goed Goenong Parang of Soekaboemi ging dit zoo gemakkelijk
niet. Dit land was in Januari 1813 yoor gezamenlijke rekening
gekocht door Raffles, Mac Quoid, N. Engelhard en A. de Wilde
en onder administratie van laatstgenoemden gesteld, die er in
slaagde zieh bij de opgezetenen als een vader bemind te maken
en het land tot zulk een hoogen trap van ontwikkeling en pro-
ductie te brengen, dat het als het model der particulière landen
geroemd werd. Hoe men in het afgetrokkene, wegens de moge-
lijke misbruiken, over het Europeesch landbezit möge oordeelen,
tegen de wijze waarop Soekaboemi beheerd werd, kon geen enkele
bedenking worden geopperd. Het eenige bezwaar wortelde in de
vraag, of de koffie door dit landgoed opgebracht al of niet in het
Gouvernementsmonopolie begrepen was. Zij was dit niet volgens
de bepaling der koopconditiën, dat de te verkoopen landen van alle
geforceerde leveringen tegen onevenredige prijzen zouden bevrijd
zijn ; maar Raffles zelf had den misslag door hem gepleegd, toen
hjj aan de verkrijging van landbezit persoonlijk deelnam, moe-
ten boeten door eershalve te wijken voor het gevoelen van Gillespie,
dat een ander artikel der koopconditiën, bepalende dat
de verkochte landen zouden onderworpen blijven aan de alge-
meene wetten en koloniale verordeningen van het Gouvernement,
bet land Soekaboemi aan het koffiemonopolie onderwierp. De on-
gerijmdheid dezer uitlegging, die eene zeer duidelijke bepaling
door eene zeer vage en algemeene laat vernietigen, springt in het
oog, en het is zeker niet te verwonderen, dat na het vertrek van
Raffles, toen zijn aandeel op zijne medeëigenaren was overgegaan,
dezen hun goed recht zöchten te handhaven. Commissarissen-
Generaal lieten de zaak onbeslist, maar bij den geest die het be-
stuur van baron v. d. Capellen kenmerkte, is het niet te verwonderen
, dat de eigenaars na hun vertrek slechts doove ooren vonden.
De Wilde vertrok naar Nederland om daar herstel van grieven
te zoeken, en keerde terug met een koninklijk besluit, dd. 11
Juli 1821, waarbij hem, bij wijze van dading, verhooging van
den prijs der door hem t'e leveren koffie, te regelen naar den
gemiddelden marktprijs, werd toegestaan. De Indische regeering
stelde dit besluit eenvoudig buiten effect, bewerende dat de
Wilde den Koning door valsche voorstellingen misleid had. Zijn
beroep op den Koning werd hem bovendien zeer kwalijk geno-
men, en de administratie spaarde hem geene kwellingen en arbi-
traire maatregelen om hem voor zijne vermetelheid te straffen.
De eigenaren, in den toestand van den aarden pot tegenover den
ijzeren verkeerende, besloten na lange onderhandelingen te be-
rusten in het aanbod der Hooge Regeering, om hun Soekaboemi
voor f 800,000 af te koopen, waarmede het onbetwist
monopolie in de gansche Preanger was hersteld. Zij wilden echter
geen afstand doen van het aan een koninklijk besluit ont-
leende recht om voor de door hen geleverde koffie alsnog den
verhoogden prijs te ontvangen; maar moesten ook in dit opzicht
voor hoogere macht bukken. De hoop dat hun in het Moeder-
land alsnog recht zou geschieden, werd verijdeld. Men beriep
zieh daar op het fait accompli, en gaf hun te kennen dat hun
een rechtmatige aanspraak op vergoeding z o u zijn toegekend,
indien zij niet, zonder Zijner Majesteits nadere beschikking af te
wachten, van de voordeelige bepalingen in ’s Konings besluit had-
den afgezien *).
Aan al de geschetste maatregelen om het dwang- en monopolie-
stelsel te doen herleven, werd eindelijk de kroon opgezet door
de publicatie van 20 Mei 1828 2), regelende het verblijf en het
landbezit van Europeanen op Java. De bedoelingen waarmede
het Europeesch landbezit en de rechtstreeksche aanraking van
den Europeeschen handelaar met den inlander zoo in de Preanger
als in de Yorstenlanden was tegengegaan, konden niet vol-
komen verwezenlijkt worden zonder eene nadere bepaling, die
de lästige indringers, zoo vaak zij der Regeering ongelegen kwa-
men, geheel uit de binnenlanden weerde. Bij genoemde publicatie
werd het recht tot inwoning of verblijf van Europeanen op
Java afhankeljjk gemaakt van een nauwkeurig voorafgaand onx)
Zie over deze treurige zaak de Ned. vert. van Crawfurd’s »Indische Archipel»,
D. I I , bl. XXXV—XLVII; P . de Haan, t . a. p. 189—192; Doornik, Vrijm.
Ged. 181—191; P . Mijer, Diss. de Commercio etc. 106—10.9; A. de Wilde, Adres
aan Z. M. Amst. 1838. Als verdediger der Regeering treedt op C. S. W. v. Ho-
gendorp, Coup d'oeil. 281—287. 2) Stbl. no. 20.