Bl. 275 r.. 15 v. o. Latere verbeterde opgaven brengen yoor 1872 het totaal
der bevolking op 17,417,960, de inlandscbe bevolking op 17,181,244.
Voor 1875 zijn deze oijfers 18,335,778 en 18,089,299.
„ 390 r. 8 v. o. Bij hetgeen hier over de kotbah’s of preeken op Jav a ge-
zegd is , schijnt b e t niet onbelangrijk aan te teekenen, dat de bibllo-
tbeek van het Bat. Gen. een verzameling kotbah’s bevat, waarover
zieNotulen, D. X (1872), bl. 55, en Catal. Codd. Arabb. n°. LXXIV.
421 r. 5 y. o. bij de woorden: Vertaling van 'tgansche Mahäbhdrata.
W are, toen ik dit Bchreef, reeds zooyeel yan het MaMbMrata Kawi
bekend geweest, als thans het geyal is , nu de zendeling van Eck
een HS. daarvan uit Bali heeft medegebracht, dat, aan Prof. Kern
toevertrouwd, dezen aanleiding gegeven heeft tot zijne belangrijke
yerhandeling „over de oud-Javaansche vertaling van ’t Mahabhärata“
in het Xlde deel van de „Yerhandelingen der Kon. Akad. van We-
tenschappcn, afd. Letterkunde“ , Amsterdam, 1877, dan zou ik er in
mijn overzicht der Ja v . literatuur zeker iets meer van gezegd hebben.
Uit het verslag door den hoogleeraar de Goeje en mp over deze ver-
handeling uitgebracht (zie Yerslagen en Meded. d. K. Akad. y. Wet.
afd. Letterk. 2e re e k s , D. YII) veroorloof ik mij hier de volgende
zinsneden over te nemen. „Als kunstvoortbrengsel staat deze vertaling
niet hoog. ’t Is geenszins om den vorm te doen geweest, maar om
den inhoud, en men zou eigenlijk eerder van uittreksel met eenige
toevoegselen dan van vertaling moeten spreken. Daarbij blijkt h e t,
dat de vervaardiger sleohts eene oppervlakkige kennis had van het
Sanskriet, de taa l van het oorspronkelijke we rk ; alsmede dat de door
hem gebruikte tekst in zuiverheid veel te wensohen overlaat. De vrije
Javaansche bewerking van denzelfden te k s t, de welbekende Brätä
Joedä, neemt een zeer veel hoogeren rang in ; en dat deze in eere
is gebleven, de andere in vergetelheid g e raak t, pleit, zooals de heer
Kern doet opmerken, voor denkunstzin der Javanern“ De vertaling van
’t Mahabhärata is vermoedelijk vervaardigd in de eerste helft der
I le eeuw n. C.
„ 423 r. 13 v. o. Bij de woorden: Djajä bSjd, vorst van K ed iri, enz. ver-
gelijke men D. f l j bl. 108.
„ 427 r. 2 v. b. bij de woorden: De kroniehen o f jaarboeken, doorgaans
babad geheeten, zijn in de nieuw-Javaansche literatuur zeer talrijk.
Ten behoeve van het onderwijs aan het voormalig Instituut te Soera-
k a rta heeft de onderwijzer Baden Ngabehi Kartä Prädjä uit versohillende
babads een geheel in proza samengesteld, loopende tot het
Javaansche ja a r 1647. De heer Meinsma heeft dit werk onder den
titel „Babad tanah Djawi“ uitgegeven in twee stukken, waarvan
het eerste ( ’sGravenhage, 1874) den Javaanschen tek s t, het tweede
(ald. 1877) de aanteekeningen behelst. Belangrijk voor de kennis der
babad-literatuur is de „Inleiding“ , die aan de aanteekeningen voorafgaat.
„ 434 r. 2 v. b. staat de laköns o f lampahhans, de Javaansche tooneelstukken.
Deze uitdrukking en wat hier verder volgt, is niet geheel
juist. De lakons of lampahhans zijn eigenlijk slechts uittrekBels uit de
tooneelstukken, in verhalenden tränt, en gewoonlijk zjjn alleen die uittrek-
säls in handen van de dalangs om als een leiddraad te dienen, terwijl zij
de woorden der optredende personen, zoowel als de djantoerans, ge-
ven uit het geheugen, door de fantasie aangevuld. Doch Prof. Kern
heeft aangetoond, dat er nog hier en daar tooneelstukken op Java
vertoond worden, die niet tot lakons zijn versneden. Als voorbeelden
noemt hij de Abijäsä, die een belangrijk onderwerp uit den Mahä-
bhärata-kring behandelt, en de Pregiwä, uitgegeven door Wilkens in
Jaarg. V I I I , Deel I I , van het Tijdschrift voor Ned. Indie. Zie Ke rn ,
„Eene Indische sage in Javaansch gewaad“ in Verh. d. K. Akad. v.
Wetensch., afd. Letterkunde,, D. IX , 1876, bl. 3. Wie zieh, ook
zonder kennis van het Jav a an sch , eene duidelijke voorstelling wil
vormen van het verschil tussohen een volledig wajang-stuk en een
lakon of wajang-verhaal, vergelijke de vertaling door Wilkens bij de
uitgave der Pregiwä gevoegd, met de vertaling van de lakon „Raden
Bambang Soemiträ’s huwelijk“ door Lipjes in T. v. K. I . , Ja a rg . IV,
D. I , bl. 486. De boven aangehaalde verhandeling van Prof. Kern
heeft het eerst het hier aangewezen onderscheid goed duidelijk ge-
maakt, gelijk zij in het geheel voor de kennis van den aard en de
beteekenis van de Javaansche tooneelliteratuur van bijzonder gewicht is.
Bl. 491 r. 11 v. o. bij de woorden: „Diensvolgens is , krachtens ordonnantie
enz. Bij Kon. Besl. van 27 Nov. 1873 (Ind. Stbl. 1874, n°. 54) is
bepaald, d a t, met het oog op de waarde-vermindering van het zilver,
de bepaling van dien koers aan den Gouverneur-Generaal zou worden
overgelaten. Sedert is meer dan eens van dat recht gebruik gemaakt.
„ 508 r. 5 v. b. bij de woorden: Elk dezer deelen wordt geregeerd door een der
vvjf vplgende Hindoesche godheden: S r i , K a la , Wisnoe, Maheswara,
Brama. In plaats van deze Hindoesche godheden stellen de heden-
daagsche Javanen: Ahmad, Djäbära'il, Ibrahim, Joesoep enNgidjrail
(d- i. Mohammed, Gabriel, Abraham, Jozef en ’Izrael of de Doodsengel).
De eerste dag van de maand moet altijd met Ahmad aanvangen.
„ 640 r. 2 v. o. bij de woorden: klimmen op een ladder van suikerrietstokken. Het
is , wegens de betrekking die volgens de overlevering tussohen Bandjer-
masin op Borneo en Madjapahit bestaat, opmerkelijk, dat oudtijds
een dergelijk gebruik aan het hof van Bandjermasin in zwang was.
T. v. N. I. I. 2. 85.
„ 642 r. 11 v. b. bij de woorden: karan anak enz. Dat de Javanen dit
gebruik niet van de Arabieren hebben overgenomen, blijkt daaruit,
dat h e t, zooals de inscriptien leeren, reeds in den Hindoetijd bestand.
Slechts gebruikte men toen, in plaats van Pak of Bapak, meestal
Kama, dat ook vader beteekent, of Ramani, d. i. vader van. Zie
Tijdschr. v. I. T. L. en Yk. XVIII. 100.