leerstellingen den weg naar Java gevonden hebben, lang nadat
er bet Boeddhisme reeds bekend was.
Staan wij nu nog een oogenblik stil bij de religieuse betee-
kenis van Bärä-Boedoer. Dat het een zuiver Boeddhistische bouw
was, is niet twijfelachtig. Wanneer op de basreliefs enkele malen
goden of wezens tot een ander stelsel behoorende zijn voorge-
steld, komen zij er alleen voor omdat zij tot de legenden aan-
gaande Boeddba’s leer en leven in betrekking staan, nooit als
voorwerpen van vereering. De geheele inrichting van het gebouw,
het beeldhouwwerk längs de omgangen, de beeiden in denissen
en op de terrassen, de meer verhulde in de getraliede dagobs
en het geheel verborgene in den grooten middelsten koepel, alles
wijst uitsluitend op eene plaats der bedevaart, aan den grooten,
den goddelijken meester toegewijd. Dit laatstgenoemde beeid
is onvoltooid: hären, ooren, handen en voeten zijn slechts
even aangeduid, en het lotuskussen dat den Boeddha-beelden
altijd ten zetel strekt, ontbreekt geheel. Hoogstwaarschijnlijk is
het beeid opzettelijk niet afgewerkt. Misschien wijst reeds de
plaatsing van Boeddha-beelden in de getraliede dagobs op afslui-
ting van al het aardsche, als voorbereiding tot de rust der nirwana,
terwjjl door de vage omtrekken van het beeid in het voornaamste
en heiligste deel van het gebouw de vervloeiing als het wäre van
het menschelijke en lichamelijke, de aanvankelijke oplossing in
de nirwana, kan zijn aangeduid. Is werkelijk het stelsel der
Dhjani-Boeddha’s in het gebouw uitgedrukt, dan moet het onvol-
tooide beeid de vernietiging der incarnatie van den vierden
Dhjäni-Boeddha voorstellen, tenzij men de voorkeur geve aan
het gevoelen van den heer Leemans , dat veeleer de wording, de
aanvankelijke, maar nog onvolkomen ontwikkeling van den toe-
komenden beheerscher van het vijfde en laatste tijdperk veraan-
schouwelijkt wordt').
Indien Bärä-Boedoer en Tjandi Mendoet schier de eenige zuiver
Boeddhistische monumenten van Java zijn, worden echter de
*) Zie de tiitvoerige bescbouwing der Boeddha-beelden van Bärä-Boedoer bjj Leemans,
Boro-Boedoer, W. 446—471.
sporen van den invloed van het Boeddhisme overal in de monumenten
van Prambanan en Oost-Java aangetroffen. Men möge
gissen dat het ook op Java niet geheel aan strijd en botsing tusschen
de onderling vijandige godsdiensten der Brahmanen en Boeddhisten
zal ontbroken hebben, bepaalde bewijzen daarvoor zijn nergens
aangetroffen. De vernieling der monumenten is klaarblijkeljjk aan de
krachten der natuur, aan vulkanische uitbarstingen, aan aardbe-
vingen, aan overstroomingen, aan den invloed der lucht en van
den plantengroei toe te schrijven; in geen enkel geval kan met
zekerheid worden aangewezen, dat strijd en geweld daartoe hebben
bijgedragen. De Merapi heeft naar allen schijn veel meer schuld
aan de vernieling der tempels van Prambanan dan de vermeende
krijg der Boeddhisten tegen Brahma’s aanhangers. Talrijk zijn,
zoo daar als elders , de voorbeelden van voorstellingen van Boeddha
en Boeddhistische heiligen in en bij de Siwaietische tempels ‘).
Dit schijnt veel meer op verbroedering dan op strijd en vijand-
schap te wijzen. Gekunsteld en tot verklaring der feiten onge-
noegzaam schijnt het gevoelen van Lassen, dat de Siwaieten
eene beleediging der Boeddhisten beoogden door in hunne tempels
Boeddha-beelden te plaatsen, maar als aan hunne goden
ondergeschikt, en dat de Boeddhisten zieh zouden gewroken hebben
door in hunne tempels eene even ondergeschikte plaats aan de
Siwaietische Symbolen aan te wijzen. Yele monumenten getuigen
veel meer van eene samensmelting van beide stelsels, die niet
zoo geheel bevreemdend is in een gewest waar Siwaietische en
Boeddhistische volkplantingen, beide uit Hindostan stammende,
gezamenlijk onder eene veel talrijker inlandsche bevolking ver-
strooid waren, in vele opzichten dezelfde belangen hadden, en zieh
aanvankelijk misschien slechts door onderlinge aaneensluiting kon-
den staande houden. Bovendien was die ineensmelting van beide zij-
den door de verbastering der oorspronkelijke stelsels eenigszinsvoor-
bereid of althans gemakk.elijk gemaakt. Wij zagen in welken zin
de Boeddhisten aan de goden van Indra’s hemel in hun stelsel
eene plaats gaven; de Brahmanen vonden in hun Pantheon eene
*) Zie b. v. bl. 92, 96, 98, 99, 100, 101, 108, 111.