hadden het Couper gemabkelijk gemaakt Soerabaja voor den
Soesoehoenan te heroveren, en hadden Troena Djaja genood-
zaakt zieh weder binnen Kediri terug te trekken.
Maar het was Speelman niet voorbehouden de grootsche taak
die hij aanvaard had, zelf tot een goed einde te brengen. Juist
terwijl alles zieh ten goede scheen te keeren, ontving hij den
1 8 d e n December van de Hooge Regeering, die meende dat alles
gedaan was waartoe zjj zieh bij contract verbonden had, den
uitdrukkelijken last, om ten spoedigste naar Batavia op te komen.
Natuurlijk moest reeds dit bevel alleen verlammend werken,
maar bovendien werd Speelman zoo ernstig ongesteld, dat hij
noch aan het opontbod gevolg geven, noch zieh met de gewone
veerkracht aan de belangen der Compagnie wijden kon '). Juist
op dat tijdstip nu hadden de verraderlijke handelingen van
Merta Laja veel van de behaalde voordeelen weder doen verloren
gaan. Teleurgesteld in zijne pogingen om den Soesoehoenan
van het bondgenootschap met de Holländers af te
trekken, had hij zieh tot bereiking zijner oogmerken in het
geheim met Raden Kadjoran en Banten verbonden, en terwijl
de Compagnie’s troepen onder kapitein Renesse nog bij Blora
stonden om de achterhoede te dekken, zjjn kortzichtigen ambt-
genoot Merta Poerä overreed om Djepon weder te verlaten, dat
onmiddellijk door de bij Grobogan gelegerde opstandelingen, ver-
eemgd met de macht van Pangeran Poeger, bezet werd. Haar
echter de aanwezigheid der Hollandsche troepen Mertä Läjä be-
lette zieh, gelijk hij wenschte, met de in Samarang gedrongen
vijanden te vereenigen, was hij genoodzaakt zijne dubbelzinnige
rol nog een tijd lang vol te houden en te zamen met Mertä Poerä
naar Djapara terug te keeren. Hij wist zelfs van den niets kwaads
vermoedenden Soesoehoenan verlof te erlangen om naar Samarang
te gaan, maar had de onvoorzichtigheid zieh vooraf aan Mertä
Poerä te ontdekken. Toen het hem niet gelukte de trouw van
den ouden man aan het wankelen te brengen, begreep hij dat
het tijd was zieh uit de voeten te maken, en weigerde hij, onder
voorwendsel van ongesteldheid, voor den Soesoehoenan te verschonen.
Deze, hem daartoe alsnog op minnelijke wijze willende
overhalen, zond eenige zijner voornaamste dienaren tot hem, bij
wie zieh ook Mertä Poerä voegde, maar zij werden door den
aanhang van Mertä Läjä met een amok ontvangen, waarbij verscheiden
mantri’s zwaar gekwetst werden en de oude Mertä
Poerä het leven verloor. Echter behielden in dien onverwachten
strijd de boden van den Soesoehoenan ten laatste de overhand:
het gelukte hun Mertä Läjä zelven te grijpen, wien dadelijk het
hoofd van den romp werd gescheiden ’).
Toen deze gebeurtenis plaats greep, was, omstreeks 14 dagen
te voren, den 44en Januari 1678, de Gouverneur-Generaal Maet-
suyker overleden. Yolgens de beschikkingen van het Opperbe-
stuur in Nederland moest nu Rijklof van Goens als Gouverneur-
Generaal , Speelman als Directeur-Generaal van den handel optreden.
Bij besluit van Gouv.-Gen. en Raden van 18 Januari werd den Admi-
raal gelast zijne nieuwe betrekking te Batavia te komen aanvaarden
en het bevel over leger en vloot aan kapitein de St. Martin over
te dragen. Speelman, eerst door voortdurende ongesteldheid, later
door weerzin om van het tooneel zijner werkzaamheid te scheiden,
teruggehouden, kwam eerst na herhaalde vermaningen in
het laatst van Maart schoorvoetend naar Batavia, eene belang-
rjjke memorie over den stand der zaken en het bestuur der voor
de Compagnie verworven gewesten tot onderrichting van zijn
opvolger achterlatende.
De terugroeping van Speelman had op dö zaken van den Soesoehoenan
een ongunstigen invloed; de St. Martin begreep zeer
goed dat er met de geringe middelen te zijner beschikking niets
te doen viel, en wenschte natuurlijk alle verantwoordeljjkheid
van zieh te schuiven, waarom hij er op aandrong dat het opper-
beleid der zaken zou worden opgedragen aan een persoon van
hoogeren rang en grooter aanzien. Doch de Hooge Regeering
was zelfs door de vertoogen van Speelman niet tot brachtig
handelen te bewegen, ja bleef doof voor de steeds ongun-
*) Speelman bij de Jonge, VII. 184—189. Vgl. ook hier het inlandsch verhaal bij
Hageman, in T. v. J. T. L. en Vk. I I . 37.