kon men in 1807 op eene opbrengst van 107,000 pikols bogen
‘).
De vrede van Amiens, in 1802 gesloten, was van körten duur,
en in den in 1803 weder uitgebroken oorlog werd Nederland
op nieuw gewikkeld. Java was nu andermaal schier geheel van
het moederland afgesloten en aan zieh zelf overgelaten, zoodat
er een groot gebrek heerschte aan schier alle artikelen die men
gewoon was uit Europa te ontvangen, en men zelfs het leger
grootendeels kleeden moest in op Java vervaardigde lijnwaden.
Dat het koloniaal bestuur zieh desniettegenstaande zonder schulden
te maken staande hield en in de behoeften der onderhoorigheden
voorzag, belangrijke sommen aan land- en zeemacht ten koste
legde, en toch zulke günstige financieele resultaten öpleverde,
dat, toen Daendels het bestuur aanvaardde, de schatkist bijna
2£ millioen in geld en de magazijnen voor bijna 8 millioen
waarde aan producten bevatten 2), is eene verrassende uitkomst,
waarvan de oorzaken wel een oogenblik onze aandacht verdienen.
Die goede resultaten zijn in de eerste plaats toe te schrijven
aan het stelsel der Compagnie om de inlanders te besturen door
hunne eigene hoofden, en de belangen dezer laatsten ten nauwste
met hare eigen belangen te verbinden. De toestand van den
geringen man mocht in vele opzichten ellendig zijn, hij onderwierp
zieh als naar gewoonte zonder morren aan wat de hoofden hem
oplegden, en de contingenten werden geregeld opgebracht, de
koffiecultuur zelfs belangrijk op de Noordoostkust uitgebreids).
Geene buitengewone gebeurtenissen verstoorden de binnenlandsche
rust, en de troonsverwisseling die in 1805 in Banten plaats had,
waar de moord van Sultan Aboe’l-Eath aan Sultan Aboe’n-Natsr
Mohammed Ishak Zeinoe’l-Mottakin, zoon van Aboe’l-Fath’s voor-
ganger en broeder Aboe’l Mofachir, den weg tot het vorstelijk gezag
*) Van Polanen, Brieven. 78.
2) Van Alphen, Redevoering over hot ontwerp van wet der geldleening voor Indië, 95,
welke schrijver evenwel wat al te schoone klenren bezigt. Dat intusschen werkelijk de
jaren van 1795 tot 1808 een voordeelig saldo van ruim 10 millioen hebben opgeleverd,
in weerwil dat belangrijke hoeveelheden papieren geld in omloop waren, wordt bl.
208 nader door hem betoogd.
8) Engelhard, Overzini. 52.
baande '), schijnt tot geene duurzame moeilijkheden aan-
leiding te hebben gegeven. Alleen in Tjeribon bleef de gis-
ting voortduren, die zieh reeds in het vorig tijdvak had ge-
openbaard en, zooals wjj straks nader zien zullen, in 1802
tot uitbarsting kwam; doch die onrustige bewegingen bleven
tot dat gewest beperkt. Ofschoon, uit afkeer van de door Daendels
ingevoerde hervormingen, dit tjjdvak door sommigen met over-
dreven schoone kleuren wordt geteekend, leverde het toch in het
algemeen het bewijs voor de juistheid der meening, dat de Compagnie
de verliezen die haar ten val brachten, niet zoozeer aan
haar territoriaal bezit, als aan de siechte uitkomsten van hären
handel en scheepvaartte wijtenhad. A l s b e z i t s t e r van J a v a ,
zeide de. heer van Alphen in 1826 in de Staten Generaal,
g i n g zjj al t i jd in ri jkdom en w e l v a a r t v o o r u i t , * ) en
ofschoon ik niet geloof dat wij gegevens bezitten die ons veroorloven
dat zonder aarzeling te beamen, meen ik toch dat het althans
sedert de bevrediging van Java in 1757 zeer waarschijnlijk te
achten is.
Eene andere omstandigheid die den günstigen staat van Java’s
financien verklaart, is de bloei van den handel en de hooge
prijs der producten, in weerwil van den oorlogstoestand. De
Engelschen lieten tot 1806 Java bijna geheel ongemoeid; en
het duurde tot 1810 eer de bij den vrede van Amiens terugge-
geven Molukken op nieuw de kracht hunner wapenen moesten
ondervinden. Ofschoon dus nu en dan naar Amboina en Banda
gezonden schepen in handen van den vijand vielen, werd toch
ook menige kostbare lading specerijen naar Java gebracht. Niet
enkel de koffie, de peper en suiker van Java, maar ook de
kruidnagelen, muskaatnoten en foelie der Molukken werden door
Noord-Amerikaansche en andere, onder onzijdige vlaggen varende
handelaars opgekocht. Met de suiker schijnt men van tijd tot
*) Hageman Handl. I . 214, 225, 263; T. v. I . T. Ld. en Vk. IX . 8 1 ; Roorda
van Eysinga, Ld. en Vk. I I I . 308; Ilaendels, Staat. 57. De nieawe Saltan wordt op
deze plaatsen nu eens Aboe’l-Fa tb, dan weder Aboe’n-Natsr geheeten, maar dezelfde
verwarring heerscht ook ten opzichte van zijn voorganger. Daar het nu zeker. is (zie
blz. 512) dat laatstgenoemde Aboe’l-Eath heette, kan men zieh veilig overtuigd hon-
den dat Aboe’n-Natsr de naam van zijn opvolger is. J) T. a. p. 93.