verboden en het gansche product moest aan den Sultan geleverd
worden, die voor de bahar 7 ä 8 Spaansche matten betaalde.
Uit des Sultans handen ging de gansche voorraad over in de
pakhuizen van de Compagnie, die de bahar met vijftien Spaansche
matten voldeed ’). Men rekent dat in de 18de eeuw gemiddeld
jaarlijks 9000 bahars peper aan de Compagnie geleverd werden;
maar de Lampongs leverden daarvan een grooter deel dan het
eigenlijke Banten. Yan jaar tot jaar was de opbrengst zeer ver-
schillend. In 1723 bedroeg zij 13,000, in 1724 19,000, in 1725
slechts 11,000 bahars. Na 1775 kon zij slechts eenmaal, in 1781 ,
11,000 bahars halen en zonk het volgende jaar tot 4500 bahars,
terwijl de vijf volgende jaren gemiddeld 5500 bahars leverden.
Ofschoon Banten ook voor de koffiecultuur geschikt werd geacht,
was der bevolking alleen de peperteelt aanbevolen, en zelfs de
teelt van meer koffie dan voor ’s lands eigen verbruik noodig was,
bepaald verboden. Ook de indigocultuur, in 1734 aangeprezen,
was sedert weder verwaarloosd, omdat de Bantenner tot de ver-
eischte bewerking, die de levering in droge stukjes beoogde, ’t
zij uit onwil of onverstand, niet te bewegen was. In 1755 was
het aantal suikermolens door de Hooge Regeering voor Banten
op 4 bepaald, waarvan sedert twee werden aaneengetrokken,
terwijl in 1787 allen in verval waren2). Zoo wist het stelselder
Compagnie de welvaart harer onderdanen te bevorderen, en men
mag het zeker wel als een illusie beschouwen, wanneer de
Rovere van Breugel zieh voorstelde dat Banten tot een veel
hooger trap van ontwikkeling zou zijn gestegen, indien het na
het einde van den opstand in 1752 onder haar rechtstreeksch
bestuur was gebracht 3).
Wij willen thans nog even den blik naar Tjeribon wenden,
om ons daarna bezig te houden met den toestand van dat uit-
gestrekte gedeelte van Java, dat als het eigenlijke Compagnie’s
gebied te beschouwen is.
In 1733 was in Tjeribon de vierde Sultan Sepoeh gestorven
en door den vierden Sultan Anom als vijfde Sultan Sepoeh
*) De Rovere van Breugel. 111. 2) De Rovere van Brengel. 342 vv.
3) De Rovere van Brengel. 118. vv.
opgevolgd. Deze vorst voerde het bewind gedurende 64 jaren
en overleed in 1797. Yolgens de regeling van 1752 l) moest hij
nu niet weder door Sultan Anom, maar door een zijner eigen
zonen worden vervangen. Daartoe was echter reeds in 1762,
met goedkeuring der Compagnie, niet de oudste en echte zoon,
Radja Kanoman geheeten, maar een jongere en onechte aangewe-
zen 2), wat bij het overlijden van Sultan Sepoeh Y tot de gewone
twisten aanleiding gaf en dit gewest, dat zoolang in de diepste
rust had verkeerd, ook op zijne beurt tot het tooneel maakte
van de hevigste beroeringen.
Het verdeeld gezag had de Tjeribonsche vorsten in nog grooter
afhankelijkheid van de Compagnie gehouden dan de Sultans
van Banten. De inkomsten die zij van hunne landen hieven,
waren ruim genoeg om hen in staat te stellen zieh te kwijten
van de verplichting om de Compagnie de kosten der bezetting
te vergoeden, zonder dat zij noodig hadden zieh in schulden te
steken; — want men achtte een fortje met een honderdtal koppen be-
mand toereikend om dit vreedzaam gewest in toom te houden; —
maar overigens hadden die vorsten niets in te brengen: de Resident,
die tevens, als Koopman of Opperkoopman, het geheele
bestuur van den handel had, heerschte met bijna onbeperkt
gezag 3). De regentschappen Galoe, Limbangan en Soekapoera,
waarvan de beide laatste thans tot de Preanger behooren, werden
rechtstreeks als Compagnie’s landen door hem bestuurd 4).
Tjeribon werd niet tot het Gouvernement der Noordoostkust
gerekend, maar vormde een bijzonder kantoor, alleen onderge-
schikt aan de Hooge Regeering te Batavia. Wegens den over-
vloed van producten werd het tot de voordeeligste bezittingen
der Compagnie gerekend. De jaarlijksche opbrengst werd geschat
op 1000 kojans rijst, een millioen ponden suiker, 30,000 ponden
katoenen garens, 10,000 ponden indigo. De schattingen van de
koffieopbrengst wisselen af van 9500 tot 17300 pikols s); zij
h Zie boven, blz. 452. 2) Engelhard, Rapport over d. Cherib. onl. in Ind. Arch.
I I I . 328, 332. 3) D. v. Hogendorp, Bericht. 3.
4) Vgl. Engelhard, Overzigt. 4 5 , met Daendels, Staat der O. I . bezittingen. 2.
5) Huysers, Beschrijv. d. O.-Ind. etabl., 129, geeft het eerstgenoemde, Lauts,
IV. 187, voor een iets later tijdstip het tweede bedrag op.