vooral tot moeilijkheden hadden aanleiding gegeven, betoondede
Regeering zieh nu zeer rekkelijk. Yan alle aanspraken op Tje-
ribon deed de Sultan van Banten afstand. In ’t algemeen was
het tractaat slechts de gewijzigde hernieuwing van datvan 1659.
Maar de hoofdzaak was vervat in twee daaraan toegevoegde
verklaringen. Bij de eerste betuigde de Sultan voor de ver-
leende hulp 600,000 rijksdaalders aan de Compagnie schuldig
te zjjn, en verleende hij haar het monopolie van den uitvoer van
peper' en den invoer van kleedjes in het geheele rijk van Banten
en zijne Sumatrasche bezittingen. Bij de tweede verbond
zieh de Compagnie den Sultan en zijne opvolgers nooit om deze
schuld aan te spreken, zoolang zij in het ongestoord genot der
haar verleende voorrechten zou gelaten worden ‘j.
TIENDE HOOFDSTUK.
Verval en verbrokkeling van het rijk van Mataram.
De gebeurtenissen in het vorige hoofdstuk verhaald vormen
het groote keerpunt in Java’s gesehiedenis. De rijken van Mataram
en Banten, afhankelijk geworden van de Compagnie, worden
van nu af trapsgewijze verzwakt en den ondergang te gemoet
gevoerd. Er is niet veel te betreuren in den val der heerschappij
van willekeurige tirannen, die het bloed hunner onderdanen als
water deden stroomen en voor wier vuige begeerten devrouwen
en dochters van edelen noch geringen veilig waren; maar men
zou wenschen, te midden van het aan verdrukking en verdeeld-
heid prijsgegeven Java, de Europeesche beschaving te zien op-
treden in een edeler vorm, dan in dien van een schraapzuchtig
handelslichaam, dat, door de meest bekrompen inzichten bestuurd,
de toekomst van land en volk aan dadelijk voordeel opofferde,
') Zie het traktaat met Banten en de daarbij gewisselde atukken bij de Jonge,
V II. 384 vv.
door zijne kortzichtige inhaligheid zieh zelf den val bereidde en
zieh in Indie vaak door het uitschot der zonen van het Yaderland
liet vertegenwoordigen. Er is echter eene gedachte die ons met
die treurige gesehiedenis verzoent. Ook in het slechtste tijdperk
van het bestuur der Compagnie had de Javaan bij zijne veran-
dering van meesters niet verloren, en zij werd voor hem de
overgang tot een toestand, die zeker nog plaats laat voor den
wensch naar velerlei verbetering, maar waarin zijne belangen
eene behartiging vinden, waarvan de vroegere gesehiedenis ner-
gens een spoor vertoont.
Na den val van Sultan Ageng bleef zijn jongere zoon Pa-
ngeran Poerbaja met een aantal aanhangers in de woeste Prean-
ger-landen rondzwerven en Speelman zag zieh genoodzaakt kleine
patrouilles uit te zenden om hen op te sporen en te vatten. Eene
dezer patrouilles, onder kapitein Ruys, stiet bij Tjikalong, thans
eene districtshoofdplaats in Tjiandjoer nabij de Krawangsche grens,
op een bende uit Batavia weggeloopen slaven, een samenraapsel
uit alle volken van den Archipel, levende van roof en zieh
schuilhoudende in ontoegankelijke spelonken. Het meest gevreesde
hoofd dezer roovers was een Balinees, vroeger als slaaf Oentoeng
geheeten, maar die zieh thans Soerapati liet noemen, een man
van ondernemende geaardheid en niet geringe bekwaamheden.
De gansche bende liet zieh door fraaie beloften van Ruys over-
halen om in dienst der Compagnie te treden, ofschoon die officier
aan dezen hoop „overgegeven schelmen“ , zooals hij hen noemde,
geen beter lot toedacht, dan hen van kant te maken zoodra de
gelegenheid günstig zou zijn '). Doch bij de vervolging der Ban-
tensche zwervelingen bewees Soerapati zulke uitnemende diensten ,
dat Ruys hem eerlang den rang van luitenant toekende. Reeds
had de Makassaarsche priester Sjeikh Joesoep, de ziel van het
verzet, zieh nabij de Zuidkust overgegeven, toen Pangeran Poerbaja,
in December 1683, naar Batavia bericht zond, dat ook hij
bereid was zieh voor de Compagnie te vernederen. Ruys had
reeds Soerapati met den Regent van Soekapoera en den Demang