schijnt trouwens allengs zeer gestegen te zijn. Daar, gelijk een
schrijver dier dagen zegt, bezittingen waar het der. Compagnie
wel ging, ook niet anders dan voordeelig voor hare dienaren
konden zijn, werd Tjeribon onder de beambten der Compagnie
als het neusje van den zalm beschouwd '). Werkelijk genoot de
Resident een vorstelijk inkomen, ofschoonzijn traktement, gelijk
dat van alle Compagnie’s dienaren, zeer gering was. Yan den
Chineeschen fabrikant van looden pitjis 2) , van wien de vorsten bij
de verschillende overeenkomsten van 1 7 1 0 , 1 7 1 5 , 1 7 2 0 , 1 7 4 4
en 1 7 5 2 nooit hooger pacht dan 2 0 0 rijksdaalders ’sjaars hadden
kunnen bedingen 3), ontviDg hij, zegt men, 5 0 0 0 rijksdaalders,
en van den pachter van het opium 1 2 0 0 0 rijksdaalders. De
bosschen, waarvan de opbrengst eenvoudig als een emolument
voor den Resident beschouwd werd, leverden hem een inkomen
dat op 1 7 0 0 0 rijksdaalders berekend werd 4). Uit den handel,
die geheel in zijne handen was, eigende hij zieh mede aanzien-
lijke voordeelen toe; maar wellicht nog het grootste bedrag
vloeide voort uit het versehil tusschen den prijs waarmede hij
de koffie aan de inlanders betaalde en den prijs dien hij daar-
voor van de Compagnie ontving 5). Toen in 1 7 9 4 de Commissaris
Generaal Nederburgh en zijne ambtgenooten, die met de hervor-
ming der bestaande misbruiken belast waren, deze inderdaad
sanctionneerden door de ambtenaren, tegen uitkeering aan de
Compagnie van een deel hunner stille winsten, onder den naam
van ambtgeld, in het gerust bezit hunner prooi te laten, werd
het inkomen van den resident van Tjeribon aanvankelijk op
slechts 1 2 0 0 0 rijksdaalders geschat. In 1 7 9 6 echter werd, na
nader onderzoek, het ambtgeld gevorderd over een bedrag van
0 Hnysers, t. a. p. 129. 2) Zie D. I , bl. 490.
3) Netscher en v. d. Cliijs, Munten van Ned. Ind. 155.
4) Lauts, IV 187; DaendeU, Staat. 11.
5) D. v. Hogendorp, Bericht, 6 5 , zegt, dat in de Jakatrasche bovenlanden en in
Tjeribon de Compagnie 4 J rijdsdaalder betaalde voor een pikol koffie van 125 pond,
doch dat de inlander nauwelijks twee rijksdaalders ontving en dan nog ruim 180 pond
in plaats van 125 moest geven. Lauts, IV. 1 8 7 , geeft eene andere berekening. Volgens
hem werden door den resident van Tjeribon aan de bevolking, zoowel als door de
Compagnie aan den Besident, 3 rijksdaalders per pikol betaald; maar zat het versehil
daarin, dat, terwijl de bevolking bij pikols van 200 pond leverde, de Besident bij
pikols van 132 pond afrekende.
3 0 , 0 0 0 rijksdaalders. Maar ook dit werd algemeen nog te laag
geoordeeld en velen Melden zieh overtuigd dat het werkelijk
inkomen van den Resident in de laatste jaren 4 0 , 0 0 0 of 6 0 , 0 0 0 ,
ja zelfs tot 1 0 0 , 0 0 0 rijksdaalders beloopen h ad 1}. Tot dekennis
van den gang des bestuurs in de Tjeribonsche landen levert het
volgende feit eene tnerkwaardige bjjdrage. Den 18 d e n April 1 7 6 8
werd door de vorsten, onder uitdrukkelijke goedkeuring van den
Resident, een Papekem of Wetboek uitgevaardigd, op hunnen
last uit verschillende oude wetboeken bijeengebracht, om tot
richtsnoer voor de rechtspraak in Tjeribon te dienen. Inderdaad
had die samenstelling plaats gehad volgens voorstellen van den
Resident, die reeds in 1 7 6 4 en 1 7 6 5 door de Hooge Regeering
waren goedgekeurd2).
Men zou door sommige berichten van dien tijd schier in den
waan gebracht worden, dat alles in Tjeribon vrede en welvaart
adernde. Doch inderdaad was er niet alles zoo rooskleurig. Wanneer
wij den toestand der bevolking wat nader in oogenschouw
nemen, wordt het ons duidelijk, dat een st&eulend vuur van
misnoegen, bij de troonsverwisseling van 1 7 9 7 , aan eerzuchtige
prinsen, die het volk, zoo het hunne partij koos, eene bfetere
toekomst voorspiegelden, maar al te gereede gelegenheid bood
om een feile vlam te verwekken. „Het rijk van Tjeribon“ ,
zegt Daendels, die in 1 8 0 8 het bestuur over Nederlandseh
Indie aanvaardde, „was s e d e r t v e l e j a r e n 3) het meest
gedrukte deel van het eiland. De residenten en mindere ambtenaren
veroorloofden zieh allerlei knevelarijen. Zij zoowel als de
Chineezen huurden desa’s en trokken daarvan, in arbeid en pro-
ducten, veel meer dan met de billijkheid bestaanbaar was, terwijl
zij aan de opgezetenen veel minder overlieten dan voor
hun levensonderhoud vereischt werd. Derhalve waren duizenden
Tjeribonners, mannen, vrouwen en kinderen, om een geringe
schuld verpand. Deze ongelukkigen werden in de huizen hunner
*) Lauts, IV. 187; D. v. Hogendorp, Bericht. 65.
2) Het Regt in N. I. I I I . 71 vv.
3) Ik spatieer deze woofden omdat v. Kämpen, Nederl. buiten Europa, I I I . 446,
de hier gegeven beschrijving van Tjeribonsche toestanden ten onreohte alleen heeft laten
slaan op de jaren effe onmiddellijk Daendets bestnur vöorafgirigen.