Door den val van Soerabaja had de Panembahan van Mataram
het doel van zijn streven, om geheel Java onder zijn macht te
brengen, grootendeels bereikt. Slechts Balambangan en Giri in
bet Oosten, Banten en de Compagnie in het door haar veroverde
Djakarta in het Westen, bleven zijne macht weerstreven. Het
grootste gedeelte van zijn gebied werd echter niet onmiddellijk
door hem bestuurd, maar vormde vazalstaten of leenen, waarvan
Pasoeroean, Soerabaja en Madoera in het Oosten, Tjeribon en
Soemedang in het Westen de voornaamste schijnen geweest te
zijn. Onder den laatsten naam moet het geheel, of, zoo misschien
enkele distrikten tot Tjeribon behoorden, nagenoeg het geheel,
van de tegenwoordige residentien Krawang en Preanger-regent-
schappen begrepen zijn geweest, zoodat de grens längs de Tjitaroem
en verder over de kam van het gebergte ten zuiden van Buitenzorg
naar de Wijnkoopsbaai liep *). Dit uitgestrekt gebied was wel is
waar onder verschillende hoofden verdeeld, maar boven die allen
stond de Pangeran of, zooals hjj ook dikwijls genoemd wordt,
de Wadana van Soemedang s). Yolgens zeer aannemelijke Soen-
dasche overleveringen zou Pangeran Dipati Koesoema Dinata,
opvolger of een der opvolgers van Gessan Oeloen3) , zichvrjjwil-
lig aan het oppergezag van den Panembahan Tjäkrä Koesoema
van Mataram onderworpen hebben, en daarop door hem tot zijn
Wadana in de westelijke landen benoemd zijn 4). Ik acht het echter
zeer waarschijnlijk, dat de beginselen der Mataramsche heerschappij in
dit gebied reeds tot de veroveringen van Senäpati Balek opklimmen6).
In welk jaar de onderwerping van Koesoema Dinata heeft plaats
gehad, is niet te bepalen; maar het schijnt dat hij, door den Panembahan
opgeroepen om deel te nemen aan den krijg tegen
Madoera, te Mataram * gestorven is °). Zijn opvolger, Pangeran
heeft sich Surabaya in handen van den Mataram opgegeven, sonder slach oft stoodt,
alleen door verloop van volck en hongersnoodt, soo dat oock , nae wij verstaen , van 50
ä, 60 daizeud sielen, welcke in Sarabaya plachten te wesen, niet booven de duysent
overgebleven waren.*-
*) Hageman in T. v. I . T. L en Vk. XVII. 256.
• 2) Holle in T. v. L T. L. en Vk. XVII. 337. 3) Boven, b). 276.
4) Hageman in T. v. I . T. L. en Vk. XVII. 3 79. 6) Boven, bl. 263.
6) Hageman in T. v. I. T. L. en Vk. XVII. 187 en 189, Een afwijkend bericht
leest men bij Holle, ald. 337.
Mas Rangga Gede, verbeurde spoedig de gunst van den oppervorst,
omdat hjj, tegenover de pogingen van Banten om invloed in de
Preanger-landen te krijgen, het gezag van Mataram niet met ge-
noegzamen klem handhaafde. Hij werd afgezet en het bestuur
toevertrouwd aan Kjai Dipati Oekoer of Kgoekoer ’) , die zijn titel
ontleende aan eene landstreek in het tegenwoordige Bandong 5) ,
en dien wij uit het vervolg der geschiedenis nader zullen leeren
kennen. Het is zeer merkwaardig, dat de stichters van Batavia
van deze heerschappij van Mataram over de landen ten zuiden
der Blauwe bergen niet het minste denkbeeid hadden. Gouverneur-
Generaal en Raden bepaalden, bij een besluit van 29 Maart, 1620,
dat het veroverde rijk van Djakarta zieh uitstrekte oostelijk tot aan
de grenzen van Tjeribon, westelijk tot aan die van Banten en
zuidwaarts tot aan de zuidelijke zee 3). Daar zjj den vorst van
Mataram, wiens macht hun nog zooveel vrees inboezemde, ze-
ker niet opzettelijk wilden beleedigen, kan men hierin slechts
een bewijs zien hunner onbekendheid met den waren toestand
des lands.
De aanhoudende oorlogen van den Panembahan van Mataram
waren voor de bevolking van Java uiterst verderfelijk geweest.
De aangerichte verwoestingen brachten schrale oogsten, de opeen-
hooping van volk in groote legers en het nijpend gebrek epidemische
ziekten te weeg, die duizenden ten-grave sleepten. Handel
en verkeer waren schier geheel tot stilstand veroordeeld, en
toch werd in 1625 van de verarmde bevolking een buitengewone
schatting in geld gevorderd 4). Te midden van algemeenen achteruitgang
was alleen de macht van den gebieder gewassen. "Vele schrijvers
melden, dat hij na de zege over Soerabaja den titel van Sultan aan-
nam, doch het zal ons straks blijken, dat hij eerst later werd vereerd
>) Hageman , in T. v. I. T. L. en Vk. XVII. 190 ; Holle, ald. 337 ; Walbeehm, ald
VI. 247.
J) Müller en van Oort in Verh. Bat. Gen. XVI. 103; Hageman in T. v. I . T. L.
en Vk. XVII. 214, vgl. bl. 195 en 229. Koen bij de Jonge, V. 143, noemt Sammedangh en
Oucker de twee voornaamste gebuurtsteden van Batavia in ’t gebergte. Wat Valentijn, IV. 1.
8 0 e n 8 1 , van Okker verhaalt, had zeer de terechtwijzing noodig, door Hageman, bl. 193,
gegeven.
3 Eerste Statuten van Batavia, bij de Jonge, IV. 221.
4) De Carpentier en Koen bij de Jonge, V. 98, 100, 107, 114.