man daardoor geschaad werden, indien hij zioh maar rüstig
hield. Maar zeker is het dat het stelsel dat zoo bij uitnemendbeid
gegrond heette te zijn op de adat der Javanen, deze in menig
opzioht juist daar inet voeten trad, waar zij de strekking had
voor het welzijn der dessabewoners te waken. De dessahoofden
werden onder dat stelsel geheel werktuigen van het openbaar
gezag, en het recht der dorpsbewoners om ze vrijelijk te kiezen,
schoon in schijn bewaard, ging in werkelijkheid verloren. Men
had geen zelfstandige mannen, maar afhankeljjke dienaren noo-
dig. Wie ongeschikt of onwillig was om tot vermeerdering der
producten behulpzaam te zijn, werd met rottingslagen gestraft,
en toen dit in 1841 verboden was, bij het minste verzuim uit
zjjne betrekking ontslagen. Een sohaamtelooze handel in dorps-
ambten werd daaruit geboren, en niet zelden zag men gewezen
oppassers of staljongens aan het hoofd eener dessa geplaatst ‘).
De door de adat beschermde rechten der inlanders op hunne
bouwlanden werden voorts, vooral ten behoeve der suiker-
cultuur, dikwijls schromehjk miskend. In het belang der
ondernemingen werden niet zelden de meeste, ja zelfs al
de velden eener dessa met riet beplant, en de arme
landbouwers moesten zieh vergenoegen met de toewijzing van
bouwland aan verder van de fabriek verwijderde dessa’s behoo-
rende, die dan daarentegen van afstand van gronden voor de
cultuur verschoond bleven. Maar de ergste miskenning van de
rechten der inlanders had daar plaats, waar individueel grond-
bezit heerschte, of in eenige dessa, nevens de gemeenschappelijke
velden, op grond der door ontginning verworven rechten, ook
sawah jäsä *) voorkwamen. Op die individueel bezeten akkers
was het cultuur stelsel moeilijk toe te passen 3). Yandaar dat
bij de invoering der suikercultuur in vele streken de sawah jäsä
eenvoudig aan de gemeentegronden getrokken en de rechten der
bezitters ter zijde geschoven werden. Yandaar dat in de residentie
Tjeribon, waar het individueel bezit, gelijk in de overige Soenda-
landen, heerschende was, eene geheele maatschappelijke omwen-
V. Deventer, I I I . 283. 2) Zie D. I . 658*
3) Vgl. Rochussen, Toelichting. 120; T. v. N. I . 1863, I . 146.
teling tot stand kwam *), en onder andere een der regenten in
het district Gegesik lor in 1883 van alle dessahoofden en landbouwers
de registers en bewijzen hunner rechten opeischte en
verbrandde, om aan het individueel bezit voor goed een einde
te maken *).
In Juni 1833 maakte van den Bosch gebruik van de hem
verleende machtiging om als Commissaris-Generaal op tetreden,
en nadat hij den 2denjuli daaraanvolgende in naam des Konings
aan den Yice-President van den Baad van Indie,.J. C. Baud,
de waardigheid van Gouverneur-Generaal ad interim had opge-
dragen, met den bepaalden last om zijne beschikkingen omtrent
de cultures in allen deele te volgen en uit te voeren, vertrok
hij naar Sumatra, vanwaar hij in Febr. 1834 de reis naar het
Moederland aannam. Hier zag hij zieh vereerd met het volledigst
vertrouwen des Konings, die hem met het Departement van Kolonien
belastte. Tot 1840 bleef van den Bosch als Minister werk-
zaam, en daar aan Bapd, even als aan zijn opvolger Generaal
de Eerens, die in Februari 1836 het bestuur van hem ovemam,
slechts zeer geringe vrijheid van handelen werd gelaten, kan
men deze jaren in hoofdzaak eenvoudig als de voortzetting van het bestuur
van v. d. Bosch beschouwen. Bij den stijgenden nood van het
Moederland, ten gevolge der steeds voortdurende verwikkelingen
met Belgie, werden ook de eischen tot remises van v. d. Bosch
aanhoudend grooter en dringender, terwijl hij in zijne fmancieele
operatien gedurig rneer den steun behoefde van de kapitalen der
Handelmaatschappij, aan welk lichaam alle producten van het
Gouvernement ter overbrenging naar het Moederland en ten
verkoop aldaar geconsigneerd werden 3). Baud kweet zieh echter van
zijne moeilijke taak, die hem persoonlijk nooit aangenaam is
geweest en die hij zieh alleen om den nood des Moederlands
liet welgevallen 4), met zooveel beleid en gematigdheid als zijne instruction
veroorloofden. In het midden van 1834 deed hij eene reis
*) T. v. N. I . 1863, I. 169 v.
2) V. Deventer, I I I . 94. Wie over de verkrachting der adat ten behoeve van het
cnltunrstelsel meer bijzonderheden verlangt, raadplege Pierson, Kol. Polit- 1 4 0 -1 4 7 -
8) Tydeman, de Ned. Handelm. 272 vv.
% Zie v. Deventer, I I . 615—617.