door de particulière planter de vruchtbaarheid van zijn grond
onderhoudt of herstelt, de akkers op schromelijke wijze uit-
putte; mettegenstaande de gedwongen cultures , inzonderheid die
van tabak, de teelt van tweede gewassen vaak in hooge mate
belemmerden; — moest de Javaan steeds tot den arbeid gedre-
ven worden om aan de onverzadelijke behoeften van de schatkist
des Moederlands te voldoen. En toch was het er verre van af
dat de beloofde, de aan de natie voorgespiegelde voordeelen
inderdaad verkregen werden. De Handelmaatschappij had grooten-
deels de gelden voorgeschoten die als vrucbten van het cul-
tuurstelsel met zooveel vreugde begroet werden, en van den
Bosch zelf zag zieh genoodzaakt, in het laatst van. 1839 een
wets-ontwerp voor het sluiten eener leening van 56 millioen bij
de Staten-Generaal in te dienen. De verwerping van het voor-
stel noopte den alvermogenden minister af te treden en het
staatstooneel te verlaten. Baud werd zijn opvolger van 1840 tot
1848, en bleef in denzelfden geest, maar toch met meer be-
i en Sematigdheid werkzaam, en had zieh niet te beklagen
over gebrek aan medewerking van den Gouv.-Gen. Merkus
(1 8 4 1 -1 8 4 4 ), ofschoon deze vroeger tot de heftigste tegenstan-
ders van het cultuurstelsel behoord had. Die bekwame mannen,
zonder voor de schaduwzijde van het stelsel blind te zijn, troostten
zieh met de gedachte, dat het productief vermögen van Java
daardoor met verbazende snelheid werd ontwikkeld, dat de Javaan
er door tot noesten arbeid werd opgeleid en in het algemeen,
zooals de sterk toenemende bevolking aanwees, in welvaart
vooruitging, en dat ook de handel en nijverheid van het Moe-
derland — om van de directe baten voor de schatkist niet te
spreken — daarin een krachtigen steun vonden. Baud slaagde
er in nieuwe contracten met de Handelmaatschappij tot regeling
der rentebetahng en aflossing van hare schuldvordering, waarbjj
haar de consignatie der producten tot en met 1848 verzekerd
werd, m 1842 door de Staten-Generaal te doen aannemen, terwijl
de zoogenaamde vrijwillige leening van 1844 de Regeering
m staat stelde de financiën te regelen en de schuld aandeHan-
delmaatschappij in zoo verre af te betalen, dat slechts tien millioen
overbleven, die als waarborgsom voor de in consignatie
ontvangen producten beschouwd werden.
Merkus, in 1844 overleden, werd na een kort tusschenbestuur
opgevolgd door Rochussen, die zijne waardigheid in September
1845 aanvaardde. De nieuwe landvoogd, ofschoon een voorstan-
der van het stelsel, heeft meer gedaan dan een zijner voorgangers,
om de nadeelen er van te temperen. De regel om niet meer
dan 1 der sawahs voor de Gouvernementscultuur te bestemmen,
werd weder streng gehandhaafd. Waar de cultures wegens de
gesteldheid van den bodem of de maatschappelijke toestanden
siecht werkten, werden zij opgeheven, zooals met de suiker-
en indigo-eultuur in Banten het geval was. De indigo-cultuur
werd ingetrokken overal waar zij minder dan 30 Amst. ponden
per bouw opleverde, terwijl tevens het plantloon bij die teelt
werd verhoogd.
De inkrimping der indigo-cultuur ging echter gepaard met
eene uitbreiding der suikercultuur, die, kort te voren, aan
eene nieuwe regeling onderworpen was. In 1842 was namelijk
bepaald, dat de fabrikanten de vrije beschikking zouden houden
over een derde van hun product, maar daarentegen voor de läge
contractsprjjzen suiker van veel beter hoedanigheid dan vroeger
aan de Regeering zouden leveren. De goede werking dezer be-
palingen begon zieh in 1845 te doen gevoelen. Terwijl tot dien
tijd het Gouvernement wel 10 millioen op de suiker verloren
had, begon zij nu winsten af te werpen, die van 1845 tot 1864
gemiddeld 3£ millioen ’s jaars bedroegen.
Minder gelukkig was de Landvoogd ten aanzien der
koffiecultuur, daar de uitbreiding der teelt van tuinkoffie, ten
koste van die der bosch- en kampongkoffie, vermeerdering van
arbeid en vermindering van product ten gevolge had ’). Ook
kon de intrekking van zes der bestaande acht tabakscontracten
in Demak niet verhinderen, dat in 1849 en 1850 die afdeeling,
met het naburige Grobogan, door vreeselijk gebrek en sterfte
geteisterd werd. Ofschoon misgewas een groot aandeel had in