de verplichte koffiecultuur gehandhaafd, maar het monopolie der
ßegeering werd hier ernstig bedreigd door het heimelijk opkoo-
pen en uitvoeren van koffie door Chineesche handelaars, die
sedert het Engelsche tusschenbestuur vrijelijk in deze gewesten
hadden rondgezworven, ofschoon reeds een plakkaat van
1764 hun buiten bijzondere vergunning den toegang tot dat
gedeelte van Java ontzegd had. Tot handhaving van het monopolie
werd bij besluit van 6 Juni 1820 het oude verbod ver-
nieuwd *). Dit was een eerste maatregel waaruit bleek dat de
ßegeering de hand wilde houden aan hetgeen nog van het vroe-
gere mercantiele stelsel was overgebleven. Hjj möge voor het
koffiemonopolie voordeelig zijn geweest, maar hij was aller-
verderfelijkst voor de bevolking. De Chineezen die het land
doorkruisten, brachten den inlander zijne lijnwaden; zij waren de
tusschenpersonen tusschen den landbouwer en den groothandelaar.
De Europeanen hadden zieh met den sleet in de binnenlanden nooit
veel opgehouden. Mochten er echter gezind zijn geweest om de rol der
Chineezen over te nemen, het zou hun weinig gebaat hebben. Een
publicatie van 9 Jan. 1821 3) verbood ook aan alle Europeanen,
zonder schriftelijke vergunning van den ßesident, in de Preanger
handel te drijven of zieh daar op te houden. Zelfs van een pas
voorzien mochten zij alleen op de groote wegen reizen , en alleen
zij die landgoederen in de residentie bezaten — en kort zou dat
bezit duren — waren, voor zoover het verblijf op hunne goederen
of de beschikking over hunne producten betreff, van dit verbod
uitgesloten. De kleinhandel in de Preanger werd nu geheel gemo-
nopoliseerd door een rijken Chinees te Buitenzorg, die hem dreef
door tusschenkomst van Javaansche agenten en, daar alle mededin-
ging geweerd was, zieh de grootste winsten kon toeeigenen 4).
Een nog zwaarder slag werd aan het vrije handelsverkeer toege-
bracht door het besluit van 9 Jan. 1821 3), waarbij aan Europeanen
en andere vreemdelingen verboden werd om, zonder schriftelijke
vergunning van het plaatselijk bestuur, op eenigen afstand van de
*) Stbl. n°. 22. Zie voorts Mijer in T. v. N. I. I I I . 2. 621.
2) Da Bas bij Steyn Parvé, Kol. monopoliestelsel nader toegelicht, Bijlagen. 85.
*) Stbl. n° 6. 4) Du Bus, t . a. p. 84.
gewone verblijfplaatsen der residenten pakhuizen op te slaan of han-
delsétablissementen te vestigen of ook de reeds bestaande in stand
te houden. Wie tegen dit verbod zou hebben gehandeld, zou onder-
worpen zijn aan zoodanige arbitraire dispositie als het Gouvernement
in ieder geval zou noodig achten. Yolgens de considerans moest dit
besluit strekken om den Inlander tegen knevelarij te beschermen en
te verhoeden dat hij door geldelijke voorschotten in een toestand ge-
raakte die de vrije beschikking over zijn product buitensloot, en dat
hij werd teruggehouden om zijn product te brengen naar zoodanige
plaatsen, waar de ruimste en vrijste mededinging. hem de hoogste
prijzen beloofde. Zijn de motieven van het besluit hier werkelijk eer-
lijk opgegeven, dan is de ßegeering in eene zonderlinge dwaling
vervallen. Zij heeft, zooals de heer Pierson het kernachtig uit-
drukt, „om een kwaad te voorkomen dat zij vreesde, naar het
middel gegrepen waardoor dit kwaad noodwendig moest ont-
staan.“ Zij heeft geheel voorbijgezien dat de beperking der
concurrentie juist de opkooperij in de hand werkt. Zij begreep
niet dat, zoo al de prijzen waarvoor sommige Europeesche
handelaars zieh het product der inlanders hadden toegeëigend,
werkelijk te laag waren, de toeneming, niet de beperking, van
het vrije handelsverkeer dat euvel zou hebben geweerd. Zij
voorzag niet, wat toch zoo gemakkeljjk te voorzien was, dat
de Javaan, die noch de middelen, noch den handelsgeest be-
zat om zelf zijn product naar de strandplaatsen te voeren,
waar het hooge prijzen bedingen kon, bij gemis van geregelden
afzet de prooi zou worden van ieder die hem nog iets voor het
surplus zijner voortbrengselen zou willen bieden.
Men mag intusschen wel aannemen, dat ook bij dezen laatsten
maatregel de zucht om, door wering der concurrentie, de waarde
van het gehandhaafde Preanger koffiemonopolie te verhoogen, niet
zonder invloed was. En zeker, indien het er op was toegelegd geweest
om de vrije koffiecultuur, die Commissarissen-Generaal buiten
het monopoliegebied zooveel mogelijk hadden opgebeurd, geheel
te vernietigen, een doeltreffender maatregel had men niet licht
kunnen uitdenken. De koffieteelt, die, onder de gegeven omstanl)
Stbl. n° 5. 2) Koloniale Politiek. 56.
II. #0