het Mataramsche rijk was tot stand gebracht en de bevrediging
van Mangkoe Negärä verkregen, mocht een meesterstuk van
fijne politiek heeten. Nogtans getuigden de middelen waartoe zij,
zoo in Banten als in Mataram, de toevlucht nam, meer van uit-
putting dan van kracht. Het zwaard was in hare hand schier
machteloos gebleken en zij had hare schoonste trioinfen behaald
door de wapenen der zwakken, sluwe berekening en list. Het
zou weihaast blijken dat de dagen van haren luister voor altijd
voorbij waren.
ELFDE HOOFDSTUK.
Java in dq laatste dagen der Compagnie.
De geschiedenis van het verval en den ondergang der Compagnie,—
van dat lichaam dat nog in 1786 in een officieel stuk
eene der voornaamste zenuwen van den Staat en eene derhoofd-
mijnen van Nederlands welvaart werd genoemd 1 ) , heeft, gelijk
te begrijpen is , in een tijdvak van toenemende bemoeiing des
publieks met de staatsaangelegenheden eene menigte pennen in
beweging gebracht; maar over de lotgevallen der Javanen in
dit tijdperk ligt tot dusverre dichte duisternis verspreid. Het
weinige dat ons daarvan bericht wordt, is uit inlandsche verha-
len, plaatselijke overleveringen, toevallige, hier en daar ver-
strooide uitspraken geput; uit de archieven der Compagnie is,
met uitzondering van eenige stukken Banten betreffende, nog
schier niets daarover openbaar gemaakt, en zelfs Raffles en
Crawfurd, die op Java zelf de bouwstoffen voor de gescbiedenis
van dat eiland bijeenbrachten, en juist in de gebeurtenissen van
dit tijdvak het meest stof hadden kunnen vinden om de hun
door de Britsche belangen ingegeven beschuldigingen tegen het
Hollandsche bestuur op Java te staven, breken hun verhaal
*) Res. d. Slat. v. Holl. 30 Oct. 1786,
bijna plotseling bij de bevrediging van 1757 af, met de opmerking
dat Java daarna 60 jaren lang schier onafgebroken rust genootl).
Wij mögen hopen dat de ontsluiting der archieven ook hier eerlang
het licht zal doen toestroomen. Maar bij alle geheimzinnigheid waarin
de Compagnie hare handehngen op Java hulde, is toch reeds meer
dan genoeg uitgelekt om de ongegrondheid der bewering te staven,
dat zieh dit tijdperk door bestendigen vrede zou hebben gekenmerkt.
Ofschoon de geheele Oosthoek van Java, van Pasoeroean af,
bij het traktaat met Mataram van 1743 aan de Compagnie was
afgestaans) , was zij, deels door de voortduring der onlusten,
deels wegens den geringen prijs dien zij op deze afgelegen, schaars
bevolkte en grootendeels woeste gewesten stelde, nog tot geene
poging overgegaan om er werkeljjk bezit van te nemen, toen de
Gouv.-Gen. Mossel in Mei 1761 overleed en door van der Parra
werd opgevolgd. Die Oosthoek werd destijds nog door twee vorsten
beheerd. In Malang had, ook na de verbanning van Soerapati’s
laatst overgebleven zoon, Wirä Negärä 3) , het geslacht van
dien partijganger zijn invloed niet verloren. Gedurende den
Chineeschen opstand vindt men melding gemaakt van de woe-
lingen van een kleinzoon van Soerapati, Mas Brahim geheeten 4)
en naar alle waarschijnlijkheid dezelfde persoon die als de bond-
genoot van Tjakra-ning-Rat van Madoera weder vermeld wordt
onder denzelfden naam Wirä Negärä 5) dien zijn grootvader het
eerst had aangenomen 6). Sedert had die prins; zoo het schijnt,
zieh rüstig gehouden, tot aan zijn dood in 1762 '); maar zijn
broeder, die hem onder den naam van Malajoe Koesoemä opvolgde,
toonde zieh weder vijandig aan de Compagnie, en het was op
zijne aanhitsing en in verbond met hem dat Ngabehi Soetä Wi-
djäjä, het hoofd der Tenggereezen, in 1763 en volgende jaren
strooptochten deed in de stranddistricten van Pasoeroean, die
i) Crawfurd I I . 370; vgl. Raffles I I . 252 v.
3) Boven, blz 468. 3) Boven, blz. 447. 448. 4) Munnik. 104; Meinsma I. 140.
6) Boven, bl. 470; Munnik. 115; Meinsma I. 145; Hageman Handl. I. 196 (vgl.
185), die echter, de verbanning van Wirä Negärä I I naar Ceilon over het hoofd
ziende, dezen voor denzelfden houdt met Wirä Negärä I I I , waarom hij hem *zoon
van Soerapati" noemt.
6) Boven, blz; 426.
7) Hageman, Handl. I . 208, die hem hier te recht "kleinzoon van Soerapati" noemt.
32*