wens in de geschiedenis van Java’s maatschappelijken toestand geen
sterker sprekend feit, dan dat de Javanen der 16de eeuw nog,
even als die van Madjapahit, zich vooral als ondernemende han-
delaars, stoute zeevaarders, onverschrokken kolonisten onder-
schcidden, en dat zij, als geheel genomen — want dat de adel
en de volksmassa in afkomst en karakter zeer verschillen, heb
ik elders getoond — eene groote verandering hebben moeten
ondergaan om in de vreedzame landbouwers van onzen tjjd te
worden herschapen. Pier, lichtgeraakt, bloeddorstig en dapper
zijn de Javanen die de Portugeezen ons teekenen, en ofschoon
het somtijds uitkomt dat die trekken niet geheel uit hun karakter
zijn weggewischt, is het toch duidelijk dat de tijger in hen
getemd is en de slaapdrank eener lange onderwerping aan over-
machtige vreemdelingen zijne werking niet heeft gemist.
ZESDE HOOFDSTUK.
D e o p k o m s t v :a n h e t h u i s v a n M a t a r a m .
De overgang van het oppergezag van het huis van Demak
tot het huis van Mataram vormt eene der merkwaardigste epi-
soden in de geschiedenis van Java. Ongelukkig kennen wij ze
schier alleen uit de inlandsche overlevering en ontbreken ons
bijna geheel de middelen om deze aan de getuigenissen van
Europeesche schrijvers te toetsen. Wei vallen in dit tijdvak de
bezoeken der Engelsche reizigers Francis Drake (1580) en Thomas
Cavendish (1588) aan Java’s kusten; maar behoudens enkele
reeds aangehaalde bijzonderheden ’), hebben die vluchtige aanloo-
pen nagenoeg geene bjjdragen van bljjvende waarde voor de kennis
van Java opgeleverd. Er rest ons dus niets dan de inlandsche
berichten in den eenvoudigsten vorm terug te geven en uit de
verschillende lezingen de aannemelijkste te kiezen.
Ik heb reeds aangeduid dat de zoon van dien regent van
Penging die op last van Panembahan Djimboen was vermoord,
tot eene groote rol in de geschiedenis van Java bestemd was. ')
De overlevering zegt dat zijne toekomstige grootheid reeds voor-
speld werd op het oogenblik dat zijne moeder hem ten huize
der weduwe van Rjai-gede Tingkir ter wereld bracht. Daarom
werd Djäkä Tingkir — zooals hij in zijne jeugd genoemd werd,
vermoedelijk om zijne wäre afkomst te verbergen, — toen hij elf
jaren oud was door zjjne moeder naar Demak gebracht, waar
hij weihaast gelegenheid vond zich in de gunst van den Pangeran
in te dringen, die hem den naam gaf van Pandji Mas 2) , hem
zorgvuldig tot de kennis van den Islam en van de rijkswetten
liet opleiden, hem vervolgens tot bevelhebber zijner lijfwacht
aanstelde, en, terwijl hij hem eene zijner dochters ten huwelijk
gaf, hem het bestuur van zijns vaders regentschap, van nu af
doorgaans Padjang genoemd, toevertrouwde. Met de vergunning
van zjjn schoonvader bouwde hij een kraton. Yele fabelachtige
bijzonderheden worden nog van hem verhaald, maar zeker schijnt
dat hij bij den dood van Pangeran Tranggänä in het bezit bleef
der landschappen Padjang en Mataram3), en die bestuurde onder
den titel van Adipati. Men zegt ook dat hij in het bezit was
der voornaamste rijkssieraden en daaraan eenig recht tot oppergezag
over de andere vorsten ontleende; doch het is bezwaar-
lijk te begrijpen, op wat wijze die regalia in zijne handen zjjn
gekomen, en veel waarschijnlijker dat dit verzonnen is om den
overwegenden invloed door hem geoefend, te verklären en te wettigen.
De oudste zoon van Pangeran Tranggänä, Pangeran Mock-
mid, moet inderdaad als de eigenlijke opvolger zijns vaders be-
schouwd worden; want aan hem werd Demak met de omliggende
gewesten toegewezen, een gebied ongeveer overeenkomende met
de tegenwoordige residentie Samarang. Hij wordt gewoonlijk
Soesoehoenan (ook wel Sultan 4)) van Prawätä genoemd, ver-
1) Bl. 223.
2) Dikwijls wordt hij ook Mas Karebet genoemd. De vele namen en titels aan den*
zelfden persoon gegeven" dragen veel bij tot de verwardheid en onduidelijkheid der
Javaansche verhalen.
3) Mataram of Mantaram in Ngoko, Malawis of Mantawis in Krämä.
4) Vgl. boven, blz. 203.