beleid van Hartingh wist te bewerten , dat de Soesoehoenan niet
alleen vrjj willig en zonder eenige schadeloosstelling van de ge-
eischte landen afstand deed, maar dat de beide vorsten, die
zoo lang in vijandschap hadden geleefd, elkander omhelsden en
eeuwige vriendschap zwoeren, terwijl de Soesoehoenan, als on-
derpand zijner oprechtheid, den Sultan eene kris vereerde, die
aan zijn vader had toebehoord. De verdeeling had op zonder-
linge wijze plaats. Slechts enkele gewesten werden in hun ge-
heel aan een der vorsten toegekend, t. w. Banjoemas en Kediriaan
den Soesoehoenan en Madioen aan den Sultan; maar de volk-
rijkste en vruchtbaarste gewesten, zooals Padjang, Mataram,
Kadoe, Bagelen, werden zoodanig uiteen gescheurd, dat overal
de landen van den Sultan door die des Soesoehoenans, die van
den Soesoehoenan door die des Sultans waren ingesloten. Men heeft
hierin een uitvloeisel meenen te zien van politiek beleid, omdat
deze zonderlinge splitsing den vorsten zoowel heimelijke oorlogs-
toerustingen als een gemakkelijk en spoedig bijeentrekken hun-
ner troepen onmogelijk maakte. Anderen meenen dat zij is toe te
schrijven aan de vasthoudendheid waarmede zoowel de Sultan als
de Soesoehoenan zieh aan het bezit van een deel der schoonste en
rijkste gewesten klemden. Maar de waarschijnlijkste meening is wel,
dat in de meeste gevallen aan de regenten die met de verschillende
gewesten beleend waren, de vrijheid werd gelaten zieh te scharen
onder den vorst wiens partij zij in den krijg waren toegedaan geweest.
Later heeft men de nadeelige gevolgen van deze regeling rijke-
lijk ondervonden, vooral door de groote bezwaren die daardoor
aan eene behoorlijke handhaving der politie werden in den weg
gelegd'). Zoo weinig werd overigens de Soesoehoenan bij deze
deeling bevoorrecht, dat het aandeel van den Sultan zelfs nog
wat grooter uitviel, indien althans de opgave juist is dat aan
eerstgenoemden 85,450 tjatjah’s verbleven, terwijl er 87,050
aan den laatstgenoemden werden toegewezen 2). De Sultan vestigde
*) T. v. N. I . VI. B. 132 v.; Hageman, Handl. I . 203.
2) Een tjatjah wordt na eens op vier, dan op vijf, dan op zes zielen gesteld. De
laatste wijze van berekening brengt Hageman, Handl. I. 205', tot zijne bevolkingscijfers
van 512,700 en 522,300 zielen.
zijne verblijfplaats te Jogjakarta, juister en vollediger Hajogjakarta
Adi-ning-Bat, in het landschap Mataram. De Sanskrietsche naam ’)
verhindert mij te gelooven dat deze plaats, reeds vroeger in
Mangkoe Boemi’s geschiedenis genoemd 2) , niets dan eene gewone
desa was s) ; die weidsche naam maakt het veel waarschijnlijker, dat
zij van den aanvang af tot eene vorstelijke residentie bestemd was,
en ik vermoed dus dat Mangkoe Boemi, die gedurende den
oorlog herhaaldelijk Mataram bezet en zieh reeds den titel van
Sultan van Mataram toegeeigend had, ook den bouw zijner aan-
staande hoofdstad reeds vroeger had aangevangen. Hoe het zij,
de kraton dien de Sultan hier bouwde, deed voor dien van
Soerakarta niet onder, en zijne hoofdstad werd in ieder opzicht
de mededingster harer oudere zuster.
Mas Said hield den strijd nog vo l, in weerwil van onderscheidene
verliezen die hem deels door de aanvallen zijner vijanden, deels door
den afval zijner vrienden werden toegebracht. Hij liet zieh zelfs
niet van zijne hooge eischen terugbrengen, maar bleef op zijne
erkenning als opperheer van Java aandringen, en noemde zieh
in een brief, dien hij door tusschenkomst van Hartingh aan de
Hooge Regeering wilde doen toekomen: „overal zwervende, maar
toch gelukkig, de grootste macht voerende en de wijste des
lands.“ Onuitputtelijk was hij in listen, waarmede hij nu eens
de vervolgingen zijner vijanden teleurstelde, dan weder het zaad
van tweedraeht en aehterdocht onder hen te strooien trachtte,
en sehoon hij zijn aanhang meer en meer zag versmelten, bleef
hij een gevaarlijk vijand door de verbazende snelheid zijner be-
wegingen en door de teugellooze baldadigheid waarmede hij de
streken die hij doortoog, plunderde en plat brandde. Sehoon ge-
jaagd als een wild dier, bleef hij steeds op vrije voeten, en
deed hij meer kwaad aan zjjne vervolgers dan zij hem konden
toebrengen. „Ieder,“ zegt een schrijver dier dagen, „die eenige
kennis van de gesteldheid van dit eiland heeft, zal het gemakkelijk
vallen te besluiten, dat het bijna onmogelijk is door ge-
Yerklaard door v. Humboldt, Kawi-Sprache. I . 5 , als samengesteld uit j o g j a ,
passend, voegzaam, voortreffelijk, en k a r t a , waarover zie boven, blz. 310. noot.
3) Boven, blz. 485. 3) Zooals beweerd wordt T. v. N. I. VI. 3. 124.