digheden, voor de moeite en zorgen die de Inlander daaraan
besteedde, geene voldoende belooning meer opleverde, werdna-
tuurljjk het voorwerp van zijn tegenzin. De hooge marktprijzen
van het artikel konden op den lust der inlanders om koffie te
telen hoegenaamd geen günstigen invloed oefenen, daar, behalve
het Gouvernement, dat een groot deel der koffie als landrenten
in handen kreeg, alleen de opkoopers, die den Javaan van de
moeite onthieven om zelf zijn product ter markt te brengen, en
het aan zijne onervarenheid en weerloosheid tegen spotprijzen
wisten af te troggelen, de voordeelen daarvan genoten, ja het
niet zelden gebeurde, dat de Inlander meer aan landrenten van
de koffie had te betalen, dan het geheele product hem opleverde.
Maar juist die hooge marktprijzen waren voor de Regeering
een prikkel, om maatregelen te nemen ten einde de koffieteelt,
als vrije cultuur gedood, als vermomde dwangcultuur te doen
herleven. Vele residenten, nog van den ouden zuurdeesem door-
trokken, wenschten niets liever dan van de tusschenkomst der
regenten gebruik te maken om de dorpshoofden tot het aan-
vaarden van de huur en de bevolking tot de hewerking
van de koffietuinen te dwingen. En toen in 1823 de voor
zes jaren gesloten huurcontracten ten einde liepen, werd, bij
publicatie van 2 December ' ) , de voorloopige instandhouding
daarvan eenvoudig van regeeringswege gelast, zonder dat
men zieh om, de neiging of het belang der zoogenaamde
huurders bekreunde. Op deze wijze gelukte het de productie
van koffie, in weerwil van den tegenzin der bevolking, allengs
wat hooger op te voeren; maar zooals de Commissaris-Generaal
du Bus terecht opmerkte, „in de gansche vrije koffiecultuur op
Java was ten slotte niets te vinden dat vrij mocht heeten, dan
de naam alleen
Maar nog erger was in aantocht. In Juli 1822 ondernam de
Gouv. Gen. eene nieuwe reis over Java, bij welke gelegenheid
hij wederom een bezoek bracht aan de hoven der Javaansche
*) Stbl. n° 51.
2) Da Bus, t . a. p. Vgl. over de koffiecaltnur onder v . d. Capellen, Pierson
Kolon. Politiek. 58—61, en Bijdr. tot de kennis der voora. voortbr. v. N . 1. uitg.
d. d. M. t . N . v. ’t A. I I . De Koffie. 21—24.
vorsten. Vooral in Jogjakarta waren de landverhuringen aan
Europeanen zeer toegenomen; maar even groot voorstander als de
resident Nahuys daarvan was, even groot tegenstander had zieh
de waarnemende Hoofdinspecteur van financien van de Graaff
daarvan betoond. De beschouwingen van dien ambtenaar over de
landverhuringen zijn hoogst merkwaardig: hij vindt juist daar het
meest te berispen, waar ieder ander het meest te prijzen zou
hebben gevonden. De belangrijke vermeerdering der inkomsten
van de tolpoorten en passers geeft blijken van eene welvaart
der bevolking, die hij met achterdochtige blikken gadeslaat. De
Europeanen, niet meer stil levende burgers of schamele kooplie-
den in die weinige artikelen die buiten het monopolie waren
zooals in de dagen der Compagnie, maar kooplieden van betee-
kenis, die, door vreemde kapitalen ondersteund, dr e ig e n
(horribile dictu!) binnen weinige jaren een oogst van 200,000
pikols koffie, d. i. van het meest winstgevende product dat Java
oplevert, op de markt te werpen, vervullen hun met ängstige
zorg dat het land zal te gronde gaan ').
De Gouverneur-Generaal had reeds, bij hesluit van den 3 0 st™
October 1821 J) , den resident der Yorstenlanden (Nahuys bekleedde
destijds die betrekking aan beide hoven) gelast, een bericht over
den aard en de uitgestrektheid der landverhuringen in te dienen,
en bepaald dat; hangende de deliberation daarover, geen verdere
uitgifto van landen in huur of erfpacht aan particulieren zonder
uitdrukkelijke toestemming der Hooge Regeering zou plaats hebben.
Nahuys verdedigde de landverhuringen met warmte, maar
daar hij bemerkte dat de stroom hem tegen was, verzocht en ver-
wierf hij verlof om naar Nederland te vertrekken.
In baron de Salis kreeg hij een opvolger die een geheel andere
denkwijze was toegedaan en voorstelde al de huurovereenkomsten,
als strijdig met de Javaansche wetten en zeden, tegen een be-
paalden tijd op te helfen. De Gouverneur-Generaal, die langge-
aarzeld had, werd nu, bij zijn bezoek in de Vorstenlanden, geheel
1) Brief van v. d. Graaff bij Nahuys, t. a. p. I . 281; Rapport van 23 Maart,
1822, in T. v. N. I. 1852. I I . 373.
s) Den tekst van dit besluit vindt men tweemaal bij Nahuys, I . 42 en 302.