zooveel zjj kon verdedigde, werd van kant gemaakt of in slavernij
weggevoerd. Eindelijk scheen hjj zieh te laten vermurwen. In
1777 werd eene schikking getroffen en de hoofden van den
opstand werden in genade aangenomen. Maar een honderdtal,
die, zieh op de goede trouw van den kommandant verlatende,
zieh onder eenig voorwendsel hadden laten lokken naar boord
van een in de baai liggend vaartuig, werden allen op zijn last
vermoord, terwijl hunne ljjken in zee werden geworpen. De
schrik dien deze wreede en trouwelooze daad onder de bevolking
verspreidde, deed een groot deel van het geringe oversebot naar
Bali wijken of eene toevlucht zoeken in de zeerooverij. De Compagnie
verlegde kort daarna den zetel van haar bestuur in deze
streken naar Banjoewangi en bouwde er het fort Utrecht, dat
nog de stad en reede beschermt.
Yan nu af werd de Oosthoek van Java geweldig geteisterd door
zeeroovers, die deels uit de gevluchte Balambanganners, deels
uit Mandareezen van Celebes bestonden. De post der Compagnie
op Noesa Baroeng leed veel aanstoot; de laatste vier Soldaten
die de schans aldaar bewaakten, ontkwamen met moeite aan de
banden der roovers en vluchtten naar Poeger. De roovers ver-
woestten het fortje en begonnen nu hunne aanvallen op dat aan
den tegenovetliggenden wal. Eene nieuwe expeditie onder van
Bijk werd omstreeks 1788 gezonden om hen te tüchtigen en te
verdrijven, en bad eene vernieuwde verwoesting der Zuidkust
ten gevolge. Nog heden vertoont Java’s Oosthoek de duidelijke
sporen der ontvolking, die het gevolg is geweest van deze lange
reeks van treurige, maar boogst gebrekkig bekende gebeurtenis-
sen. De geheele Oosthoek, waarvan bet bevolkingscijfer bovendien
in verhouding tot dat van Midden-Java gering is, wordt voor f
door immigranten uit Madoera bewoond1), en inzonderheid heeft
de residentie Banjoewangi nog een zeer klein aantal inwoners,
die grootendeels eene geheel nieuwe bevolking uitmaken en
sterk met vreemde bestanddeelen gemengd zijn 2).
>) Zie D. I , bl. 264, 265.
2) Er kan in ’t algemeen omtrent de waarheid der hoofdtrekken van het hier ver-
haalde geen twijfel zijn, maar het is zeer waarschijnlijk dat latere openbaarmaking
Ook in de Staten uit de splitsing van het Mataramsche rijk
ontstaan, heerschte geen ongestoorde rust, al kwam bet niet
meer tot zulke hevige beroeringen als in de eerste helft der
eeuw die gewesten hadden geteisterd. Tot 1790 echter bleef de
goede verhouding der Compagnie tot de vorsten onafgebroken
voortduren, en dat had zij ongetwijfeld te danken aan de groote
vrijheid die zij aan die vorsten lie t, om hunne zaken naar welge-
vallen te besturen. Het beginsel om de Javanen zooveel mogelijk
te laten onder het beheer hunner eigen hoofden, — een beginsel
steeds door de Compagnie gehuldigd, — schijnt uitnemend te werken
zoolang men alleen ziet op de voordeelen die het aan de
bestuurders verzekert; men moet eenigszins anders oordeelen
wanneer men ook acht geeft op de belangen der bestuurden.
„De afhankelijkheid van de Compagnie,“ zegt de commissaris
Nederburgh l) , een groot bewonderaar van haar stelsel, „viel
aan de vorsten dragelijk, omdat zij zieh nooit verder liet gelden,
dan tot verzekering der rust noodig , en voor de welvaart des
lands en de daaraan verbonden belangen der Compagnie dienstig
was. Een geoorloofd gebruik makende van de macht op de be-
woners dier gewesten, die de Europeaan aan zijn meerdere
verlichting en beschaving ontleent, verschaffe zij zieh door gepaste
inriebtingen aan de hoven der Torsten den noodigen invloed,
om aan hunne gedragingen jegens haar, jegens hunne naburen,
en zelfs met opzicht tot de behandeling hunner eigen rjjken en
onderdanen, die wending te geven die het meest met de alge-
meene belangen strookte; maar zorgvuldig werd alles vermeden,
wat maar naar een schijn van vernedering kon zweemen. De
van officieele bescheiden zal toonen, dat ik in de bijzonderheden, en inzonderheid in
hare volgorde en aaneenschakeling, hier en daar heb misgetast. Wij bezitten omtrent
de hier verhaalde gebenrtenissen geen enkel anthentiek bericht; maar vele schrijvers
hebben de overleveringen verzameld en met allerlei verscheidenheden te boek gesteld.
Om den lezer in staat te stellen over mijne combinaties te oordeelen, zal ik die schrijvers
met eenige volledigheid opsommen. Zij zijn: Domis , Pasoeroean. 105—1 1 9 ;Tijdschr.
v. N . I . I . J ! 205 en I I I . 2. 94; van Hoevell, Reis, XXi 209—211; F . Epp,
T. v. N . I . 1849. I I . 295 en Schilderungen ans Holl. Oostindien, 283; Hageman,
Handl. I . 209. 210, en T. v. I . T. L. en Vk. IX. 275—279; C. J . Bosch,
Aantt. over Bondowoso, in T. y . I . T. L . en Vk. VI. 477—479; Stohr, die
Provinz Banyuwangi. 43. Vgl. ook Lauts I I I . 211—213 en Meinsma I . 194.
x) Verhandeling, 32 en 170.