groote ongelijkheid en schromelijke ver warring. Zelfs landge-
nooten van Raffles beschouwen de invoering van het stelsel van in-
dividueelen aanslag als een groote fout. Crawfurd zegt er van,
dat die landvoogd zonder veel onderzoek een stelsel aannam dat
hij door zijne aanhangers hoorde prijzen, en het onmiddellijk
onder de toen vijf millioen teilende bevolking van Java invoerde,
maar nog voor hij het bestuur in andere handen overgaf, de
ervaring opdeed dat het volkomen ongeschikt was. *)
In de proclamatie van 15 Oct. 1813 werd verder uitgespro-
ken, dat de dienstplichtigheid en gedwongen levering over het
gansche eiland was afgeschaft. Echter werden onderscheiden
uitzonderingen op dien regel gehandhaafd. De gedwongen koffie-
teelt in de Preanger hield Raffles voorloopig in stand, vermoe-
delijk omdat hij meende, dat de voordeelen die de Regeering er
van trok, haar, wegens de geringe waarde der landbouwproduc-
ten in een landschap welks afgesloten ligging den uitvoer bezwaar-
lijk maakte, door de invoering der landrenten niet konden vergoed
worden. Hij verontschuldigde deze afwijking van zijn stelsel, die
hij in den grond als onrechtvaardig beschouwde, door er op te
wijzen dat tijd en gewoonte däar den Inlander met de verplichte
cultuur hadden verzoend. Maar behalve dat hier de koffieteelt,
behoudens eenige vereenvondiging in de administratie, op den
bestaanden voet werd gehandhaafd, schijnt Raffles aan den Pre-
anger-landman nog een bijzondere belasting van een ropij (A .20)
per huisgezin te hebben opgelegd; ten minste Commissarissen-
Generaal vonden gelegenheid bij besluit van 3 Jan. 1819 eene
zoodanige belasting af te schaffen, terwijl uit geen enkel stuk
blijkt, dat zij reeds vöör het Britsche tusschenbestuur had bestaan2) .
Eene tweede uitzondering op het stelsel van vrijen arbeid
vormden de blandong-diensten, die werden gehandhaafd op dien
voet, dat zij in mindering zouden komen van de landrenten
door de dorpen van het blandongsvolk verschuldigd. Het bestuur
van het boschwezen werd echter vereenvoudigd, en voor de
inlanders die zieh met den scheepsbouw bezig hielden, werd
l) Descriptive Dictionary, in voce Baffles. -) Staatsbl. no. 1.
het bekomen van het noodige hout gemakkelijker gemaakt.
Eindelijk zag Raffles zieh genoodzaakt ook de heerediensten
gedeeltelijk in stand te houden. Het onderhoud van wegen en
bruggen, met uitzondering van den grooten postweg, bleef bij
voortduring aan de bevolking opgedragen; en ook voor de Gouvernements
transporten moesten werkvolk en voertuigen geleverd
worden, dit laatste echter tegen behoorlijke betaling *).
Met een enkel woord wensch ik nog eenige andere hande-
lingen van Raffles in herinnering te brengen. Dat de slavernij
in hem een vijand vond, is uit zijne geheele richting af te leiden.
Intusschen vond hij die instelling op Java slechts in den
zachtsten vorm en in zeer beperkten omvang. Ingevoerd door de
Europeanen, was zij nauwelijks tot de inlandsche maatschappij
doorgedrongen, en geene andere dan huiselijke diensten werden
er in het algemeen van de slaven gevorderd 2). Desniette-
min deed Raffles wat hij kon om aan den slavenhandel en de
slavernij afbreuk te doen. De parlements-acte van 11 Mei 1811
tot wering van den slavenhandel durfde hij aanvankelijk op
Java niet executoir verklären, omdat zij alleen met het oog op
West-Indie was ontworpen, maar hij ging daartoe over bij besluit
van 5 Pebr. 1813 , na het advies der autoriteiten in Europa te
hebben ingewonnen. Den 17*n Nov. volgde een scherpe proclamatie
tegen den sluikswijzen aanvoer van slaven uit Bali. Om de
eigenaars tot het vrijgeven hunner slaven aan te sporen, voerde
hij in 1812 een hoofdgeld in van een spaanschen mat, door den
meester jaarlijks voor iederen slaaf boven de 8 jaren te voldoen,
alsmede eene belasting van een halven spaanschen mat op de
eigendoms-overdracht van slaven, terwijl hij nog, bij proclamatie
1) Van Deventer, Bijdragen I. 80 , wiens onnauwkenrigheid hier ter plaatse in de verta-
ling van zijn Engelsch origineel wordt aangewezen door Pierson, Koloniale Politiek. H . De
voornaamste stukken betrekkelijk de invoering van het stelsel van Baffles werden in
1814 te Londen gedrnkt, maar die verzameling kwam niet in den handel en is zeer
zeldzaam. Vertalingen van een deel dezer stukken, maar die veel te wenschen overlaten,
vindt men achter het 2de deel der vertaling van Crawfurd’s History of the Ind. Archip. en
in drie buitengewone nommers, gevoegd bij den 3d8“ Jaarg. van den »Nederlandsche
Hermes.. In van Deventer’s Bijdragen tot de kennis van het landelijk stelsel, I.
64—240, is een bijna volledige en doorgaans voldoende vertaling van al deze stukken
bevat.
2) Zie hierover breeder D. I. 356.