Het was een groot ongeluk voor de wapenen der Compagnie,
dat Speelman, toen hij zieh weder in staat vond om aanvallender
wijze te werk te gaan, zieh genoopt vond zijne macht te splitsen,
en, terwijl hij een deel zijner troepen bestemde om naar Kediri op te
rukken, ten einde Troena Djaja te zoeken, en een ander deel om den
weg naar Mataram te volgen, ten einde den Soesoehoenan in zjjn be-
narden toestand bij te staan, het besluit nam zelf met hetoverige
deel het gezag van den Soesoehoenan op Madoera te gaan herstellen.
De krijg op Madoera werd met niet veel voorspoed gevoerd. Aris-
baja werd, wel is waar, zonder moeite veroverd, maar toen Speelman
vandaar dwars door het eiland naar Kamal wilde oprukken, om
Koeanjar ‘) te straffen voor den moord aan de bemanning van
een Compagnie’s schip gepleegd, moest hij, wegens den ellendigen
toestand der wegen, zijne troepen te Sotja weder inschepen;
en hoewel de aanslag op Koeanjar, niettegenstaande zieh wel
5000 Madoereezen längs de kust versehanst hadden; volkomen
gelukte en de geheele plaats verwoest werd, ging met dat alles
veel kostbare tijd verloren, zonder dat men het eigenlijke doel der
expeditie nader kwam. Inmiddels werden de tijdingen omtrent den
staat van zaken in Mataram ontvangen steeds verontrustender;
zij meldden niets minder dan dat Mataram gevallen, de Soesoehoenan
gevlucht en op de vlucht gestorven, de rijkssieraden, de
olifanten en de vrouwen van den harem naar Kediri weggevoerd
waren, en dat Troena Djaja gereed stond zieh met een aanzien-
ljjke macht op Soerabaja te werpen. En te gelijk met deze berichten
ontving Speelman van de angstvallige regeering te Batavia
het strikte bevel om geen enkelen Compagnie’s soldaat aan een
tocht in de binnenlanden van Java te wagen, daar men Bauten
niet vertrouwde en zieh op het Maleische schiereiland onrustige
•) Speelman bij de Jonge, VII. 125, noemt deze plaats Coarijer; bij Valentijn
IV. 1. 4 5 , gelijk ook op de kaart in het Vlldedeel van de Jonge, heet zij Quanjer;
op de kaart van van de Velde staat Kiendjar, op die van Versteeg in den Atlas van
N. I. Kabanjur, op die van Hageman in T. v. N. I. Jrg . 1858, D. I I , Kawanjar
en nog eens, als wäre dit een verschillende plaats, Kwanjar. De plaats schijnt thans
van minder gewicht dan vroeger, maar het kenschetst den aard onzer geographische
kennis van Madoera, dat wij naar den wareD vorm van den naam eener iD de geschiedenis
zoo hekende plaats nog moeten raden.
bewegingen hadden vertoond. Men kan begrijpen hoe de voort-
varende Speelman bij zulke bevelen tegenover zulke tijdingen
te moede was. Hij spoedde zieh naar Soerabaja, liet
daar de regenten den eed van trouw aan den Soesoehoenan her-
nieuwen, en daar hij er geen bezetting kon achterlaten, deed hij
de door Troena Djaja opgeworpen versterking siechten, opdat er
zieh geen vijanden in zouden nestelen. En terwijl hij zieh gereed
maakte om naar Djapara te vertrekken, ten einde daar maatre-
gelen tot herstel van het Mataramsche rijk te beramen, zond
hij boden met brieven aan Kraeng Galesoeng en aan Troena Djaja:
aan eerstgenoemden, die van vijandschap jegens den Madoeree-
schen prins blaakte, om hem door beloften van vergiffenis en
belooning tot de partij van den Soesoehoenan over te halen;
aan laatstgemelden hoofdzakelijk met het doel, omaangaande zijne
verblijfplaats, macht en hulpmiddelen zekere berichten in te
winnen. Kraeng Galesoeng antwoordde, dat deMakassaren slechts
geringe lieden waren en vreesden zieh met de zaken der groote
heeren te moeien. Het antwoord door Troena Djaja aan een zijner
dienaren in de pen gegeven en zonder zegel of onderteekening
verzonden, verklaarde zeer hooghartig, dat hij tot het uiterste
voor het wäre geloof tegendekafirs zou strijden; dat bovendien
nu het oogenblik gekomen was om aan Madoera wraak te verschaffen
voor hetgeen het vroeger van Sultan Ageng van Mataram
had moeten lijden1), en dat hij de Compagnie niet vreesde,
die wel is waar van niets dan rechtvaardigheid en billijkheid
sprak, maar inderdaad slechts op geldelijk voordeel bedacht was.
Den 18den Augustus stevende eindelijk Speelman naar Djapara,
nadat hij Couper namens den Soesoehoenan als bevelhebber van
Soerabaja en een smaldeel lichte vaartuigen in straat Madoera
had aangesteld. Merkwaardig is de instructie die Speelman aan
Couper achterliet, en waarin hij hem gelastte voor de heffing
der aan den Soesoehoenan toekomende inkomsten getrouwelijk
zorg te dragen en te waken dat niemand eenige overlast leed
en voor de Compagnie niets dan tegen betaling verlangd werd.