"Wij leeren uit die instructie met nauwkeurägheid de belastingen
kennen, die in Soerabaja ten behoeve van den Soesoehoenan
werden geheven. Die belastingen bestünden in rechten op den uit-
voer van rijst en andere handele waren, van de Mohammedaansche
kooplieden door de Schahbandars, van de Europeesche door
Chineesche pachters geheven; in hoofdgelden, oorspronkelijk ten
bedrage van { reaal sjaars, maar dikwijls tot hooger bedrag,
van iederen bezitter van rijstvelden gevorderd; en eindelijk in
eene heffing van de pasars. Ofschoon de opbrengsten veel hooger
waren , kwam van een en ander, onder de günstigste omstandig-
heden, niet meer dan ruim 6000 realen in de schatkist des Soe-
soehoenans terecht. Gresik met Djaratan -bracht door dezelfde
middelen, het hoofdgeld uitgezonderd (want er waren hier geen
rijstvelden), nog geen 1400 realen aan den Soesoehoenan op.
Giri was een vnj gebied, waarvan alleen de Pangiran de in-
komsten hief. Speelman gaf echter ten slotte voorzichtiglijk te
kennen, dat hij de erlangde inlichtingen nog niet in allen deele
vertrouwde '). Brengt men met deze opgaven in verband wat Speelman
in een latere memorie omtrent de opbrengsten van het regent-
schap Samarang mededeelt, dan wordt men niet geneigd zieh
van de financieele hulpmiddelen des Soesoehoenans een groote
voorstelling te vormen. Het gezamenlijk bedrag van de tollen en
hoofdgelden in dat gewest wordt daar op niet meer dan ruim
7000 njksdaalders geschat, waarvan niet meer dan 2 0 0 0 ’s jaars
aan den Soesoehoenan werden uitbetaald. Een deel der bevolking
van het landschap Ambarawa, dat bij voorkomende gelegenheid
met eenige persoonlijke diensten ten behoeve van den Soesoehoenan
belast werd, was van de betaling van het hoofdgeld
vrijgesteld 2).
Maar het wordt tijd dat wij omzien naar hetgeen inmiddels in
Mataram had plaats gehad. De hulp der Compagnie was voor
den Soesoehoenan meer schadelijk dan voordeelig geweest, dewijl
*) Speelman bij de Jdnge, VII. 141 vv.
“) Speelman bij de Jonge, VIT. 200 vv. In plaats van Ambarawa Staat bij deJonge
Limbraanwa; doch de opnoeming der dorpen van dat landschap maakt de verbetering
van dezen onbekenden naam zoo goed als zeker.
zij aan zijne vijanden het middel had verschaft om den opstand als
een krijg voor het wäre geloof te doen voorkomen en den Soesoehoenan
als een bondgenoot der kafirs in verdenking te bren-
gen. Talrijke vijandelijke benden vertoonden zieh in den omtrek
der hoofdstad, terwijl Samarang, Koedoes, Pati,Demak, achter-
eenvolgens in handen der opstandelingen geraakten.
Ofschoon naar Javaansche gewoonte alle veerkracht en beleid
aan de handelingen des vijands ontbrak, steeg aan het hof de
radeloosheid ten top. Yele grooten kozen de zij de der opstandelingen
, en de zonen van den Soesoehoenan; waarvan nu deze dan
gene met het opperbevel was bekleed, werden telkens verslagen
en op de vlucht gedreven en zöchten ten laatste een goed heen-
komen, zoodat de oude, versufte vorst schier alleen in den kra-
ton overbleef. Eerst zocht hij een toevlucht op de graven zijner
vaderen te Imägiri; vandaar vlood hij naar Djägäbäjä, waarheen
de Pangerans Poeger en Singä Sari geweken waren, die, slechts
voor eigen veiligheid bezorgd, hun vader uit hun bijzijn verdreven.
Na vier dagen zwervens vond hij zijn oudsten zoon, Pangeran
Adipati Anom, te Nampoedadi in Bagelen. Dezen verklaarde hij
thans in tegenwoordigheid van eenige mantri’s tot zijn opvolger
en stelde hij ter hand wat hij nog van de rijkssieraden had
kunnen medevoeren, en daarop werd de deerniswaardige tocht
door vader en zoon voortgezet, om hulp bij de Holländers te
gaan zoeken. Maar de vermoeienis bleek te zwaar voor den afge-
leefden grijsaard. Hij lag eenigen tijd ziek te Banjoemas, maar
door den angst voortgedreven, hervatte hij na drie dagen den
zwerftocht, vaak over ongebaande wegen. Te Adjibarang zijn einde
voelende naderen, riep hij zijn zoon tot zieh, dien hij nogmaals
vermaande in alles den raad van Speelman te volgen en geheel
Java aan hem op te dragen. Maar ook hier liet de vrees de
vluchtenden geen rust: de uitgeputte despoot sleepte zieh nog
voort tot Wänäjäsä, vandaar vervoerde men twee dagen ver zijn
lijk in de richting van Tagal en begroef het op eene plaats,
Tagal Aroem of Tagal "Wangi') geheeten, aan welke hij ook
!) Beide namen beteekenen g e u r i g v e 1 d , en de inlandsche overlevering zegt dat de