zijn voet-indrukken op denzelfden steen afgebeeld, waarvan de
beteekenis wordt verduidelijkt door het opschrift zelf, dat, naar
Kern’s verklaring, de voetstappen van den mächtig voortschrjjden-
den vorst vergelijkt met de voetstappen van Yischnoe, wat natuur-
lijk doet denken aan Yischnoe’s triwikrama, de „drie schreden“
waannede hij gezegd wordt het wereldruim te doorsclmjden.
Jammer dat ook hier de naam van het njk of de hoofdstad on-
leesbaar is! Opmerking verdienen nog de stervormige figuren die
men voör de voetstappen opmerkt en die spinnen schijnen voor
te stellen. Wat daarvan de bedoeling is, schijnt nog een onop-
gelost raadsel.
Nog een derde steen met gelijksoortige karakters, mede door
v. Kinsbergen gephotographeerd, ligt te Kebon-kopi aan den
weg van Tjampea naar Pasiran Moewara. Ook hier ziet men
twee indrukken, maar van olifantspooten, en tusschen die beiden
een regel schrifts, dien men tot dusverre niet heeft kunnen ont-
cijferen, ofschoon wel enkele letters te herkennen zijn. Te Pasiran
Moeara, aan de samenvloeiing van de Tjanten met de Tjidani,
ligt een kolossale trachietsteen met eene inscriptie op hetboven-
vlak in zeer groote karakters, maar die slechts flauw zichtbaar
zijn. Yermoedelijk behoort hij tot dezelfde groep als de drie
voorgaande.
Het is jammer dat op geen dezer steenen eenig spoor van
dagteekening gevonden wordt. Priederich, die het eerst nadere
bjjzonderheden omtrent den steen van Djamboe mededeelde,
hield die inscriptie voor eene der oudste van Java; hij meende
dat zij stellig in een vroeger txjdperk dan dat van Padjadjaran
behoort, en ongeveer duizend jaren oud is. Deze meening wordt
ook door den heer Cohen Stuart gedeeld.
Wij zullen dus ook op West-Java nog een ander Hindoerijk
dan dat van Padjadjaran moeten aannemen, waarvan echter weinige
sporen overig zijn. Het is zelfs moeielijk uit te maken of
zijne vorsten de Brahmaansche of de Boeddhistische leer waren
toegedaan. De naam Poerna-warmä komt ook als die van een
Boeddhistisch vorst te Magadha in Hindostan voor, en dat de
Soendasche Poerna-warmä met Yischnoe vergeleken wordt, bewijst
niet stellig zijne Brahmaansche beljjdenis, daar de Boed-
dhisten het gansche Hindoesche pantheon erkenden, nog met velo
booze geesten verrijkt ’).
Merkwaardig is het, dat de Padjadjaransche inscripties de
voet-indrukken met die oudere gemeen hebben, terwijl, zoo ver
mjj bekend i s , men die teekenen in het eigenlijk Java alleen
op den top van den Prahoe heeft gevonden. Zij schijnen een symbool
van vorstelijke macht te wezen. Vroeger heeft men daarvan eene
andere verklaring beproefd, die namelijk, dat zulke voet-indrukken
het teeken zouden zijn dat zieh daar ter plaatse eene weduwe bij het
lijk van hären man had opgeoiferd. Zij zouden dan het laatste spoor
van het aardsch bestaan der weduwe voorstellen, die zieh door
hare zelfopoifering boven het aardsche verhief. De heer Wilsen heeft
voor die meening een bewijs meenen te vinden in de oudheden
die hij te Tiipakoe, vijf palen van Kwali, in Tjeribon vond. Naast
het steenen beeid eener vrouw zag hij ook hier een steen met
voet-indrukken, en de meening was niet onnatuurlijk dat zij
bij elkander behoorden Ook Friederich noemt de voetindrukken
die hij op den Prahoe vond, „de kenteekenen eener oude brand-
plaats“ , en voegt er zelfs bij dat volgens de overlevering hier
de brandstapel voor Pandoe was opgericht 3). Nu kan men wel
niet twijfelen of de zelfopoifering der weduwen behoorde tot de
Hindoesche gebruiken die op Java althans nu en dan gevolgd
werden. Men vindt het verbranden der weduwen op dat eiland in de
oude Chineesche berichten daaromtrent vermeld 4) ; Pigafetta maakt
er in zijn reisverhaal gewag van; Valentijn verhaalt van 270 vrou-
wen die zieh in 1691 bij het verbranden van het lijk van een
Yorst van Balambangan op Java’s Oosthoek, waar toen nog het
Hindoeisme heerschte, vrijwillig lieten krissen, en op Bali
heeft de zelfopoffering der weduwen bij het verbranden van vorstelijke
lijken nog heden plaats, hetzij ze daarbij levend in den
1) Zie over deze inscriptien: Tijdschr. v. I. T. L. en Vk. I I . 1, I II . 183, IV.
460; Brumund in Verh. v. h, Bat. Gen. XXXIII. 63—65; Cohen Stuart, heilige
voetsporen op Java, in Bijd. t. d. I. T. L. en Vk. 3e Vr. X. 164.
2) T. v. I. T. L. en Vk. VI; 57.
3) Versl. en Med. d. K. Ak. v. W. afd. Letterk. D. VIII,
4) T. v. I. T. L. en Vk. XX. 15.