Java, en zal men hetgetal bewoners vanhettoch zoo zeer toege-
nomen Batavia niet veel hooger dan 70,000 zielen kunnen stellen ').
Beeds sedert het midden der 17de eeuw vindt men melding
van pogingen om door het ophoogen van läge gronden, het
afleiden van rivieren en het graven van grachten den landbouw
in de Ommelanden der stad te gemoet te komen. In 1647 werden
de Antjolsche vaart en de Amanusgracht, in 1648 het
Molenvliet, in 1677 de Mookervaart begonnen, en in 1680 werd
het collegie van Heemraden ingesteld, dat met het opzicht over
de politie, de wegen, bruggen en vaarten in de Ommelanden
belast werd; maar hoe primitief desniettemin de toestand was,
blijkt uit het rapport van twee gecommitteerde Heemraden, die,
in het laatst van 1681 naar Tangeran vertrokken om de werken
aan de Mookervaart te gaan opnemen, in weerwil dat hun een
militair escorte en een goed aantal arbeiders was medegegeven,
haiverwegen moesten terugkeeren, daar het hun niet mogelijk
was verder door de dichte bosschen heen te dringen 2). De lan-
derijen hadden dan ook bijna geen waarde. De Hooge Begeering,
die er het recht van den veroveraar op liet gelden, gaf ze voor
niet of tot belooning van geringe diensten aan inlandsche hoofden
in leen of eigendom, of stond ze af naar de geschatte waarde,
die, altijd gering, steeds minder was naarmate zij verder van
de stad verwijderd waren3). Het duurde tot het begin der
achttiende eeuw eer een Europeaan eene landbouwonderneming
in de Ommelanden tot stand bracht. De Directeur Generaal
Chastelein legde toen het landgoed Depok aan ), dat hij,
te gelijk met de vrijheid, bij testament aan zijne slaven
schonk, onder voorwaarde dat zij binnen twee jaar na zijndood
het Christendom zouden omhelzen. Op deze wijze werd tevens
*) Debevolking van Batavia wordt in het Aardr. en Stat. Wdbk. van N. I. op 55,000,
in den derden drnk van de Holländers Ld. en Vk. op roim 63,000 zielen geschat. Over
het gezag dier cijfers darf ik niet oordeelen. In de Regeeringsverslagen en Regeerings-
almanakken vindt men nooit iets over de bevolkingstatistiek van bijzondere plaatsen,
wat bij het gemis van gemeentelijke instellingen niet te verwonderen is.
s) J . Hooyman, Landbouw in de Ommelanden, in Verh. v. h. Bat. Gen. 1 .185 188.
8) Veeckens in T. v. N. I . 1849. I. 245.
4) Hooyman, t. a. p. 188. Is soms het daar nevens Depok genoemde Siringsing
verbastering van Tjilintjing ?
de grond gelegd tot eene inlandsche Christengemeente, die nog
bestaat ‘).
Onder de takken van den landbouw die nu allengs in de
Ommelanden eenige ontwikkeling erlangden, neemt de suiker-
oultuur de eerste plaats in, en zij zou ongetwijfeld nog veel
grooter vlucht hebben genomen, zonder het ongelukkig stelsel
der Compagnie om telkens de productie te regelen naar den
vermeenden stand der markt. In 1710 telde men in de Ommelanden
131 suikermolens. De Hooge Begeering oordeelde dit te
veel, en bepaalde dus dat geen nieuwe molens mochten worden
opgericht, terwijl iedere molen tot eene jaarlijksche levering van
300 pikols werd beperkt. Men schijnt zelfs vermindering van
het aantal fabrieken gewenscht te hebben, en die wensch werd
vervuld, maar op minder gewenschte wijze, door de verwoestin-
gen die de Ommelanden in den Chineeschen oorlog teisterden.
In 1745 waren nog slechts 52 molens werkzaam, doch zij werden
dat jaar met 13 vermeerderd. De Begeering, vreezendedat
de suiker weder te overvloedig zou worden, bepaalde nu dat het
aantal 70 niet zou mögen overschrjjden. In 1750 werd vergund
het tot 80 te vergrooten. Bij een onderzoek in 1767 door de
Heemraden gehouden, bleek dat er 82 aanwezig waren, maar dat
enkele stil stonden bij gebrek aan brandhout. Daar de beschik-
bare voorraad hiervan met het jaar verminderde, was in 1779
het aantal molens gedaald tot 5 5 , waarvan 24 aan Europee-
sche, 26 aan Chineesche eigenaars behoorden, en 5 , die op grond
van de Compagnie stonden, verhuurd werden. Men verwachtte
toen dat dezelfde oorzaak het aantal spoedig nog verder zou
doen afnemen. Intussehen was, bij de vermindering van het aantal
der fabrieken, toch de hoeveelheid vervaardigde suiker voor-
uitgegaan, daar omstreeks 1780 de gemiddelde opbrengst per
molen op 1800 pikols werd begroot2). Behalve de suiker moesten
ook de koffie, peper, indigo, kurkema en garens, benevens
een tiende van de padi op de particulière landen voortgebracht,
aan de Compagnie tegen vaste prijzen geleverd worden. De
') Vau Rhijn, Reis door den Ind.Arch. 5 6 ; Buddingh, Neerl. O. I . I. 34, 51.
3) Hooyman, t . a. p. 238—241, 247.