De Dipati verscheen te Kartasoera den 7 den Februari. Hij on-
derwierp zieh, schoon met grooten weérzin, aan de harde vorde-
ringen die hem gesteld werden: de verwijdering van Goesti
Bedoeloe, de afstand van het gezag over "Wiräsäbä en Djapan
en van de aanspraken zijner broeders op dat over Sidajoe en
Djipang; maar toch hij onderwierp zieh. Doch Knol was hier-
mede niet tevreden; hij ging voort door allerlei aantijgingen den
Soesoehoenan tegen zijn mächtigen vazal op te zetten, en toen
deze de onvoorzichtigheid had van zieh met bitterheid over de
gevorderde contingenten, als verderfelijk voor de welvaart der
Javanen, uit te laten, was bij den edelen vertegenwoordiger der
Compagnie zijn ondergang besloten. Den 25sten Febr. kwam de
Dipati met zijne broeders Knol in zijne woning bezoeken en
werd hij vriendelijk onthaald. Denzelfden dag werd aan Knol in
stilte bericht, dat de Soesoehoenan alles had voorbereid voor de
uitvoering van wat tusschen hen besloten was. Den 26sten kwam
de Dipati op uitnoodiging des Soesoehoenans in den kraton tot
bij woning van een tijgergevecht, toen hij plotseling door de hof-
dienaren werd aangevallen en met 25 wonden werd afgemaakt.
Men weet thans met zekerheid dat Knol in deze schandelijke
zaak de machtiging niet is te buiten gegaan, die hem door de
Hooge Regeering in zijne geheime instructie was verleend *).
De groote macht die het Soerabajasche regentenhuis sedert de
dagen van Pandji Wirjä Krämä had bezeten 2) , was met den aan
Djajeng-Ränä gepleegden moord voor altijd gebroken. De Compagnie
, die er steeds naar streefde om door verdeeling te heer-
schen, had ook hier haar doel bereikt. Wel werd, volgens de
Javaansche gewoonte, die ook een politieke stelregel van de
*) De Jonge V III. XCIX. Van zekere zijde heeft men den Heer de Jonge van de
openbaring dezer scbandalen een verwijt gemaakt; naar mijn inzien heeft hij slechts
den duren plicht van den geschiedschrijver betracht. Maar wie Crawfurd, I I . 356 ,
en Raffles, I I . 218, wil raadplegen, zal daar. iplandsche verhaien van deze gebeurtenis
vinden, die toonen dat de schuld der Compagnie aan den moord van den Dipati bij
de Javanen geen geheim was, gelijk zij trouwens ook gemakkelijk is af te leiden uit
hetgeen Valentijn .IV. 1. 200 en 203 verhaalt. Jammer dat de Dipati in de nu bekende
ware geschiedenis" niet zulk een edele figuur is als in de Javaansche overlevering, en
dat de honding der Compagnie wel minder ruw blijkt, maar des te meer verraderlijk.
2) Zie boven, blz. 257, 261 v ., 301 v ., 305, 310 w . , 315, 326 v ., 350.
Compagnie werd, ook hier de ongenade waarin de regent van
Soerabaja vervallen was, niet in die mate tot de leden van zijn
huis uitgestrekt, dat hun alle gezag werd ontnomen '); maar
zij moesten zieh met een zeer verminderde en versnipperde macht
vergenoegen. Djajeng-Ränä liet vier broeders na, waarvan twee,
onder de namen van Arjä Djäjä Poespitä en Wirä Di-redjä, ge-
zamenlijk het bestuur kregen over het regentschap Soerabaja,
dat van toen af een tijd lang twee regenten behield, wier rang-
verschil, als bij de Tjeribonsche prinsen, door de woorden Ka-
sepoehan en Kanoman 3) werd aangeduid. Een derde broeder
werd of bleef regent van Lamongan. De overige regentschappen
waarover de Dipati van Soerabaja een soort van oppergezag ge-
oefend had, kregen zelfstandige, slechts aan den Soesoehoenan
ondergeschikte regenten, en de waardigheid van Groot-Gouver-
neur werd niet weder vervuld. Met wrok in het hart namen de
broeders aan wat hun geboden werd, en weldra verbonden zij
zieh met de zonen van Soerapati, loerend op een gelegenheid om
den dood van den Dipati te wreken.
Terwijl vroeger de vazallen van het Mataramsche rijk in
rang en gezag even verschillend waren als de Hertogen, Graven
en Baronnen van het feodale Europa, werd n u , onder den invloed
van Knol, het geheele rijk in 43 wel in omvang en gewicht zeer
ongelijke, maar allen van elkander onafhankelijke, en dus in
zeker opzicht met elkander gelijkstaande regentschappen verdeeld,
en voor ieder van deze werd het bedrag der contingenten vast-
gesteld en werden de artikelen'aangewezen die zij verplicht waren
aan de Compagnie te leveren. Zoo moesten b. v. de weste-
lijke strandregentschappen, negen in getal, gezamenlijk 178 kojans
rijst en omstreeks 3400 rijksdaalders en de 11 oostelijke regent-
'schappen een nagenoeg gelijk bedrag opbrengen. De verplichte
leveringen bestünden voornamelijk in katoenen garens, buffel-
huiden, katjang, sapanhout, waarbij voor sommige regentschappen
peper, indigo, suiker en salpeter kwamen 3). Tak had op den
x) Vgl. boven bl. 354.
2) Van sepoeh, oud, en anom, jong. Zie blz. 360, Vgl. Hageman, Hand leiding
I. 182.
3) Stukken bij de Jonge, V III. 356 vv.