veel nit te leeren. De Yenetiaan Nicolo de’ Conti, die omstreeks
1430 reisde, zegt dat hij een jaar op Sumatra doorbracht en
later negen maanden op Groot en Klein Java (Java en Bali?),
van welke eilanden echter, in weèrwileenigerjuiste herinneringen
(b. v. omtrent het pandelingschap, de hanengevechten en de
wreedheid der bevolking), in de weinige overblijfselen zijner in
hoogst gebrekkigen ataat tot ons gekomen reisbeschrijving zoo
verwarde voorstellingen gegeven worden, dat hij o. a. de para-
dijsvogels onder de voortbrengselen van Java noemt '). Ludovico
di Yarthema van Bologna eindelijk, die in 1505 volgens zijn
zeggen veertien dagen op Java doorbracht, verhaalt o. a. van
het kannibalisme der bevolking, die hare ouders ter markt zou
brengen om geslacht te worden wanneer zij niet meer in staat
waren om te werken s) , zulke vreemde, met al wat wij van het Java
dier dagen weten volkomen strijdige zaken, dat men geneigd is
aan eene verwarring te gelooven, die hem den naam van Java
heeft doen geven aan een ander eiland dan het thans zoo genoemde.
Intusschen is het denkbaar dat Yarthema ergens aan de Zuidkust
in aanraking is gekomen met nog zeer woeste stammen, die den
invloed der Hindoe-beschaving in het geheel niet ondervonden
hadden; maar zeker is het dat voor de kennis van Java in het
algemeen zijne beschrijving niet veel bruikbaars bevat.
De voorlooper der Portugeesche veroveraars in den Archipel
was Duarte Barbosa van Lissabon 3), die Malakka voor de
verovering door d’Alboquerque bezocht heeft, ofschoon het juiste
kamfer, staartpeper, kardamom, muskaatnoten genoemd, en in het geheel alle levens-
behoeften met uitzondering van wijn. Zie Ramusio, Navigationi (Venetie, 1588), I I .
247 verso; Travels of Lud. di Varthema, printed for the Hakluyt Society (1863),
Introd. LXXXIV, XC, XC1.
1) Zie Ramusio t . a. p. I . 339 verso, 341; vgl. boven, bl 1 7 9 , en mijné noot op
Wallace’s Insulinde, IT. 503. ** t
2) Travels of di Varthema, p. 255. De uitgever P . G. Badger tracht m zijn
_noten het bericht van Varthema te verdedigeu tegen Crawford, die het -obviously
false and worthless» noemt; maar de getuigenissen die hij bijbrengt v o o r het (algemeen
bekende) kannibalisme der Bataks op Somatra, en zijne voorbeelden aan eenige der Moluksche
en Marianen-eilanden of aan Siam o n tle e n d , bewijzen n ie ts h o eg e n a am d voor J a v a .
3) Zijne reis geeft in Ita l. vertaling Ramusio I . 288. De Portugeesche tekst isu itf
gegeven in D. I I der Collecfao de noticias para a historia e geografia das najoes
ultramarinas que vivem nos domiuios Portuguezes (Lias. 1867). Zie ook boven Dl. I>
bl. 293, en mijne noot op Wallace’s Insulinde. I I . 504.
jaar niet is te bepalen. Hij bezocht Java zelf niet, maarmaakte
kennis met de talrijke Javaansche kolonie die zieh om den wille
des handele te Malakka gevestigd had, en geeft ons het eerst
daarvan zeker bericht. Wat de gesteldheid van Java betreft ver-
keert hij in de zonderlinge dwaling, die wij echter ook nog, later
zullen aantreifen, dat Soenda een geheel van Java gescheiden
eiland is, op den weg tusschen Sumatra en Java gelegen. Yan
Soenda weet hij alleen te zeggen dat het veel peper voortbrengt,
een eigen koning heeft, en dat vandaar vele slaven naar China
worden uitgevoerd. Omtrent Java treedt hij in meerdere bijzon-
derheden. Hij noemt het Grroot-Java en kent daarnevens een
Klein-Java of Qindoaba (Soembawa?), waarschijnlijk als de alge-
meene naam voor de geheele slechts door smalle straten verdeelde
keten van Bali tot Flores. Wat hij van de voortbrengselen, den
handel, de levenswijze en gebruiken der Javanen verhaalt, draagt
in het algemeen den Stempel der waarheid; maar wat hij ons
aangaande den politieken toestand van het eiland meldt, schijnt
niet voor den tijd zijner reis te passen. Yolgens Barbosa was
Java bewoond door heidenen, en vond men alleen Mohammeda-
dan (hij noemt ze „Mooren“) in de zeehavens en längs de
stranden, wel is waar staande onder vorsten van denzelfden
godsdienst, maar toch het oppergezag erkennende van den op-
pervorst des eilands, die een heiden was, in het binnen-
land woonde, groote macht bezat, en den naam droeg van Pate
Udra *). Ofschoon de Mohammedaansche vorsten dikwijls tegen
den oppervorst waren opgestaan, waren zij altijd weder door
hem onderworpen. Men zou meenen bij dit bericht eenige jaren
achterwaarts verplaatst te zijn, in het tijdvak dat aan den laat-
sten strijd van Raden Patah tegen Madjapahit voorafging. Alleen
zou men dan groote moeite hebben om dien naam Pate Udra te
verklären. In Pate 2) zal wel het Kawi-woord pati, d. i. h e e r ,
*) Bij Ramusio (t. a. p. 319) staat Pale Udora ; doch in het Portugeesche origineel,
p. 369, leestmenden naam, zooals hij hier geschreven is. In plaats van Cindoaba heeft
Ramusio Ambaba.
2) Dat wij beneden zullen zien terugkeeren in de namen Pate Unuz en Pate Quetir
Of het woord p a t i al dan niet hetzelfde is als p a t i h , zooals thans een vezieroflui-
tenant genoemd wordt, durf ik niet beslissen. Zie daarover Roorda’s Jav.—Nederd.
Handwoordenboek, bl. 672.