Portugeezen te Malakka van hunne gevaarlijkste vijanden bevrijd;
want in vergelijking in et de Javanen worden de Maleiers slechts
weinig door hen geteld ‘).
Ik merkte reeds op dat Pate Unuz zijn gezag, of lievcr dat
van zijn meester Pangeran Tranggänä, die vermoedelijk in den
aanval op Malakka meer de hand heefit gehad dan uit de Por-
tugeesche berichten blijkt, ook te Djapara niet op den duur heefit
kunnen handhaven. Wij zullen straks debewijzen vinden, dat die
plaats voor het Mohammedaansche rijk van Demak spoedig weder
moet zijn verloren ggaan. Pate Unuz zelven vinden wij, slechts
weinige maanden na zijne nederlaag voor Malakka, te Sidajoe aan den
noordeljjken ingang van straat Madoera, en ik houd mij overtuigd,
dat hij ook daar weder als gemachtigde of gouverneur namens
den vorst van Demak werkzaam was. Die vorst zelf blijft bij de
oudere Portugeesche sehnjvers zeer op den achtergrond; hij schijnt
echter bedoeld te worden, waar zij van den Sangue de pate, volle-
diger Sangue de pate de Dama, gewag maken 2). Die titel laat
zieh gemakkelijk verklären door Sang Dipati van Demak, waarbij
dan S a n g het hekende Javaansche voorvoegsel is , dat vöör de
namen of titels van goden en doorluchtige personen wordt ge-
plaatst 3).
"Wat ik tot dusverre van de betrekkingen tusschen de Portugeezen
en Javanen verhaalde, is ongetwijfeld van gewicht voor
de kennis van Java’s maatschappelijken toestandinde 16de eeuw
omdat er uit blijkt dat zeevaart en handel toen tot de meest
geliefkoosde bedrijven der bevolking behoorden, en dat vele dui-
zenden Javanen op andere eilanden van den Archipel gevestigd
waren; maar het verspreidt over den inwendigen toestandvan
het eiland al zeer weinig licht. Yan eigenlijke vestiging op
Java was aanvankelijk bij de Portugeezen in het geheel geen
sprake, en ook later heeft die zieh steeds tot eenige weinige
handelaars en gelukzoekers bepaald. Echter hebben zij reeds
vroeg de Javaansche havens op de noordkust bezocht, doch hoofd-
') De Barros, Dec. I I , liv. IX , c. 4 en 5.
2) De Barros, Dec. I I I , 1. V, c. 6 : Dec. IV , liv. I , c. 12.
3) Vgl. D. I , hl. 314 (Sanghjang), bl. 335 (Saogtäpä).
zakelijk met het doel om zieh op hunne tochten naar de Molukken
te ververschen; want een zelfstandig aandeel in den handel in
speeerijen te erlangen, die tijdens de verovering van Malakka
geheel in handen der Maleiers en Javanen was, schijnt het hoofd-
doel van hun streven in den Archipel geweest te zjjn. Nauwe-
lijks had d’Alboquerque zieh te Malakka gevestigd, of hij zond
een Mohammedaanschen schipper van die plaats, Nakhoda Ismael
geheeten, met een jonk naar de Molukken, als voorlooper en
wegbereider van Antonio d’Abreu, aan wien eene verkenning
der oostelijke eilanden werd opgedragen met een eskader van
drie schepen, waarop zieh onderscheiden Maleiers en Javanen
bevonden die met de vaart op de Molukken bekend waren. D’Abreu
nam den weg längs Java’s noordkust, waar hij de destijds zoo
bekende haven van Gresik aandeed, en was, zoover wij weten, de
eerste Portugees die den bodem van Java betrad. Kakhoda Ismael,
in den aanvang van 1513 met eene lading nagelen uit de
Molukken terugkeerende, had het ongeluk zijn sehip op de reede
van Toeban, eene haven onder het rechtstreeksch bestuur van
den Sang Dipati, te verliezen, ofschoon de lading werd gered
en geborgen. Dit gaf aan Ruy de Brito, den gouverneur van
Malakka, aanleiding, om in de maand Maart Juam Lopez Aluim
met vier schepen naar Java te zenden , en wij lezen uitdrukkelijk
dat hij in alle havens zeer wel ontvangen werd, maar inzonder-
heid in die van Sidajoe, waar het gezag in handen was van den-
zelfden Pate Unuz, die kort te voren zoo duchtig door de Portugeezen
gehavend was ’).
Er verloopen nu eenige jaren waarin, voor zooveel ik weet,
niets van bezoeken der Portugeezen op Java bekend is. Doch
in 1521 werd dat eiland aangedaan door de vloot van Antonio
de Brito, op zjjn tocht naar de Molukken om namens den Koning
van Portugal van die eilanden bezit te nemen. Eerst landde hij
te Toeban en vervolgens te Gresik, waar hij zieh zeventien
dagen ophield, „omdat het eene aanlegplaats was voor de scheep-
vaart dier gewesten en een overvloed van koopwaren en leeftocht
*) De Barros, Dec. I I I , liv. V, c. 6.