schuldeischers, zoo Europeanen als Chineezen, al^slaven gehou-
den, totdat zij hunne schuld hadden afgelost, wat hun meestal
onmogelijk was Hierbij bedenke men nu nog door welke
middelen bet kolossale inkomen van den Resident werd verkre-
gen, en welk eene voldoening bet der arme bevolking moet
verschaft hebben, dat de hervorming van Commissarissen Gene-
raal de zaak liet zooals zij was, behalve dat de Compagnie een
deel van den onrechtmatigen buit voor zieh nam.
Ik heb reeds vroeger doen opmerken, d at, ten gevolge der
regeling omtrent de opvolging van 1752, de waardigheid van
Panembahan Tjeribon in 1773 vervallen was 2). Een der eerste
gevolgen van den dood van Sultan Sepoeh Y is geweest, dat
ook de derde vorst, Radja Tjeribon, die waarschijnlijk in troebel
water had willen visseben, in 1798 naar Amboina verwijderd
en de door hem bekleede waardigheid evenzeer opgeheven werd,
terwijl zijn aandeel in het bestuur en de inkomsten aan den
nieuwen Sultan Sepoeh werd opgedragen 3). Doch hiermede was
de onrust niet gestild, te minder daar de Regeering den ont-
erfden Radja Kanoman en zijne breeders Radja Kaboepaten en
Radja Laoetan niet slechts zonder gezag, ihaar zelfs zonder
middelen van onderhoud liet. Nederburgh schijnt een oogenblik
de noodzakelijkheid erkend te hebben om daarin te voorzien,
doch de hem toegekende desa’s zijn hem spoedig weder ontfutseld.
*) Daendels, Staat, der O. I . bezitt. 10. De tegenstander van Daendels, Engelhard,
beweert wel is waar (Overzigt. 457), dat de hier gescbetste misbruiken alleen op de
Snltanslanden plaats vonden en door den Resident niet konden worden tegengegaan.
Doch het is hierbij om geene;. persoonlijke besoholdiging tegen de residenten te doen,
maar alleen om aan te toonen dat het regeeringsstelsel siecht en de toestand der bevolking
ellendig was.
2) Zie boven, biz. 452.-
3) Engelhard, Rapport. 333; vgl. Hageman, Handl. I. 216 en T. v. I. T. Ld. en Vk. IV
337, IX . 340. Zonderling dat geen andere schrijver van deze gebeurtenis gewag maakt ;
maar nog zonderlinger dat nergens iets gevonden wordt dat tot toeliohting kan strekken
van een bij Stavorins, Reize naar Bataviaenz. I . 183, voorkomend bericht, d a tin l7 6 9
een der Tjeribonsche prinsen wegens knevelarij naar Ämboina gebannen werd. In
het verhaal zijner tweede reis, die ik slechts in de Engelsche vertaling van Wilcocke
ter hand heb (Voyages of Stavorinus, I I I . 354), herhaalt Stavorinus dit bericht, met
bijvoeging dat hij dien prins zelf in 1775 te Amboina zag. Vermakelijk is overigens
daar ter plaatse de samensmelting der Sultans Anom en Sepoeh tot ddn persoon,
onder den naam van »Sultan Anom Soepoe Cheribon.»
Het landvolk, door dweepzieke täpä’s opgeruid en smachtende naar
verlossing uit zijne eilende, koos de partij der teruggezette prinsen.
De gisting bleef dus voortduren, maar begon eerst in 1802
zoo ernstig te worden, dat zij de aandacht der Regeering trok,
zooals wij in het volgende hoofdstuk zullen zien ‘).
Het rechtstreeks aan de Compagnie onderworpen gebied,
waartoe men intusschen met Daendels ook Tjeribon zou kunnen
rekenen, bestond uit twee zeer verschillend bestuurde deelen:
het oude gebied, gevormd door de hoofdstad Batavia met de
Ommelanden en Djakartasche Bovenlanden, waarbij echter ook
Krawang en een deel der Preanger waren gevoegd; en de later
verkregen Noordoostkust met den Oosthoek. Die Noordoostkust,
waarvan de bevolking op 1,600,000 ä 1,880,000 zielen werd ge-
schat 2) , was sedert 1754 gesteld onder een Gouverneur en Di-
recteur, die zijn zetel had te Samarang. De eerste Gouverneur
was dezelfde von Hohendorff, die deze gewesten reeds van 1747
af als Kommandeur bestuurd had 3). Yan zijn opvolgers zijn Har-
tingh, Greeve, Siberg, van Overstraten, meermalen in mijn verhaal
genoemd; want daar ook het onderhouden der betrekkingen
met de inlandsche hoven te Soerakarta en Jogjakarta aan den
Gouverneur der Noordoostkust was opgedragen en de residenten
aan die hoven onder zijne bevelen stonden, is hij inderdaad in
dit tijdvak in de geschiedenis der Javanen een veel gewichtiger
persoon dan de Gouverneur Generaal zelf, te meer daar hij zoo
goed als oppermachtig was en de Hooge Regeering zieh met
zijne administratie weinig of niet bemoeide. Zijn officieele ambts-
titel was eigenlijk „Gouverneur van- *Java“ 4) ; want het gebied
onder zijn beheer omvatte, middellijk of onmiddellijk,
geheel Java in dien zin waarin men dat aan de Soendalanden
overstelt. In rang werd hij geacht met den Soesoehoenan en
Sultan gelijk te staan 6). Zjjn inkomen overtrof nog verre
dat van den resident van Tjeribon en wordt zelfs op het dub-
bele daarvan geschat, maar bestond evenzeer voornameljjk uit
l) Engelhard, Rapport. 329. v. Hageman, Handl. I. 217. 2) Zie D. I, bl. 267.
3) Boven, blz. 482, 4) Daendels, Staat, 3. 5) Hageman t Handl. I, 218.