir« Muhammedcs. A Psrfis alio nomine
S - appellatur, quod in hac verfione paflim occurrit.
WHebr. Mum eft'} Vel, pradicatum eft. Nam fic crebro Gr. «P«-
■ c folct. UtMatth.14.14. Evangelium hoc in univerfo mundo praaicabitur, habihacipfa
verba *~ r~ Matchauii verb HebrM
^jngeliQ non przdiealfe tanthm fed etia feripfiffe plurimoru fententia eft. P ropte\
%jui ex circumcijione crediderant Evangelium Chrifti Hebraicis Uteris vef- jj
mtccompofuit, inquit Hieronym in catal. feript. Eccl. qui fe exemplaru ejus
Ld Nazaraos in Syria & alibi vidiftc aiferit.
M -C A P U T 1.
HerC. 1. Liber Generations} Difcrimen eft inter yittav ‘lu* btc, Sc yivvnctv
I t v.18. habetur : at Pcrfaeadem voce ^ c X ju l ^ ) utrobique utitur, fic
I Ivulg.Lit. Ver.j. E Raguth] Heb. nom^n eft n i l & Chald. unde 7® Pi^,
ly r. 8c Arab.'liceram Ain inferuntj quamPerfain — mutat. Sic Lazarus qui
|Arabibus Muhammedanis jy ic i Azarus dicitur, a noftro ^ L c . Gazarus
fatur. v. Luc. iff. & Joh.n. v .u . fefu] Variismodis effertur,&feribitur a
Rrfico interpr. falutare hoc nomen: _ver.i-eft hicetv.>.d-^^JJ^ j
[ • 3- , 3‘ & alibi Muhammedanis
jeeptum eft 3 & in Alcorano f*pe ufurpatur, Arabes verb & Perf«, qui Chri-
lunt, aliis libcncius utuntur. Sic Johannes Bapt. cap. 3. & alibi paflim
dicitur: aMuhamm.fucinAIC.C.3.&C.JaChriftiaverb
ufitatius Quod ad nominis hujus interpretationem attinet
«m hic Angelus declaravit rian y>,&c.) notatu dign* funt Perficie voces qui-
5 Safllif exprimitur fc. bA \ ■ Luc. 1. 10. fut Tertull. Saluti-
<ttor Scfalutisartifex)item Lu...47-&Joh.4.4s. vides
i fingulis locis, binis & compofitis vocibus utacur. Idemquippe in h4c lingua no-
Iri poteft, quod cicero in Latina de nomine ifto obfitrvavir. Ita magnum eft
inquitj ut Latino uno verbo exprimi non pofftt. Is eft nimirum 2w]»i? qui falutem
l^f. Or.i.inVerr. ver.13. Deus nofter nobifeum} Sic & Syr. pronoun
pofleflivuni adjicir, quod in ifta lingua folenne eft, in Jmmanuelu^ tamen
►mine non includiciir, ideoque Evangelifta habcc tantum ^*8’ 0 0 j5{.
I Krabs vero hic nominis hujus interpretationem prorfus omifit, quod fane miror j
Ver. n In Bethlehem} Locus hic à Perf. interprété ^«AJj conftantcr
dicitur,at in aliâ verfione Perf.& fic apud Arab ^ ^ Compofita vox» qu*
(Ç\ verbum verbo reddasj domum carnis fignificat, 8c fie Heb. CDn^Tl’il.
S*pc equidem miratus fum dodos viros in feriptis Sc concionibus nomen hoc cx-
plicantes, etymon cjus à p n 1? qua panem fignificat arceflere, de alcerâ vero
qus vocis fignificatione prorfus filere. Atqui,— etiam carnem denotare cer-
turn eft, prxferdm in iis S. S. locis v.bi de facriticiis agitur. Zcph. 1.17. DQO?
caro eor urn,( uc Pagn. Sc Angl.noftra verfio rediflimè,; malè verb ibi Arias M. pa-
ntm fubftituit. Audiamus Mctceid de eo loco fie diflerentem. Quidam pro cibo ex-
ponant, fed Htbraorum certior expofitio eft ut CDin1? peut & GSTft, carnem vel
qua editur, vel qua non editur, i.e. corpus ftgnipcet. Sic ille. Apud Arabes
carnem non verb panem fignificat. Itaque licet non improbem priorem no-
f* ^
minis rationem,hanc tamen longé prxfeto,quam forfitan Perficus interpres & Arabes
refpexerunt. Qaoenim apciori nomine infigniri poflit locus ille in quo primo
Deus fut Apoftolus loquitur J |t> oxtfû 1 lTim. 3. iff. Certè in ipfc
nomine myfterium,dr vaticiniu latuitfe non dubito. Adventus Regum Perpa .
Hunc titulum interpres huic capitis parti in gentis fu* honorem prxfixic, quan-
quam an fuerint, niultb magis an inPerfta regnaverint, dubiumfit. Habei
tamen multos fibi affchtiences. E Perfiâ veniffe quibufdam vox ipfa udyoi
(-UD ^ ) perfu*dcC’ quam Perficam affe fitctur Kamufi author. Nec quif
quam rex Perfarum poteft effe qui non ante Magorum difctplinam, fcientiamqui
perceperit; inquit Cicero 1. de divin. Ex Arabia veniffe non minus recepta erai
opinio apud veteres, de quâ vide Grotium. Magis fapientia 8c doflrina lauderr
magno confenfu tribuunc feriptores, unde Anglic, interpretibus vifum pro Magi«
Sapientes pon#re, licet alise pleratqne verfione* Perficum nomen retineant
Magi] Qnia vox h*c Perftea effe à feriptoribus agnofcicur,Q^ia operse pretium eri
pauca hic de notare. Aliis.verbis dicitur I Ignis cultor
Perfas i«nem numinis inftar veneratos effe hiftorix paflim docent. Qibv 70
vvH\h<p*ci inquic Theodor, hift. eccl. y. Sacraria ei dicata a-Grxcis
cantur. In precibus, atque cantilenis, aliifque myfteriis in Ignis honorem per-
agi folitis, prxeipua Magorum dfnCKeiii & religio fita eric. May« xi wu? t it »-
iunaaci.Scc. v.Clement. Alexandr. 8c n far/p-ni Hu%»i’T<M>*n<Iu*c Strabo 1-15.'
Ignis ille, z/Eternus, Sc iafUsor orZp a Strab. & aliis dicitur, eodem prorfus nomine
quo ignis Diabolo, & Angelis ejus paratus in Evangelio appellatur. Forti
hsec Perfarum fuperftitio ( ut alii quamplurimi Gentilium ritusj a male intelledis
Scripturoc verbis originem traxit; ubi Deus ignis dicitur, uc Deut. 4. z4,
tun quod fic Perfice vertitur j J ItXa» Deus tuns lg>
feu Magi nomen fut referc Alfirazab.) exduabus aliis Perficis vocibus
conflatumeft, fc. qu* nihil ad religionem fpeda** fignificantj
fed 3 hominem breves aures habentem notant, qualem primum
difciplinse hujus Autorehs fuiffe perhibent, à quo ad fedatores ejus nomen
tranllitumeft- v. Kam«. v, i( ip/nmbuhtƒ»»>ƒ»«] Vdlir
P plicitci
wise
1 1 fill
i l l l i
i i i i i n i
illyI S
lm
S I
1 1
Iff I f
b i i f;j M lil i i l ^ ^ H