om met in te groote tegenspraak met de heerschende meening
e omen, wordt de banier van den vrijen arbeid omhoog ge-
houden nog op het tijdstip toen het lang was gebleken, dat
het doel met met vrij willige overeenkomsten te bereiken was
en dat alleen dwang, door tusschenkomst der inlandsche hoofden
geoefend, kon leiden tot die groote en plotselinge uitbreiding
der productie en die levering van het geproduceerde aan het
Gouvernement tot een pnjs die de gelegenheid tot zeer aan-
zienhjke wmsten zou geven, welk een en ander het eigenlijke
doel van des Landvoogds streven was. Het blijkt dan ook, dat
e werkelijkheid in geen enkel opzicht aan de voorgewende be-
gmselen beantwoordde. Met hoe weinig recht reeds in 1832 van
.vnjwillige overeenkomsten sprake kon zijn, blijkt nit eene ka-
binetsmissive van den Gouv.-Gen. van 9 Febr., waarbij iedere
residentie voor de levering van producten voor de Europeesche
markt werd aangeslagen in verhouding tot de, met niet weinig
over rijving geschatte hoegrootheid harer bevolking en naar den
maatstaf van f 2 per hoofd x). In plaats van een vijfde der
rijstvelden werd weldra vaak een derde !) of meer, in het
algemeen zooveel als men begreep noodig te hebben, gevorderd.
Met de opheffing der landrente scheen het van den Bosch ernst
te zijn ). Hij bad zieh steeds met de meeste bitterheid tegen
et drukkende, het onstaatkundige dezer belasting uitgelaten.
ln de nieuwe residenties Madioen en Kediri, waar die belasting
in 1831 door den Regeerings-commissaris was ingevoerd 4) werd
zij werkehjk m 1833 bij de invoering van het cultuurstels’el op-
gebeven, in dier voege, dat het bedrag van /1 .5 5 per hoofd,
waarop de landrente geschat werd, zou vervangen worden door
eene levering y5m ruwe producten, die in Madioen eene waarde
van f 5.96, in Kediri v a n /7 .40 perhuisgezin moest bedragen s).
« - P i B lik ^ P , h e t 6eSt“Ur v a n d e n G o u 7 - - G e ! 1 - V . d. Boaoh, bl. 45. Men heeft een
j lang Merkua voor den schrijver dezer brochure gehonden. In den laatsten tiid is
betwijfeld. Zie Pi'erson, Kol. Pol. 123 f ? J
s) V. Deventer. I I . 157. 3) Pierson) Ko] p o] g4
4) V. Deventer, I I . 422.
I a a ! DT ! er’ U-440 ’ 4,4,3■ Schijnbaar leed het Gouvernement daarbij aid. verlies (zie 444); doch men begrijpt licht, dat aUe rekeningen van dien aard fotS £
Deze inrichting, in 1841 vervangen door eene vaste betaling voor
de geleverde koffie, suiker en indigo, tot zulk een bedrag dat
de landrente, op f 10 per huisgezin gesteld, als daarmede verre-
kend kon beschouwd worden,werd echter op den duur met eene gelijk-
matige verdeeling van de lasten der Javanen onbestaanbaar geacht, en
nadat reeds in 1842 bepaald was, dat men op eene voorzichtige wijze
beproeven zou de betaling der landrente in geld weder in te
voeren, werd eindelijk, volgens de ordonnantie van 8 April 1858 ‘),
met den aanvang van 1859 daartoe overgegaan *). In geene
andere residentie toch was het tot eene werkelijke opheffingder
landrente gekomen. Overal was aan de bevolking de teelt van
producten tegen een willekeurig bepaald, zeer ongeljjk werkend
en bij sommige cultures uitermate gering plantloon opgelegd,
en daar nevens i s , in strijd met de voorspiegelingen en zeker
ook met de wenschen van van den Bosch, de landrente op den ge-
wonen voet gehandhaafd, omdat de in geldnood verkeerende
Regeering de millioenen die zij opleverde, niet missen kon.
Zeker was in den bloeitijd van het cultuurstelsel de toestand van
Madioen en Kediri benijdenswaardig voor de andere residentien 3) ,
die voor de voortdurende betaling van eene door v. d. Bosch
steeds als de grootste ramp voor de Javanen uitgekreten belasting,
in de zoo karig berekende plantloonen waarlijk geene ver-
goeding vonden. En dit was nog te erger, omdat werkelijk voor
de cultures ook dikwijls veel längere en zwaardere arbeid dan
voor de rijstteelt werd gevorderd. Zoo eischt bij voorbeeld het
suikerriet een arbeid van 10 of 11 maanden, tegen zes die voor
de rijstteelt toereikend zijn en dus nog tijd voor het verbouwen
van tweede gewassen overlaten 4). Bij de koffiecultuur moest de
bevolking drie ä vier jaren geheel onbeloonden arbeid aan den
aanleg en het onderhoud der tuinen besteden, daar de
boom eerst in het vierde jaar eenige vrucht begint te dragen,
en de betaling van plantloon alleen plaats had bij en in verwanneer,
zooals hier het geval was, de waarde der producten eenvoudig werd bepaald
door het Gouvernement waaraan zij geleverd werden en dat zieh voorstelde er groote
winsten op te behalen.
x) Stbl. n° 46. s) V. Deventer, I I I . 85; Kol. Versl. over 1858, bl. 19.
3) Hasselman bij v. Deventer, I I I . 225. 4) Van Deventer, II. 667.