schrift-artikelen, over sommige deelen van Java’s geschiedenis
een nieuw licht was opgegaan. Vandaar in mijn werk eenige
hinderlijke oneffenheden, eenig gebrek op sommige plaatsen aan
overeenstemming tusschen het vroeger en later gesohrevene. Ik
heb mij verplicht geacht dit, waar ’thet geval is , in de verbe-
teringen op dit deel onverholen aan te wijzen, opdat de lezer,
althans wanneer hij deze raadpleegt, zou weten waaraan hij
zieh te houden heeft.
Wie zieh den inhoud der voorrede van mijn eerste deel her-
innert, zal in dit tweede deel het beloofde vierde boek missen,
dat een overzicht zou geven van de instellingen die de vreemde
overheerschers aan Java gegeven hebben. Zulk een vierde boek
behoorde niet tot het oorspronkelijke plan van het werk, zooals
het in der tijd in den prospectus werd ontvouwd. Ik zal hier niet
ophalen wat tot deze uitbreiding van het plan had aanleiding
gegeven, maar in weinige woorden uiteenzetten, waarom ik tot
mijn eerste denkbeeid ben teruggekeerd. De instellingen die de
Niederländers aan het overheerde Java gegeven hebben, moesten
natuurlijk behandeld worden in de geschiedenis der Javanen voor
zoover zij op hun lot en toestand een belangrijken invloed hebben
geoefend; voor zoover zij daarentegen alleen voor het Moederland
en de Nederlandsche Kolonisten op Java van belang zijn, kwam
daaraan geene plaats toe in een werk dat zieh ten doel stelt de
Niederländers te onderrichten, niet omtrent hetgeen zij zelven op
Java hebben gedaan en verordend, maar omtrent de natuur des
lands en het karakter en de lotgevallen zijner inheemsche be-
volking. Bovendien heeft een voorname reden die mjj tot de
onvoorzichtige belofte dreef, thans opgehouden te bestaan. Toen
ik de voorrede van mijn eerste deel schreef, bestond over de
Staatsinstellingen van Nederlandsch Indie nog geen ander bruik-
baar werk, dan het in 1871 verschenene van de Hoogleeraren
van der Lith en Spanjaard, dat echter hoofdzakelijk de bestem-
ming had om als leiddraad bij hunne collegien te dienen, en
minder geschikt was om in de behoefte aan een aangenaam en
ook voor niet-rechtsgeleerden bevatteljjk en uitlokkend leesboek
te voorzien. Maar weinige weken na de verscbijnin'g van mijn
eerste deel, gaf Mr. J. de Louter, destijds leeraar in de Indische
Taal-, Land- en Yolkenkunde aan het Gymnasium Willem III,
thans Hoogleeraar te Amsterdam, zijne „Handleiding tot de ken-
nis van het Staats- en administratief recht van Nied.-Indie“ te
Batavia in het licht. Door dit werk, maar inzonderheid door de
tweede omgewerkte uitgave, die in 1877 te ’s Gravenhage van
de pers kwam, is thans op zoo uitnemende wijze in de bestaande
leemte voorzien, dat mijn vierde boek eene Ilias post Ho-
merum zou zijn geworden. Eindelijk mag ik er nog bijvoegen,
dat, in weerwil van mijn volhardend streven om zoo kort en
zaakrijk mogelijk te zijn, het geschiedkundig deel van mjjn
werk alleen reeds het geographische en ethnographische te
zamen in omvang niet slechts evenaart, maar zelfs een weinig
overtreft. Ik kon en mocht mij niet met een dor geraamte der
in waarheid zoo belangwekkende geschiedenis der Javanen ver-
genoegen, en verheug mij thans dat ik mijne meening omtrent
de wijze waarop die geschiedenis moest behandeld worden, niet
heb opgeofferd om ruimte te winnen voor een vierde boek, dat
eigenlijk in mijn werk niet paste en waaraan geene behoefte
meer bestaat.
Ik heb getracht de geschiedenis van Java zooveel mogelijk
te verduidelijken door de historische kaart, die bij dit deel is
gevoegd. De samenstelling daarvan heeft mij niet enkel veel
moeite, maar ook vele tränen gekost; want mijn jongste zoon,
die de kaart voor het eerste deel had geteekend, had ook reeds
met de kaart voor het tweede een aanvang gemaakt, toen hij
mij in Maart 1876 na een langdurig en geduldig lijden werd
ontrukt. Ik heb zijne aangevangen schets ter zijde gelegd en
de samenstelling eener nieuwe kaart beproefd, waarop ik getracht
heb, althans bij benadering, de ligging aan te wijzen
van alle belangrijke landschappen en plaatsen die in mjjn ver-
haal vermeld worden, en den politieken toestand van Java in de
verschillende tijdperken zijner geschiedenis eenigermate te verduidelijken.
Om echter de kaart niet te zeer te overladen en daardoor
hare bruikbaarheid te benadeelen, heb ik mij onthouden van de
poging om daarop ook de latere inkrimping van het grondgebied