en den regent van Banten te dwingen hun zijne bescherming te
ontzeggen. Diep doordrongen van het besef dat voor den handel
der Yereenigde Provincien alles aan het behoud der betrekkingen
met Banten gelegen was, besloot Harmansz met voorbeeldelooze
stoutmoedigheid eene armade aan te tasten, waarvan het admiraal-
schip alleen tegen zijne geheele macht kon opwegen. Het waag-
stuk werd met den schitterendsten uitslag bekroond. Ofschoon
de Spanjaarden inderdaad slechts een gering verlies leden,
ontweken zjj allen verderen strijd, misschien omdat hun doel
vooral op het behoud of de herovering der Molukken gericht
was, en zij zieh dus niet aan grootere verliezen van den kant
hunner even behendige als vermetele aanvallers wilden bloot
stellen. Hoe het zij, Harmansz genoot de eer met eene kleine
koopvaardijvloot Banten ontzet te hebben, dat door eene trotsche
armade van koninklijke schepen belegerd was, en toen hij op
den eersten Januari 1602 op de reede kwam, werd hij metluid
gejuich ontvangen en moeht hij zieh overtuigd houden, dat de
betoonde dapperheid een diepen en blijvenden indruk op de be-
volking had gemaakt.
In Februari kwamen voor Banten de schepen van Jakob van
Heemskerck, die te gelijk met die van Harmansz waren uitge-
zeild. Yan deze keerden vijf in Mei met eene kostbare lading
van specerijen en peper naar het vaderland terug, de drie overige
vervolgden onder bevel van den admiraal zelven den tocht oost-
waarts naar Demak.
De vorst, Pangeran Poeger '), ontving van Heemskerck schijnbaar
met groote welwillendheid, maar nauwelijks had hij eenig volk aan
land doen gaan of het werd overvallen, gevangen gehouden en
van alle goederen beroofej 2) , ofschoon de aanslag mislukte die
te gelijker tijd op de schepen beproefd werd. Men meende ook
hier weder den invloed der Portugeezen te herkennen 3). Door
eenige tegenmaatregelen gelukte het Heemskerck acht der zijnen
*) Zie boven , bl. 264.
“) Brief van Heemskerck bij de Jonge, I I . 510.
3) Fruin in Gids voor 1S68. IV. 14. Het verhaal von Heemskerck’s toebt bij de
Jonge wordtfc^door Frnin met ve!e belangrijke bijzonderheden aangevnld.
weder los te krijgen, maar alle pogingen om ook de anderen te
bevrijden bleven vruchteloos. Heemskerck zeilde nu naar Soera-
baja, waar hij den regent door beloften en geschenken tot hulp en
voorspraak overhaalde, terwijl hij door tusschenkomst van een Mo-
hammedaansch priester de gemeenschap met de gevangenen onder-
hield. Doch Pangeran Poeger, in oorlog met zijn broeder den Pa-
nembahan van Mataram, dwong de gevangene Hollanders hem in de
verdediging zijner stad bij te staan, en was niet te bewegen om
hun de vrijheid te schenken, die zjj echter later door heimelijke
vlucht herkregen hebben. Heemskerck, in zjjne pogingen te leur
gesteld, zeilde oostwaarts naar Gresik en Djaratan en stichtte
er de eerste Hollandsche faktorie in Oost-Java, die hij voor-
zag van voldoend kapitaal om de specerijen op te koopen
die de Javaansche kooplieden met den eerstkomenden oost-
moeson uit de' Molukken zouden aanvoeren. Hij vertrok ver-
volgens naar Patani, waar hij schitterende wapenfeiten tegen
Spanjaarden en Portugeezen verrichtte, en deed, als naar ge-
woonte, voor zijn vertrek naar het vaderland in October 1603
Banten nogmaals aan, waar hjj ieder nog open gebleven hoekje
van zijne schepen met specerijen aanvulde.
Inmiddels waren ook in Engeland compagnien voor den handel
met het verre Oosten opgericht. Dien ten gevolge kwam
kapitein James Lancaster in December 1602 met twee schepen
op de reede van Banten, brieven en geschenken van koningin
Elizabet voor den vorst medebr engen de. De ontvangst was zeer
günstig, en hij ontving verlof tot het oprichten eener faktorie,
terwijl hij, even als de Nederlandsche admiraal Joris Spilbergh,
die gezamenlijk met hem tegen de Portugeezen gestreden had,
en kort daarna, in April 1603, mede te Banten verscheen, den
behaalden buit tegen peper verruilde.
Yoor den handel der Nederlanders op Indie was het jaar 1602
van bijzonder gewicht geweest. De verschillende daarvoor opge-
richte compagnien, die, ieder op eigen voordeel bedacht, eene
vijandige mededinging tegen elkander hadden volgehouden, had-
den zieh eindelijk, op aandrang vooral van Oldenbarnevelt, tot
eene Algemeene geoctroyeerde Oost-Indische Compagnie vereenigd,