wordt aangeduid, als de naam panewoe '), die nog aan zekere
ambtenaren van hoogen rang in de Vorstenlanden gegeven wordt.
Het zal ons later meermalen blijken dat de bevolking doorgaans
.bij duizendtallen van gezinnen werd geschat of ingedeeld. Onder
die hoofden van duizend gezinnen stonden waarschijnlijk reeds
toen ook hoofden over 100 (panatoes), over 50 (pamiket) en
over 25 huisgezinnen (panglawe). De geheele indeeling heeft
wellieht in verband gestaan met de heerediensten voor denaan-
leg van wegen en andere openbare werken, ook voor den bouw
der tjandi s en kedatons, die aan de bevolking werden opge-
legd. Men vindt die heerediensten in oude opschriften ver-
meld ); en men kan zieh bezwaarlijk voorstellen, dat reuzen-
werken als Bara Boedoer, Tjandi Sewoe en dergelijke zonder
willekeurige beschikking over de werkkrachten der bevolking
konden worden tot stand gebracht 3). Wjj hebben hier een nieuw
bewijs bij de vele die ik reeds heb aangevoerd, dat de Ja-
vaansche maatschappij in de Hindoeperiode de vormen h'eeft
gekregen die haar ook na de invoering van den Islam be-
heerschten, en die ook nu nog in de Vorstenlanden voor een
groot deel, en , ten gevolge van het bijzonder stelsel waarnaar
Java geregeerd wordt, zelfs in de Gouvernementslanden althans
eenigermate, bewaard gebleven zijn 4).
De dienst van Siwa en Doerga onder de Symbolen van lingga
en joni onderscheidt zieh in Hindostan door afschuwelijke wreed-
heid en nog afsehuwelijker ongebondenheid. Tal van bloedige
offers (in vroeger eeuwen zelfs menschenoffers) en schaamtelooze
prostitutie, als een hnlde aan de natuurkrachten, gaan met hunne
vereering gepaard. Men kan dus wel nagaan dat de godsdienst-
vorm die vooral in de laatste tijden van Madjapahit de overhand
had, niet günstig op de zeden der Javaansche-bevolking kon
werken. De reeds besproken wreedheid werd er door gevoed
en de ontucht werd er door verheerlijkt. Wellieht stammen de
) ilevvoe of sewoe beteekent duizend. panewoe, zoo ik meen, eigenlijk hoofdman
over duizend, cbiliarch.
2) Zie boven blz. 4 0 , 43. 3) Vgl. D. I , bl. 446.
4) Dl X, bl. 341 w . , 645 vv.
Javaansche taledeks in rechte lijn van de priesteressen van dezen
verfoeilijken eerdienst, en laat zieh daaruit verklären, dat zij
tevens publieke vrouwen en eenigermate het voorwerp van een
soort van vereering zijn 1).
In het algemeen kan ik van den günstigen invloed op de
Javanen, dien men zoo algemeen aan de Hindoe-heerschappij
toeschrijft, niet veel bespeuren. Tot de voornaamste gebreken
in hun karakter schijnt mij in dit tijdvak de grond gelegd. On-
getwijfeld heeft de Islam de strekking gehad om hunne zeden
te verzachten en hun een reiner leven te doen leiden. Onder zijn
invloed zijn de goede eigenschappen van het Maleische ras weder
meer op den voorgrond getreden,,en ik acht hät voor een deel
hieraan toe te schrijven, dat ons tegenwoordig oordeel over het
karakter der Javanen zoo veel günstiger is dan dat onzer voor-
ouders.
Aan den anderen kant mag men echter de weldadige zij de van de
Hindoe-heerschappij niet uit het oog verliezen. De Hindoe’s brachten
aan Java het rijstgewas, de katoenplant en den buffel; van
hen leerde de bevolking het ploegen en eggen, het aanleggen
van terrassen en waterleidingen voor den rijstbouw, het spinnen en
weven van katoenen stoffen, het bewerken der metalen, het vervaar-
digen van wapenen, het behouwen van het trachiet.en het bakken
van steen en aardewerk; onder hunne leiding bouwden zij prächtige
tempels, legdenzij wegen aan, vervaardigden zij schepön enbeploeg-
den zij de zee; van hen ontvingen zij het wajangspel, de gamelan, en
schier alle elementen van kunst en kunstvaardigheid en praktische
kennis die ooit tot hen zijn doorgedrongen; hunne taal werd
door die der Hindoe’s verrijkt, hun lettersehrift werd aan het
alfabet der Hindoe’s ontleend, hun literatuur is een nagalm
van de .poezij door de Hindoe’s naar Java’s bodem overgeplant;
en , wat misschien nog het gewichtigst van alles is, het dorps-
genootschap, dat op Java den grondslag van alle geordende
samenleving uitmaakt, heeft het eiland ongetwijfeld aan den
invloed zijner Hindoesche overheerschers te danken.
») Vgl. D. I , bl. 335, 336.