DERTIENDE HOOFDSTUK.
De invoering, bestrijding en zege van het nieuwe stelsel.
In het ontwerp der hervorming van Java had Muntinghe
een niet gering aandeel gehad, en een groot deel der denkbeeiden
waarop het rustte, was reeds vroeger door Dirk van Hogen-
dorp en anderen ontwikkeld. Commissarissen-Genereraal vonden de
grondslagen gelegd en de bouwstoffen verzameld; maar de
laatsten vormden nog een chaos. Het gebouw was eigenlijk nog
geheel op te trekken; want wat er reeds van stond, moest weder
worden omvergehaald; deels omdat het, ten gevolge der
gedurende den bouw veranderde inzichten, stevigheid en samenhang
miste, deels omdat de nieuwe bouwmeesters zieh wel in
het algemeen, maar niet in allen deele met het plan konden
vereenigen. Er is niet heel veel reden om een stelsel, door
Keder]anders voorbereid, door Nederlandsche hulp tot stand
gebracht1) , door Nederlanders uitgevoerd, met een vaak daar-
aan toegekenden naam „het Engelsche stelsel“ te noemen, al
droeg het, zooals het door Raffles ontwikkeld werd, eene sterke
Engelsche kleur. Passender zou het zijn daaraan den naam van
het „economische stelsel“ te geven; want het herust op de Stelling
door de staathuishoudkunde geleerd, dat „onder alle he-
melstreken, onder. alle omstandigheden, dat stelsel het beste i s ,
waaronder de Regeering zieh bepaalt tot het verleenen van
bescherming, tot het maken van wijze wetten, tot het openen
van middelen van gemeenschap, kortom , tot bevordering m i d-
d e l l i j k van de welvaart en de industrie der ingezetenen, met
onthouding van alle o n m i d d e 11 ij k e bemoeiing daarmede onder
wat vorm of benaming ook 2).“ Dit is het stelsel levenslang be-
leden door Mr. C. P. Elout, den eersten zoo in bekwaamheid
1) Vgl. hierover v. Law ick van fab st bij v. Deventer, Bijdragen. X. 377.
2) Woorden van den heer J . C. Band; zie Handelingen betreffende bet regeeringäreglement
(uitgave van Kemink). I I I , 482.
als in rang van de Commissarissen-Generaal; het stelsel tot
welks vestiging zijn ambtgenooten G. A. G. P. haron van der
Capellen en de Schout bij Nacht A. A. Buyskes hunne goedwillige
medewerking verleenden; het stelsel dat zelfs de Generaal van den
Bosch in woorden prees, terwijl zijne daden op het herstel der
dwangcultuur in den gewijzigden vorm van het zoogenaamde
cultuurstelsel gerieht waren !) ; het stelsel dat J. C. Baud onder
de leiding van Elout had leeren waardeeren, en waarvan hij
slechts met weerzin afweek, toen de geldelijke nood van het
Moederland hem dwong, zijne overtuiging aan den eisch tot snelle
vermeerdering van uitvoer-artikelen ten offer te brengen, en
mede te werken tot de vestiging en uitbreiding eener gedwon-
gen cultuur, die hij als een noodzakeljjk kwaad hleef beschou-
wen2) ; het stelsel dat in art. 56 van het in 1854 wettelijk
vastgestelde regeeringsreglement althans in beginsel werd ge-
huldigd 3) ; het stelsel eindelijk dat van dat oogenblik af gedurig
in kracht heeft gewonnen en thans weder, behoudens enkele
uitzonderingen, die echter steeds tot kleiner proportien inkrimpen,
het hestuur der Nederlandsche bezittingen beheerscht.
De vestiging en ontwikkeling van dit stelsel, de stoornis daarin
tijdelijk aangebracht, de eerst langzame en met duizend hin-
dernissen kampende, maar allengs over alle tegenwerking zege-
pralende terugkeer tot zijne beginselen, zijn de hoofdfeiten der
sedert 1816 verloopen jaren van Java’s geschiedenis, niet slechts
met het oog op Nederland, maar ook met het oog op de Ja-
vanen, wier lot, nu ze zonder uitzondering aan het Europeesch
gezag onderworpen waren, geheel afhankelijk was van ’t koloniale
stelsel door hunne beheerschers gehuldigd. Hunne rol in
hunne eigen geschiedenis is nagenoeg geheel en al ljjdeljjk, en
ofschoon nu en dan onbeduidende opschuddingen voorkwamen,
is er eigenlijk slechts op eine ernstige poging tot herwinning
der nationale zelfstandigheid te wijzen, in den laatsten Javaan-
schen oorlog, die, na vijf volle jaren gewoed tehebben,in 1830
*) Betz, Het koloniale vraagstuk, I . (T. y. N. I . , 1868. I 1 vv.)
") T. v. N. I. 1860. I. 38—43.
3) Duymaer van Twist, Art. 56 van het Regl. op het beleid der Reg. Rott. 1863
overdruk uit Bijdr, t. d. kennis van het staats- prov.- en gem. best nur in Nederland).