Nu de Madoerecsche oorlog ten einde was gebracht, achtte
van Imhoff den tijd gekomen om de langduriger en gewichtiger
reis naar Oost-Java te ondernemen. Ofschoon nog een poos door
ongesteldheid opgehouden, ging hjj den 24s*en Maart 1746 aan
boord van het schip de Hersteller, dat eerst den 2den April
het anker liet vallen op de reede van Rembang, waar hij
inet zijn aanzienlijk gevolg door den Commissaris Verijssel
werd verwelkomd '). Yandaar begaf zieh van Imhoff over zee
eerst naar Soerabaja en vervolgens naar Soemenep, — bezocht
daarna Pasoeroean en Gresik, — regelde , naar Sambilangan over-
gestoken, de zaken van het eiland Madoera, — en voer daarop
naar Djapara en Samarang, op welke laatste plaats hij den 9den
Mei een bezoek ontving van den Soesoehoenan. Den 12den verliet
van Imhoff Samarang om de onderhandelingen met den vorst
van Mataram in zjjne hoofdplaats zelve voort te zetten. Door het
gebied van Mataram, Bagelen en Banjoemas vervolgde daarna
de Gouv. Gen. zijne reis om den Slamat heen naar Tagal en van-
daar naar Tjeribon, Indramajoe en Panaroekan, terwijl hij den
lOden Juni in het kasteel te Batavia terugkeerde. Indien de
Bewindhebbers der Compagnie hadden kunnen goedvinden uit het
verhaal dezer eerste grootere reis over Java ook maar datgene pu-
bliek te maken wat tot de kennis van land en volk kon opleiden, zou-
den zij Nederland althans ten deele de schände bespaard hebben, dat
later geslacht, niet zonder grond, de ontsluiting van Java voor de
wetenschap aan het Engelsche tussehenbestuur kon toeschrjjven.
Yan Imhoff wijdde overal zijne aandacht aan de merkwaardigheden
van natuur en kunst die zieh op zijnen weg voordeden. Hij
bezocht het heiligdom te Giri, nog altijd onder het bestuur
staande van een geestelijken Pangeran, die nog altijd was vrij-
gesteld van alle opbrengsten, behalve dat hij dagelijks tienman
ten dienste der bezitting te Gresik moest stellen. Hij gelastte
den ingenieur Müller om een kaart te vervaardigen van de
monden der Solo-rivier, daar hemzelven de tijd tot nauwkeuriger
opneming ontbrak. Hij bezichtigde op de reis van Soerakarta
*) Het dagregister dezer reis is opgenomen in Bijdr. t. I . T. L. en Vk. I.
370—440.
naar Mataram de ruinen van Prambanan '), en bracht in laatstge-
noemd gewest een bezoek aan de nabij het Zuiderstrand gelegen
lustplaats des Soesoehoenans, Gading genaamd. Te Tjeribon nam
hij het graf van Soenan Goenong Djati en de lustplaats van
Sultan Sepoeh in oogenschouw, en van vele andere plaatsen
worden een aantal merkwaardige bijzonderheden in zijn reisver-
haal vermeld. Yan meer belang nog zijn de statistieke gegevens
die hij omtrent de bezochte gewesten verzamelde. Het district
Soerakarta schat hij op 36,000 huisgezinnen, ieder gemiddeld
vier personen teilende, en staande onder 12 Wadänä’s , waarvan
vijf ten hove leefden en de overigen ieder in hun gebied. Het
district Mataram werd volgens zijne opgave gerekend op 20,000
tjatjah’s of huisgezinnen; en hij leert ons dat het, onder het
opperbestuur van den Soesoehoenan en zijne beide rijksbestuurders,
door drie inlandsche hoofden geregeerd werd. In het algemeen
prijst hij de schoonheid en vruchtbaarheid dezer beide provincien,
en voegt er bij dat ook Pänarägä, Madioen en Kadoe en de
landen längs de boorden der Solo-rivier, volgens de hem gedane
mededeelingen, niet minder bevoorrecht waren, „zoodat zekerlijk
dit bovenland voor een der1 schoonste van de bekende wereld
te houden is, brengende alles voort wat tot ’s menschen onder-
houd behoort, kost en kleederen; want het geweef is hier alzoo
wel van belang als het gezaai.“ Ongelukkiger wijze werden in
Mataram de welvaart gestremd en de oogsten bedorven door de
omzwervingen van oproerige prinsen, die de arme bevolking tot
het ontvluchten harer woningen en de verwaarloozing harer ak-
kers noodzaakten. Bagelen, op 14000 huisgezinnen gerekend,
was minder rijk in rijstvelden, maar leverde daarentegen een
overvloed van katjang 2) , aardvruchten, tabak, indigo, kapas
en vruchtboomen, die de bevolking in staat stelden zieh in Kadoe
en elders door ruiling van de noodige rjjst te voorzien. Yan
*) Zie boven, bl. 90.
2) Er staat in de uitgave, bl. 410, »kadjangbomen.» Dit zal wel »kadjangboonen*
moeten zijn. K a d j a n g voor K a t j a n g is de gewone spelling van dien tijd. In het
geheel laat de zniverheid van den uitgegeven tekst te wenschen over. Op bl. 370,
r. 10 v. o., wordt de zin door de lezing: »op ’t schip Oest geweest zij nde" , in plaats
yan »op ’t schip Oestgeest zijnde« (zie boven, bl. 442), geheel bedorven.