die zieh aan den in alle richtingen zachtkens naar het zuiden
afloopenden voet van den Merapi uitbreidt, en wel in de nabij-
heid van de dessa Prambanan, gelegen aan den weg van Jog-
gakarta naar Soerakarta, even over de grens der residentie die
laatstgemelden naam met hare hoofdstad gemeen heeft. Yandaar
dat zij in het algemeen onder den naam van „de ruinen van Prambanan“
bekend zijn. Het is dan hier dat, volgens sommige overleve-
ringen, de plaats van het oude Men dang Kemoelan zou te zoeken
zijn. Yan alle Hindoe-tempels van Java hebben deze ook in
vroeger tijd het meest de aandacht der Europeanen getrokken.
In den tijd der Compagnie wist men over het geheel weinig
van die oudheden, wat trouwens niet te verwonderen is, wan-
neer men bedenkt dat zij eigenlijk alleen in de kustplaatsen ge-
vestigd was, en het bestuur over de binnenlandsche gewesten
geheel aan de Regenten overliet, zoodat zij alleen door hare
gezantschappen aan de Yorsten en de oorlogen die zij met hen
voerde, nu en dan gelegenheid had om met den toestand en de
merkwaardigheden der binnenlanden bekend te worden. Even-
wel is door hare dienaren, in stukken die eerst voor körten tijd
aan het stof der archieven onttogen zijn, meermalen van de
ruinen van Prambanan gewag gemaakt, en zou de geleerde
wereld lang voor Raffles er mede bekend zijn geweest, indien
de Compagnie had goedgevonden van de kennis die zij zelve
verkreeg, wat meer aan het publiek mede te deelen.
De oudste mij bekende beschnjving van de ruinen van Prambanan
is van den Onderkoopman en Piskaal van Samarang Cor-
nelis Antonie Lons, die in 1733 den Raad-extraordinair van
Hederlandsch Indie Frederik Julius Coyet op zijne zending naar
Kartasoera vergezelde, en bij die gelegenheid een reisje deed
door het Mataramsche gebied. Belangnjke uittreksels uit zijn
nog onuitgegeven dagregister zijn door den heer Leemans bekend
gemaakt en niet zonder vrucht met de latere beschrijvingen
van genoemde overblijfselen vergeleken >). Yan vrij wat minder
waarde is de körte aanteekening over deze oudheden in het
*) Bijdr. t. d. I . T. L. en Vk. I I I 1.
dagregister der reis van den Gouverneur-Generaal van Imhoff
in 1746 ’). Eindelijk zijn in 1797 de ruinen van Prambanan
door den Nederlandsche genie-officier Cornelius met veel moeite
van de planten en struiken die er zieh om en tusschen genes-
teld hadden gezuiverd, en zjjn er teekeningen en beschrijvingen
van vervaardigd 2). Doch de meer algemeene bekendheid dag-
teekent eerst van den tijd van Raffles en Crawfurd. Later hebben
zieh inzonderheid de heeren Brumund en Leemans voor de
kennis dezer oudheden verdienstelijk gemaakt 3).
"Wanneer men zieh van Jogjakarta naar Soerakarta begeeft,
komt men het eerst aan Tj. Kalasan of Tj. Kali Bening, een
der schoonste en uitvoerigst bewerkte tempels van geheel Java,
een weinig rechts van den grooten weg gelegen. Hij werd ge-
bouwd in den vorm van een Grieksch kruis met uitspringende
tusschenhoeken, en bevatte vier kamers. Het geheel rustte op
een voetstuk, dat door de schoonste afwisseling van in- en uitspringende
gladde lijsten en banden met bloemwerk en vazen
was omtrokken. Hierop verrezen de wanden met de prächtig
versierde poorten, geflankeerd door vakken met ondiepe nissen,
in ieder van welke een bijna levensgroot naakt beeid, met den
gordel der Brahmanen tweemalen los om de lendenen geslagen,
in half verheven werk was gebeiteld. De ingangen, waarboven
een naakt zittend vrouwenbeeldje met de beenen onder het lijf
was voorgesteld, waren naar de vier hemelstreken gericht. Men
bereikte ze met trappen, die thans door het wegvoeren der
steenen bijna geheel verdwenen zijn. Een prächtig pilaster- en
kroonwerk omvatte de ingangen, en dit was weder gevat in een
ander dat zieh tot aan de kroonlijst van het geheele gebouw
verhief. Gladde lijsten, door een koord begrensd, daaldenhier af
tot op twee kolossale olifantskoppen met hoog opgeheven snuit,
die als voetstukken ter wederzijde der ingangen geplaatst wa-
1) Bijdr. t. d. I . T. L. en Vk. I. 407.
2) Brnmund, Verh. v. h. Bat. Gen. XXXIII. 8. Vgl. boven blz. 54 noot.
3) Brumund, Indiana, I. 34. I I . 1. Leemans in Bijdr. t. d. I. T. L. en Vk. I II .
I . Zie ook Junghuhn T. v. N. I. VI. 2. 358, en Bleeker in T. v. N. I . Jg. 1850
I I . 3.