padi-tienden werden echter in 1763 in de opbrengst eener be-
paalde hoeveelheid bossen veranderd, die bij besluit Tan 27
Febr. 1778 nog eene aanmerkelijke yermindering onderging ').
De afstand van landen bij taxatie had inmiddels langzamerhand
voor publieken verkoop plaats gemaakt, ofschoon de schatting in
enkele bijzondere gevallen behouden bleef. Wij hebben vroeger
kennis gemaakt met het plan om het landgoed nog onder den
naam van Buitenzorg bekend aan den Gouverneur-Generaal
van Imhoff op te dragen2). Ofschoon de Bewindhebbers den
afstand in 1 7 4 7 in beginsel hadden goedgekeurd, werd nog
lang over de voorwaarden beraadslaagd, en toen de missive
van Bewindhebbers van 1 8 Sept. 1 7 5 0 , waarbij deze eindelijk
geregeld werden, in Indië kwam, was van Imhoff reeds overle-
den. De afstand zou plaats hebben aan van Imhoff en zijne erf-
genamen tegen billijke vergoeding der waarde naar taxatie, en
onder gelijke verplichtingen als in het algemeen aan de particulière
landen waren opgelegd. Daar de erfgenamen van van
Imhoff minderjarig of uitlandig waren, zou het geheele plan
met Buitenzorg verijdeld zijn, indien niet de Gouverneur-Generaal
Mossel zieh bereid had verklaaid, het landgoed onder die voorwaarden
en verplichtingen voor zieh te aanvaarden. De afstand had
plaats bij besluit der Regeering van 7 Juni 1 7 5 1 . Sedert ging
Buitenzorg, tégen teruggave van den daarvoor het eerst betaal-
den prijs, van den eenen Gouverneur-Generaal op den anderen over,
terwijl den 2 9 s t e n September 1 7 8 0 , bij het optreden van Alting als
Gouv.-Gen. , dit gebruik door een besluit der Hooge Regeering
tot wet voor het vervolg werd verheven 3).
Bij de verschillende vormen van uitgifte bleven doorgaans de
Javanen die den grond voör den afstand bewoonden, daarop
gevestigd. Daar zij echter vrije lieden waren, konden zij ver-
huizen als zij wilden, en soms trachtte de eene landheer de
opgezetenen aan den anderen af te troggelen. Waar geschikt
land voor den rijstbouw was of de oogst een grooter getal handen
vorderde, ontbrak het zelden aan werkvolk. Bij den verkoop
*) Veeckens, t . a . p . 250.
3). Veeckens, t. a. p. 247.
2) Boven, blz. 473.
schijnt er langen tijd niet aan gedacht te zijn iets vast te stellen
omtrent de betrekking van den landheer en de opgezetenen,
zoodat deze geheel van de oude gebruiken afhing; doch
onder den Gouv. Gen. de Klerk zijn daaromtrent, bij plakkaat
van 31 Dee. 1778, eenige billijke bepalingen gemaakt. De Javaan-
sche opgezetenen wären met de leverantie van padi aan de Compagnie
volgens het reeds vermelde besluit van 27 Febr. te voren
belast en moesten één dag in de week den landheer ten dienste zijn.
Overigens werden alle voor hen drukkende servituten afgeschaft,
willekeurige boeten en het vergen van onbetaalde diensten en
leveringen, ook van transportmiddelen, verboden , en tarieven voor
de betaling der hun verschuldigde loonen vastgesteld "). Sommige
landheeren stelden , behalve de Javaansche opgezetenen, ook sla-
ven of elders op Java gehuurde arbeiders te werk, en op sommige
landen waren Chineezen werkzaam, deels als akkerlieden,
deels als arbeiders bij de suikermolens en arakbranderijen, deels
als ambachtslieden, inzonderheid sineden, of als neringdoenden.
De Chineezen op de particuliere landen waren, tot bevordering
van den landbouw, van de betaling van hoofdgeld vrijgesteld2).
In de Jakatrasche en Preanger regentschappen was de toestand
ongeveer dezelfde als in de regentschappen van de Noordoost-
k u st3). Wanneer de regenten slechts zorgden voor de bedongen
leveringen in geld en producten aan de Compagnie, bemoeide
de Regeering zieh niet met de wijze waarop zij hunne onder-
hoorigen behandelden. In de „Aanmerkingen over de Jakatrasche
landen“ van den Gouv. Gen. Mossel4) wordt ons van de inland-
sche bevolking onder het bestuur dier hoofden een zeer somber
gekleurd tafereel opgehangen, dat in die dagen ook nog groo-
tendeels op de Ommelanden toepasselijk was, ofschoon daar, bij
l) Veeckens, t. a. p. 259. 2) Veeckens, t . a. p. 255.
3) Van Hogendorp, Bericht. 4.
4) Dit van 1 Dec, 1751 gedagteekende stuk is, meen ik , nog onuitgegeven, maar
vele uittreksels daarnit komen voor in het »Geschiedkundig onderzoek naar den oor-
sprong en aard van het partikulier laüdbezit" in T. v. N . I . 1849, I . 213, reeds
meermalen door mij aangehaald onder den naam van den beer Veeckens, die in 1815
het opstel schreef, dat de heer v. Hoëvell ons in zijn tijdschrift in gewijzigden vorm
heeft aangeboden. Zie ald. bl. 251.